Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

5-bob 
 
LOGISTIKADA STRATEGIYA VA REJALASHTIRISH 
 
5.1. Strategik reja va uni tuzish tartibi 
Logistika tizimi tushunchasi logistika fanining asosiy tushunchalaridan biri 
hisoblanadi. Tovar va moddiy oqimlar harakati yuqori malakali xizmatchilar 
tomonidan transport vositalari va turli uskunalar yordamida amalga oshiriladi. 
Logistika jarayoniga turli inshootlar, uskunalar biriktirilgan bo‘ladi. Demak, 
logistikada tovar va moddiy boyliklar oqimi shu uskunalarning ishga qay darajada 
shay bo‘lishi bilan bog‘liq. Ma’lumki, tizim deb atalishi uchun bir necha element, 
ularning bir maqsadga qaratilganligi va ular orasida bog‘lovchi munosabat 
bo‘lishi kerak. Logistika tizimida yetkazuvchi va iste’molchi tizim elementi bo‘lsa, 
ular orasidagi logistika munosabatlari ularni bir-biri bilan bog‘laydi. Butun 
logistika tizimning tuzilishidan asosiy maqsad iste’molchi va yetkazuvchi 
ehtiyojlarini qondirishdir. 
Yuqorida aytilganlardan tashqari yana shuni ham aytib o‘tish lozimki, 
logistik tizim ham boshqa tizimlar kabi tashqi olam bilan munosabatda bo‘ladi. 
Shunday qilib, logistika tizimi teskari aloqaga ega bo‘lgan tizim, u yoki bu 
logistika vazifasini bajaruvchi moslashuvchan tizimdir. Odatda, logistika tizimlari 
quyi tizimlarga va tashqi muhit bilan uzviy aloqaga ega. 
Logistik tizim 
14 - chizma. Logistika tizimi chegarasi 
- material oqimi; 
- moliyaviy resurslar oqimi; 
Logistika strategiya korxona faoliyati strategiyasining ajralmas qismi 
sifatida qaralishi lozim. 
Logistika tizimi strategiyasini ishlab chiqishda uning tarkibiga transport 
operatsiyalari va harajatlar, quvvat, aloqa, buyurtmalarni qayta ishlash, zahiralarni 
boshqarish nazorat va reja tizimlari hamda tizim tashkiliy tuzilmasi kiradi. 
Logistika strategiyasini ishlab chiqishning andozaviy texnik usullaridan biri 
harajat va xizmatlar orasidagi logistik muvozanatni tahlil etishdan iborat. Bundan 
Yetka-
zuvchi 
Sotib 
olish 
Moliyaviy rеsurslar 
Saq- 
lash 
Qayta 
ishlash 
Saq- 
lash 
Sotish 
Istе'-
molchi 

---

54 
tashqari yana bir element komplekslilik bo‘lib, u o‘z ichiga: ta’minot hamda zahira 
manbalari soni; tovar hamda qadoqlash nomenklaturasi; buyurtma tushadigan 
manba va tovarlarni yuklash manzillari soni; mavsumiylik; ishlayotgan markazlar 
soni kabilarni oladi. 
Xo‘jalik strategik muammolarini hal etish logistik tizimning har bir 
funksional sohasida faoliyat olib borayotgan mutaxassislar guruhi qarorlariga 
asoslanadi. Logistika tizimi strategiyasini ishlab chiqish ikki bosqichda amalga 
oshiriladi: birinchi bosqichda, strategik maqsad aniqlanadi va xo‘jalik rivojlanish 
yo‘nalishi belgilab olinadi. Ushbu bosqichda quyidagi muammolar hal etilishi 
ko‘zda tutiladi: 
1) Bozor talabining o‘zgarishi. Turli taqsimlash kanallaridan o‘tayotgan 
tovarlar hajmida biror - bir kanal foydasiga siljishlar bo‘lishini ko‘rsatadi. 
2) Logistikaga talabning ortishida. Taqsimlash kanallaridagi siljishlar 
logistikaga talabning ortishida aks etmog‘i lozim. 
3) Tovarlarni Pareto tamoyili bo‘yicha taqsimlash. Tovarlarning 
cheklangan hajmiga asosiy oqim to‘g‘ri keladi. 
4) Zahiralar hajmi va moslashuvchan ishlab chiqarish tizimi. Firmaning 
bozor talablariga moslashuvchan ishlab chiqarish tizimining tuzilishi va zahiralar 
hajmi qulay bo‘lishi lozim. 
5) Faoliyatning ayrim turlariga e’tibor. Nafaqat oddiy yoki maxsus, balki 
faoliyatning o‘ziga xos turlari bo‘lgan: iste’mol yoki maxsus ishlab chiqarish 
tovarlarini tamg‘alash va qadoqlash kabilarga ham e’tibor berish kerak. 
6) Yetkazuvchilar logistika ko‘rsatkichlarini oshirish. Ushbu bo‘lim 
mahsulotlarni yetkazish tadbirlarini ishlab chiqish bilan bog‘liq. 
Birinchi bosqichda firma strategiyasi ishlab chiqiladi (uzoq muddatga 
mo‘ljallangan tadbirlar). Ikkinchi bosqichni birinchi bosqichning davomi desak 
bo‘ladi. Bunda strategiyani amalga oshirishga yordam beradigan taktikalar ishlab 
chiqiladi. Taktikaning strategiyadan farqi shundaki, u bozor sharoitlariga mos 
holda o‘zgaruvchan va qisqa muddatga mo‘ljallanadi. 2-bosqich 1-bosqichda 
ishlab chiqilgan strategik reja yo‘nalishini ta’minlaydi. Ikkinchi bosqich 
quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
- ishlab chiqarish quvvati. Logistika guruhi ishlab chiqarish hajmining 
kompyuter modellaridan, mahsulot assortimenti, bozorlar, mahsulotlar ishlab 
chiqarishni ta’minlash quvvatidan foydalanib, ishlab chiqarish quvvatini 
aniqlaydilar; 
- taqsimlash milliy tizimlari (TMT) material resurslari o‘zgarishlarining 
TMTning ishlab chiqarish quvvatiga ta’siri hisobga olinadi; 
- ko‘tarish - transport ishlari. Butun zanjir (yetkazuvchi - iste’molchi)ning 
hamma qismlari samarali ishlashini ko‘tarish - transport tizimining yaxshi 
ishlashiga bog‘liq; 
- transport turlari. Transportning turli xillari izlanadi va ishlab chiqarish 
tizimi logistika talablarini qondirish usullari ko‘rib chiqiladi; 

---

55 
- nazorat tizimlari. Faoliyat natijalarini hisoblash va nazorat qilish; 
- yetkazuvchilar. Moliyaviy natijalar; 
- umumxo‘jalik rejasi. 
Logistika strategiyasining korxonalar mahsulotlarini yetkazishda ahamiyati 
kattadir. Hozirda bozor munosabatlari sharoitida logistik tizim va uning strategiya 
va taktikasini to‘g‘ri amalga oshirish xizmatlar va tovarlarning iste’molchilarga 
sifatli holda yetib borishini ta’minlaydi. Shuningdek, to‘g‘ri tuzilgan strategiya bir 
qator muammolarni qisqartiradi va ombordagi zahiralar qulayligini ta’minlaydi.