Ix-xii asrlarda o’zbek davlatchiligi: siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayot
Yüklə 343,49 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Saljuqiylar
- Saljuqbek
|
G’aznaviylar
961 yilda Somoniy hukmdor Abdul Malik vafotidan so’ng davlatning zaiflashganligidan foydalanib, G’azna mulkini asli turkiy qavmga mansub bo’lgan salohiyatli lashkarboshi Alptegin qo’lga kiritadi va bu hududda yangi davlatga - G’aznaviylar davlatiga asos soladi. Biroq G’aznaviylar davlatining yuksak maqomining qaror topishi va keng e’tirofi Sabuktegin nomi bilan bog’liqdir. Somoniylar davrida etuk harbiy lashkarboshi darajasiga erishgan Sabuktegin 977 yilda Somoniylar davlati ichida davom etayotgan o’zaro nizolardan foydalanib, Qobul daryosi havzasiga qarashli erlarni ham G’azna viloyatiga qo’shib, mustaqil davlat tuzishga muvaffaq bo’ladi. U tez orada Xurosonga egalik qilish huquqini ham qo’lga kiritadi. Shu tariqa, Qoraxoniylar Somoniylar hukmronligini qulatib, Movarounnahrni egallagunlariga qadar Amudaryoning janubida Sabuktegin va uning vafotidan so’ng o’g’li Mahmud davrida G’aznaviylar mavqei va davlat boshqaruvi tizimi kuchayadi. 1040 yil bahorida Dandanakan yonida (Saraxs bilan Marv oralig’i) bo’lgan so’nggi hal qiluvchi jangdan so’ng Ma’sud G’aznaviy qo’shini qaqshatqich zarbaga uchrab, butun Xuroson o’lkasidan mahrum bo’ladi. Ko’p o’tmay Ma’sud ukasi Muhammad tomonidan qatl qilinadi (1041y). Tez vaqt ichida hokimiyatni egallagan Ma’sudning o’g’li Mavdud ham bir necha bor kuch to’plab saljuqiylar bilan urush olib borgan bo’lsa-da, ammo o’z qo’shinini mag’lubiyatdan saqlab qola olmadi. 1059 yilda G’aznaviylarning muhim tayanchi – Balxning Saljuqiylar qo’liga o’tishi G’aznaviylarning so’ngi umidini ham puchga chiqardi. Bu esa pirovardida G’aznaviylar davlatining puturdan ketkazib, tarix sahnasidan butunlay tushib ketishiga sabab bo’ldi. Saljuqiylar Saljuqiylar bu etnik nom emas, ular turkiy o’g’iz qabilalaridir. Ular Sirdaryo quyi etaklarida, Orol havzasida yashagan, ko’proq ko’chmanchi hayot kechirgan. «O’g’iznoma» kitobida naql qilinishicha, o’g’iz urug’lari, qavmlari juda qadimiy tarixga ega bo’lib, ularga ilk bor O’g’izxon nomli buyuk shaxs boshchilik qilgan. IX asr oxiri X asr o’rtalariga kelib Orolbo’yi va Kaspiy shimolida O’g’iz urug’lari ittifoqi shakllangan. X asr oxirlarida Sirdaryo etagida poytaxti Yangikent bo’lgan o’g’izlar davlati tashkil topadi. XI asr o’rtalariga kelib bu davlat shimoliy sharqdan bostirib kelgan qipchoqlar zarbasiga uchraydi. Natijada o’g’iz urug’larining bir qismi shimolga - dashtli hududlarga, bir qismi old Osiyo mamlakatlariga chekinadi, yana bir qismi esa hozirgi Turkmaniston hududiga o’tib, erli aholi bilan qo’shilishib, turkmanlar nomi bilan atalib ketadi. Tarixchi Rashiddidin, shuningdek, Mahmud Qoshg’ariy, Abul G’oziylarning ma’lumotlariga qaraganda, o’g’izlar 22 yoki 24 qabiladan, chunonchi, chavdir, emreli, ichdir, yazir, salir, qoradoshli, bayot, koyi, taturga va boshqalardan tashkil topganSirdaryo quyi oqimida paydo bo’lgan o’g’iz davlatining dastlabki yobg’usi (podshosi) Saljuqbek bo’lgan. Uning avlodlari Tug’rulbek, Dovudbek, Yüklə 343,49 Kb. Dostları ilə paylaş:
|