İSTİLİk energetikasi

1.16. Su buxarından ötrü cədvəl və diaqramlar
Su buxarının xassələri təcrübi yolla təyin olunmuşdur və alınan nəticələr əsasında müxtəlif cədvəl və diaqramlar tərtib olunub. Cədvəllər iki hissədən ibarətdir: doyma halına aid cədvəllər və maye ilə qızışmış buxar halına aid cədvəllər.

Doyma halına aid cədvəllər iki variantda tərtib olunub: temperatura nəzərən və təzyiqə nəzərən.

t	ps						s`	s``

p	ts						s`	s``

Maye və qızışmış buxar halına aid cədvəl aşağıdakı şəkildə tərtib olunub.

t^0C

p1

p2

p3

p4

və s.

s

s

s

s

Maye halı

Qızışmış buxar halı

Doyma halına aid cədvəllərdən istifadə etməklə nəm buxarın parametrləri aşağıdakı kimi hesablanır.

• 
  nəm buxarın həcmi:
  

• 
  nəm buxarın entalpiyası:
  

• 
  nəm buxarın entropiyası:
  

Su buxarından ötrü p, - (şəkil 1.34), T,s – (şəkil 1.35) və i,s – ( şəkil 1.36) diaqramları tərtib olunub.

Buxarla əmələ gələn əsas termodinamiki proseslərin p, ; T,s və ,s- diaqramlarında təsviri 1.37, 1.38 və 1.39 şəkillərində verilmişdir.

Nəm hava dedikdə quru hava ilə su buxarının qarışığı başa düşülür. Belə havadan sənayenin müxtəlif sahələrində və ələlxüsus da qurutma proseslərində geniş istifadə edilir.

Nəm havada su damcı və xırda buz kristalları şəklində ola bilər. Belə havanın fiziki halının öyrəniləməsi ilə metrologiya elmi məşğul olduğundan biz burada nəm havada su buxarının üç fazada – qızışmış, quru doymuş və bəzən də nəm buxar hallarında olmasını öyrənməklə məşğul olacağıq.

• 
  Təcrübədə nəm havadan atmosfer təzyiqində və buna yaxın olan təzyiqlərdə istifadə edilir. Ona görə də belə nəm havaya ideal qaz kimi baxmaq mümkündür. Odur ki, nəm havanın termodinamik xassələri öyrənilərkən ideal qaz qarışıqları üçün aldığımız bəzi ifadələrdən istifadə etməyə imkan yaranır. Dalton qanununa görə nəm havanın təzyiqi quru hava ilə buxarın parsial təzyiqlərinin cəminə bərabərdir.
  
• 
  
  
• 
  P_n.h = P_qh+P_b (9.1)
  
• 
  
  
• 
  Fərz edək ki, P-V diaqramında nəm havanın temperaturu t₁-dir (şək. 9.1). Həmin temperatura uyğun olan su buxarının maksimal parsial təzyiqi doyma təzyiqinə bərabər olmalıdır. Odur ki, nəm havada olan su buxarının parsial təzyiqi nəm havanın temperaturuna
  
• 
  uyğun olan P_s doyma təzyiqindən
  
• 
  yüksək ola bilməz, yəni
  
• 
  
  
• 
  olarsa nəm havadakı su
  
• 
  buxar halında olacaqdır (şəkildəki 1 nöq-
  
• 
  təsi). Belə nəm hava doymamış nəm hava
  
• 
  adlanır.
  

• 
  olduqda nəm havadakı su
  
• 
  buxarı quru doymuş buxar halında Şək. 9.1
  
• 
  olacaqdır (səkildəki nöqtəsi). Belə nəm hava doymuş nəm hava adlanır.
  
• 
  Tutaq ki, temperaturu t₁ olan doymamış nəm havanı təzyiq sabit qalmaq şərti ilə soyuduruq. Bu halda nəm havada olan qızışmış su buxarı da parsial təzyiqi ) sabit qalmaq şərti ilə soyumalıdır.
  
• 
  Şeh nöqtəsi Su buxarının temperaturu 9.1-ci şəkildə göstərilən temperaturuna bərabət olduqda, yəni qızışmış buxarda 1-2 prosesi əmələ gəldikdə qızışmış buxar quru doymuş buxara və beləliklə doymamış nəm hava doymuş nəm havaya çevrilir. Buradan belə aydın olur ki, doymuş nəm hava, su buxarının parsial təzyiqinə uyğun olan doyma temperaturunda olmalıdır. Həmin temperatur şeh nöqtəsi temperaturu adlanır. Deməli nəm havanın temperaturu, tərkibindəki su buxarının parsial təzyiqinə uyğun olan doyma temperaturuna bərabər olarsa belə temperatura da şeh nöqdəsi temperaturu deyilir. Şeh nöqtəsi temperaturunda olan nəm havanı bir qədər də soyutsaq, proses nəm buxar sahəsində baş verdiyindən, buxarın parsial təzyiqi azalar və buxar kondensasiya etməyə başlayar. Şeh nöqtəsi temperaturu hiqrometr adlanan cihazla müəyyən edilir
  
•