Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

Chiziqli, tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonlari

Hozirgi chiziqli va tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonlari haqida to‘xtalamiz.

Chiziqli hisoblash jarayonida barcha amallarni bajarilishi ketma-ket tartibda amalga oshiriladi.
Blok-sxema amallarni bajarilishi ham bloklar ketma-ketligida tashkil qilinadi. Misol uchun y=ax²+bx+c ifodani algoritmini yozamiz:

Alg. bosh. — Algoritm boshlandi

a, x, b, c — Berilgan ma’lumotlarni kiritish

y = ax² + bx + c — Hisoblash

y — Natijani chiqarish

tamom — Algoritmni tamomlash

1-sxema
Ko‘rib turganimiz kabi bir operatordan keyin navbatdagi operator bajariladi.
Bu ketma-ketlikni shu tufayli chiziqli deb yuritiladi.
Ma’lumki hayotimizda turli shartlar asosida ham algoritmlar tashkil qilinadi.
Agar algoritm shartlar asosida tashkil qilinsa uni shartli yoki tarmoqlanuvchi hisoblash jarayoni deb ataladi.

Bu holatni oddiy hayotiy misollar yordamida tushuntirish ham mumkin.

Masalan, Svetofor chiroqlarining yonishi. Agar yashil chiroq yonsa, o‘t, aks holda to‘xta
yoki yq kabi shartli ifoda berilgan bo‘lsa, uning algoritmi quyidagicha bo‘ladi:

2-sxema.


Bunda berilgan ma’lumotlar kiritilgandan keyin X>0 shart tekshirilyapti. Agar X>0 bo‘lsa y=kx²+bx+t aks holda y=-ka+x ifoda hisoblanyapti. Demak, tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonida ikkita holat “qaqiqat” hamda “yolg‘on” bo‘lar ekan. Bu keltirilgan misolda bir shart ishlayapti. Agar algoritmda bir shart ishlatilsa uni oddiy tarmoqlanuvchi hisoblash jarayoni deb ataladi.
Murakkab tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonida ikki va undan ortiq shartlar ishlatiladi.
Masalan,
shartli ifoda uchun algoritm yozaylik. Unda ikki yoki undan ortiq shart ishlatish mumkin. Algoritmi

Alg.bosh.

t, y
_ha

y>0 Z = ty + t

_yo‘q

y<0 ha Z = - 3y + 5 u

_yo‘q

y = 0 tamom
3-sxema
Birinchi sxemada to‘liq holat bo‘lishi mumkin. Unda uch shartning barchasi bajarilmasa algoritm tugallanadi.
Ikkinchi holat ikki shartli bo‘lib, unda ikkita shart bajarilmasa albatta uchinchi holat bajarilishi mumkin. Shuning uchun har ikkala holatni misol tariqasida keltiryapmiz.