13.3. Razobotli iqtisodiy oqimlar va ularni logistikalantirish Bozor turidagi iqtisodiy oqimlar M. Porter tomonidan batafsil tadqiq qilingan
raqobatning beshta kuchi ta’siri ostida tovarlar va hizmatlarning raqobatli oqimlari
bo‘ladilar. Ushbu nuqtai nazardan tovarlar va xizmatlarning quyidagi aksiyalarini
raqobatli deb atash mumkin:
xuddi shunday tovarlar va xizmatlarning oqimlari, ular raqib firmalar
tomonidan ishlab chiqarilishi mumkin;
bir birlari bilan raqobat qilishga qodir o‘rnini bosuvchilar (subyektlar)
- tovarlar va xizmatlarning oqimi;
tovar ishlab chiqaruvchilar olish uchun raqobatlashuvchi moddiy-
texnik resurslarning oqimlari;
tovarlar va xizmatlar bozoridagi iste’molchilarning raqiblik qiluvchi
to‘lov qobiliyatlariga ega talabi oqimlari;
shakllanayotgan bozordagi tovarlar va xizmatlarning raqobat taklifi
oqimlari.
137
Bu va boshqa iqtisodiy oqimlarni logistik talqin qilish ko‘proq umuman
raqobatning ijobiy ahamiyatini oshirishgan holda salbiy raqobatli bosimni
neytrallashtirishga yordam beradi.
Aniq muhitda iqtisodiy oqimlarni tizimi muvoffiqlashtirish logistika
qurollaridan foydalanish logistik zanjirlar ishtirokchilarining iqtisodiy manfaatlarini
bog‘lanishini ta’minlashi ko‘zda tutiladi.
Shuning bilan bir vaqtda iqtisodiy oqimda hamma vaqt uning ishtirokchilari
o‘rtasidagi murosani qidirib topish va o‘rnatish asosida iqtisodiy manfaatlarini
bog‘lanishi salohiyati qo‘yilgan. Bu haqida, xususan A.I. Salomenko “logistik
yondashishini vujudga kelishi va samarali qo‘llanilishi” sharoitlarini tadqiqot
qilayotgan paytda yozadi, uning fikriga ko‘ra, bular quyidagilardan iborat: oqimli
jarayonlarning tashkiliy birligi; oqimli jarayonning texnologik birligi; tovar
almashuvchi va tovar ishlab chiqarish oqimli jarayonlarning iqtisodiy birligi,
oqimli jarayonning axborotli birligi.
Alohida olingan firma doirasidan tashqaridagi iqtisodiy oqimning tashkiliy
birligini ta’minlash uchun uning barcha ishtirokchilari manfatlarini tashkiliy va
vazifaviy alohida ajratilgan logistik markaz shaklidagi, yoki iqtisodiy oqimlarni
boshqarish bo‘yicha vakolatlarni logistik zanjir ishtirokchilaridan birga topshiriq
ko‘rinishidagi muvoffiqlashtirishni talab qiladi. U yoki boshqa hollarda murosani
qidirish, demak raqobat muhitidagi ziddiyatlarni olib tashlash muqqarardir.
Logistika moddiy oqimlar bilan, balki bu so‘zning eng keng ma’nosida
iqtisodiy oqimlar bilan ish olib boradi. Ushbu tasavvurda biz yolg‘iz emasmiz,
ushbu nuqtai nazarni Rostov davlat qurilish universiteti olimlari bilan bir qatorda
Rossiya Federatsiyasining bir qator OO‘YU va ITI olimlari qo‘llab
quvvatlamoqdalar. Xususan, A.I. Semenenko logistikaning “.... asosiy vazifasi
iqtisodiy oqimlari, shu jumladan ishlab chiqarish – tijorat, tijorat va boshqa
jamiyatlar shaklidagi oqimli jarayonlarni to‘g‘ridan to‘g‘ri tashkiliy-tahliliy
muvoffiqlashtirish bo‘lgan yangi ilmiy yo‘nalishi sifatidagi” mualliflik ta’rifini
taklif qiladi.
Firma tomonidan inisirovka va tashkil qilingan iqtisodiy oqimlariga eng keng
ta’rifini “Маркетинг и логистика фирм” o‘quv qo‘llanmasi mualliflari
tomonidan taklif qilingan. Firmaning iqtisodiy oqimlarini ular firmaning shaxsiy,
qarzga olingan va jalb qilingan resusrlarni umumfirma maqsadlariga erishish uchun
xarakatlanishining o‘zaro bog‘langan va o‘zaro asoslangan jarayonlari sifatida
belgilaydilar. Firma iqtisodiy oqimlarining butun turli tumanligi ular tomonidan
jadvalda berilgan.
Shunday qilib, raqobatli iqtisodiy oqimlarni logistikasi quyidagilarni
bildiradi degan xulosa chiqarish mumkin:
iqtisodiy oqmilarning xarakati amalga oshiriladigan logistik zanjirlar
ishtirokchilar iqtisodiy manfatlarini bog‘lanishi;
iqtisodiy oqimlarni muvoffiqlashtirish va ratsionallashtirish uchun
tashkil qilinayotgan logistik tizimlarda iqtisodiy murosalarni o‘rnatish;
138
umum tizimiy maqsadlarga erishish uchun logistik tizimlar birga
ishtirokchilar xarakatlarini integratsiyalash;