Izalyatordir. Lekin vakuumda elektr toki hosil qilish mumkun. Elektronlarning jismdan chiqish hodisasi elektronlar emissiyasi

Toshkent axborot texnonlogiyalari universiteti Farg’ona filiali 611.23-guruh talabasi Mirzahamidov Jaloliddinning fizika fanidan mustaqil ta’lim uchun tayyorlagan ishi
1.Vakuumda elektr toki.
Zaryadli zarrachalarning ma’lum bir tomonga tartibli harakatiga “elektr toki” deyiladi . zaryadlar ikki turga bo’linib ,”+” va ”-” moduli jihatidan tengdir. Boshqacha aytganda neytral jismdagi musbat va manfiy zarralarning miqdori hamma vaqt o’zaro teng bo’ladi. Nechta musbat zarra bo’lsa , manfiy zarralar soni ham shuncha bo’ladi. Yakkalangan sistemadagi zaryadlar miqdori vaqt o’tishi bilan o’zgarmaydi. Bu hol zaryadlarning saqlanish qonuni deb yuritiladi. Biz elektr tokining turli muhitlarda namoyon bo’lishini ko’rib chiqmoqchimiz. Gazning zichligi biror yo’l bilan kamaytirilganda molekulalarning o’rtacha erkin yugirish yo’li uzunligi u joylashgan idishning o’lchamlariga yaqin bo’lsa bunday siyraklashgan gaz vakuum deyiladi. Hozirgi paytda mavjud bo’lgan vakuum texnikasi gazning zichligini 10⁹ marta kamaytirish imkonini beradi. Hozirgi paytda mavjud bo’lgan vakuum texnikasi gazning zichligini 10⁹ marta kamaytirish imkonini beradi. Yuqori vakuumda idish ichida qolgan molekulalar soni – 10¹⁰ sm³ bo’lib, havo uchun molekulalarning tartibsiz harakati tezligi 500m/s ni tashkil etadi.Yuqori vakuumda tok tashuvchi yo’q va uning uchun u izalyatordir. Lekin vakuumda elektr toki hosil qilish mumkun. Elektronlarning jismdan chiqish hodisasi elektronlar emissiyasi deyiladi. Jism qizdirilganda elektronlarning undan chiqish hodisasi termoelektron emissiyasi deyiladi. Bu hodisa Edison tomonidan kashf etilgan. Vakuumda tok hosil qilishda zaryad tashuvchi zarralarni yuzaga keltirishda termoelektronemissiyadan foydalngan. Bu hodisani tajriba asosida ko’rib chiqadigan bo’lsak nay ichiga katod sifatida ingichka sim kavsharlab, uning uchlarini tashqariga chiqarib qo’yamiz. Termoelektron emissiya hodisasi elektron tayyorlashda, elektron emissiya hodisasiga asosanishlaydigan asboblarni chiqarishda tayyorlaniladi. Elektron lampa ichida havosi so’rib olingan l va bir necha elektronlar kavsharlangan shisha yoki metal balondan iborat.vakuumda idish ichida qolgan molekulalar soni – 10¹⁰ sm³ bo’lib, havo uchun molekulalarning tartibsiz harakati tezligi 500m/s ni tashkil etadi.Yuqori vakuumda tok tashuvchi yo’q va uning uchun u izalyatordir. Lekin vakuumda elektr toki hosil qilish mumkun. Elektronlarning jismdan chiqish hodisasi elektronlar emissiyasi deyiladi. Jism qizdirilganda elektronlarning undan chiqish hodisasi termoelektron emissiyasi deyiladi. Bu hodisa Edison tomonidan kashf etilgan. Vakuumda tok hosil qilishda zaryad tashuvchi zarralarni yuzaga keltirishda termoelektronemissiyadan foydalngan. Bu hodisani tajriba asosida ko’rib chiqadigan bo’lsak nay ichiga katod sifatida ingichka sim kavsharlab, uning uchlarini tashqariga chiqarib qo’yamiz. Termoelektron emissiya hodisasi elektron tayyorlashda, elektron emissiya hodisasiga asosanishlaydigan asboblarni chiqarishda tayyorlaniladi. Elektron lampa ichida havosi so’rib olingan l va bir necha elektronlar kavsharlangan shisha yoki metal balondan iborat.

Vakumda eletr toki o‘tishi

Elektron – nur trubkalarida radiopriyomniklarning elektron lampalarida va
boshqa ko‘pgina qurilmalarda elektronlar vakuumda harakatlanadi. Vakuumda
elektron oqimlari qanday hosil qilinadi? Ularning qanday xossalari bor?
Ikki elektrotli shisha nayda mustaqil gaz razryadi gazning bosimi uncha
yuqori bo‘lmagan sharoitdagina yuz berishi mumkin. Gaz bosimi 0,0001 mm sim. ust. dan pasaytirilsa nay elektrodlarida kuchlanish noldan farqli bo‘lgan taqdirda
ham razryad to‘xtaydi, ya’ni tok kuchi nolga teng bo‘lib qoladi.
Buning sababi shundaki bu holda gazda atomlar juda kamayib elektron
zarbidan ionlashish va ionlarning katoddan elektronlar urib chiqarish hisobiga tok
o‘tib turishini ta’minlay olmay qoladi.
Bosim yanada pasayganda ham siyraklashgan gaz tok o‘tkazmaydi. Naydagi
gazni so‘rib olaverib uning konsentratsiyasini shu darajaga yetkazish mumkinki
bunda molekulalar bir devordan ikkinchi devorga bir – biri bilan bir marta
to‘qnasha olmay yeta oladigan bo‘ladi. Naydagi gazning bunday holati vakuum
deb ataladi.
Siyraklashgan gaz ionlashtiruvchining ta’siri tufayli o‘tkazgichga aylanib
qoladi. Agar naydagi gaz juda ham kamaygan ya’ni vakuum holatida bo‘lsa
elektrodlar orasidagi sohani elektr o‘tkazuvchan qilish uchun nay ichiga zaryadli
zarralar manbai kiritish kerak bo‘ladi.
Bunday manbaning ishlashi ko‘pincha yuqori temperaturagacha qizdirilgan
jismlarning elektronlar chiqarish xossasiga asoslangan bo‘ladi. Termoelektron
emissiya hodisasi amalda nixoyatda keng qo‘llaniladi. Hozirgi zamon elektron -
vakuum asboblarining ko‘pchiligida zaryadli zarralar manbai qizdirilgan katoddir.

1.