Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

Yuqori nafas olish – elkalarni ko’tarilib tushishi va ko’krak qafasining yuqori qismi ishtirokida hosil qilinadi. Bu bo’sh, yuzaki nafas olish bo’lib, unda faqat o’pkaning yuqori qismi ishtirok etadi. Ko’krak qafas bilan yuqori nafas olish qovurg’alar o’rtasidagi mushaklar yordamida hosil qilinadi. Bunda ko’proq nafasning ko’ndalang hajmi o’zgaradi. Diafragma kam harakat qiladi. Shuning uchun ham nafas chiqarish kuchsiz bo’ladi.
Diafragma ishtirokida nafas olish – ko’krak qafasning bo’ylama hajmini ortishi hisobiga vujudga keladi. Bunda diafragma qisqaradi. Diafragmaning qisqarishi, qovurg’achalar oralig’idagi nafas mushaklari hamda qorin mushaklari ishtirokida vujudga keladi.
Nutqiy nafas olish organizm uchun muhim hayotiy manba bo’lishi bilan birga u nutqning energiya bazasi sifatida ham faoliyat ko’rsatadi. Nutqiy nafas olish fonotsional nafas ham deyiladi (fono-tovush).
Dialogik nafas olish kundalik hayotda nutqimiz dialogik tarzda bo’lib, bunda nafas olish qiyinchilik tug’dirmaydi. Lekin darsda o’qituvchi ko’p gapirgan, ma’ruza o’qigan vaqtlarida o’zgarmagan nafas, mashq qilinmasa qiyinchilik tug’diradi: yuz qizarib ketishi, nafasni tez-tez olish holati paydo bo’lishi mumkin.
To’g’ri nafas olish jarayonida qaysi muskullar ishtirok etishiga qarab, nafas olishning quyidagi funktsiyalari ajratiladi:
1. Elka va ko’krak qafasining yuqori qismini ko’taruvchi muskullar ishtirokida nafas olishda kuchsiz nafas olinib, o’pkaning faqat yuqori qismi faol ishlaydi.
2. Ko’krak orqali nafas olishni qovurg’alar orasidagi muskullar amalga oshiradi, diafragma kam harakatda bo’lib, nafas chiqarish kuchsiz bo’ladi.
3. Diafragmali nafas olish ko’krak hajmining o’zgarishi, diafragma qisqarishi hisobiga harakatlanadi.
4. Diafragma va qovurg’a orqali nafas olishda – diafragmaning har tomonlama hajmi o’zgarishi, qovurg’alar orasidagi va qorindagi nafas muskullari ham qatnashadi. Shu nafas to’g’ri bo’lib, bu nutqiy nafas uchun asos bo’lib hisoblanadi.