Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

Firma iqtisodiy oqimlarining tasnifi 
Tasniflovchi alomat 
Oqimlar 
Firmaga munosabati 
Tashqi
Firma ichidagi
Iqtisodiy tabiati 
Moddiy 
Moliyaviy 
Mehnat
Axborotlar 
Takror ishlab chiqarish bosqichlari 
Xarid qiluvchi (ta’minlovchi) 
Ishlab chiqarishning ichidagi 
Taqsimlovchi (o‘tkazuvchi) 
Boshqaruchanlik darajasi 
Firmaga bog‘liq 
Firmaga bog‘liq bo‘lmagan 
Bog‘lanish darajasi 
Bog‘langan 
Bog‘lanmagan 
Tarmoqli ko‘lami 
Mikrooqimlar 
Makrooqimlar
Logistikalashtirishning xakteri 
Logistikalashmagan 
Qism logistikalashgan 
To‘liq logistikalashgan 
 iqtisodiy oqimlarda samaraliroq foydalanishi uchun bozorning 
tashkiliy 
va 
iqtisodiy 
mustaqil 
subyektlarni 
resusrslarini 
kooperatsiyalash. 
Bunda shuni esdan chiqarmaslik keraki, logistika umuman raqobatni bartaraf 
qilmaydi; u faqat insofsiz raqobat maydonini toraytiradi va raqobat kurashini 
logistik tizimining tashqarisiga ko‘chiradi. Logistikaning ushbu xususiyati 
avtomatik ravshda amalga oshirilmaydi, balki faqat qulay tashqi muhitda, ya’ni 
jamiyatning nisbatan iqtisodiy va siyosiy barqarorligida o‘zini to‘liqroq namayon 
qiladi. 
Insofsiz raqobatdan kelib chiqqan holda, xulosa qilish mumkinki, faqat 
raqobatli iqtisodiy oqimlar ularni muvofiqlashtirish va ratsionallashtirish uchun 
yetarlicha logistik salohiyatga egalar. Bunda raqobatni iqtisodiy oqimlarining 
xarakati amalga oshiriladigan logistik zanjirlar (kanallar) ishtirokchilari xuqlarining 
quyidagi asosiy turlarini ajratish mumkin:

---

139 
 kooperativ xulq, u umumtizimiy foydalar ishtirokchilarining xudbinlarga 
intilishlari ustidan ustivorlik qilgan paytdagi iqtisodiy manfaatlarini 
bog‘lanishiga asoslangan; 
 moslashgan hulq, u ishtirokchilar o‘rtasidagi murosalarni ularning bir 
birlariga o‘zaro moslashtirilganligi asosida doimiy qidirilishi ko‘zda 
tutadi; 
 korporativ xulq, u yuqoriroq umumintizomiy samara olish uchun 
ishtirokchilar tomonidan o‘zlarining vakolatlarining bir qismini ixtiyoriy 
ravishda topshirilishini ko‘zda tutadi; 
 agressiv hulq, bunda ishtirokchilarni tovarlar bozorida ustivorlik 
qiluvchi firmalar va ishlab chiqarish omillaridan biri tomonidan majburiy 
yutib yuborilishi sodir bo‘ladi. 
Har qanday holda ham, raqobatli iqtisodiy jamiyatlarni logistiklash jarayonini 
insinirovka qiluvchi logistik zanjir (kanal) ishtirokchi bo‘lgan firma bir qator 
talablarga javob berishi kerak, ularni shartli ravshda ikkita guruhga birlashtirish 
mumkin: 1. Tashqi (raqobatli) muhit o‘zgarishlariga moslashish qobiliyati; 2. 
O‘zining iqtisodiy salohiyatini o‘stirish imkoniyati. Birinchi guruhga odatda 
quyidagi qobiliyatlarni kiritadilar: 
 tashqi muhitning marketingli va logistik tahlil qilishga, shu jumladan 
iqtisodiy oqimlardagi raqobatli kuchlarni tahlil qilishga; 
 iqtisodiy oqimlarda logistik va raqobatli muammolarni o‘z vaqtida 
aniqlash; 
 bozor talablari ta’siriga xuddi shunday javob qaytarish va iqtisodiy 
oqimlarda raqiblarni kursiga chaqirish; 
 firma va logistik zanjir (kanal)ning boshqa ishtirokchilari raqobat 
salohiyatini oshirishga imkon beruvchi marketingli, logistik va boshqa 
iqtisodiy yangiliklarga; 
 logistik zanjir (kanal)ning barcha ishtirokchilari uchun qulay 
murosalarni qidirish va topish; 
 raqobatli iqtisodiy oqimlarni qamrab oluvchi logistik tizimlarni 
shakllantirish va faoliyat yuritishni tashkil qilish. 
O‘zining iqtisodiy salohiyatini o‘stirishga kelsak, ular quyidagilarga 
birlashtirilishi mumkin: barqaror iqtisodiy holat sharoitlarida firmalarning 
barqarorligini ta’minlashga imkon beruvchi moliyaviy imkoniyatlar; logistik 
zanjirlar ishtirokchilari texnikasi va texnologiyasini bog‘lash uchun zaruriy 
sharoitlarni yaratuvchi texnik - texnologik imkoniyatlar; raqobatli iqtisodiy 
oqimlarda logistik yangiliklarni muvoffaqiyatli ishlab chiqish va amalga oshirishga 
imkon beruvchi aqliy imkoniyatlar; informatsion texnologiyalarni yaratishga 
yagona axborot muhitini shakllantirish uchun zarur sharoitlarni yaratuvchi 
axborotli imkoniyatlarga.