Ызбекистон тарихи фанидан тайёрланган ы=ув-услубий мажмуа «Ызбекистон тарихи» кафедраси профессор-ы=итувчиларингинг йи\илишида мущокама =илинган ва фойдаланиш учун тавсия этилган

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI  
 
OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI 
 
 
 
NAMANGAN DAVLAT UNIVERSITETI 
 
 
 
VATAN  TARIXI  KAFEDRASI 
 
 
 
 
O‟rta Osiyo numizmatikasi  
va epigrafikasi 
  
 
 
 
FANIDAN MAVZULAR BO`YICHA YOZMA ISH 
O`TKAZISH VARIANTLARI 
 
 
 
 
 
 
 
 
NAMANGAN – 2008 YIL 

---

 
113 
O‟rta Osiyo numizmatikasi va epigrafikasi  
 fanidan ma‟ruza mavzulari bo‟yicha  
tayanch iboralar to‟plami 
 
1– mavzu: 
 
1. Numizmatika. 
2. Bonistika. 
3. Florestika.  
4. Еstalik tamg’alar.  
5. Myuntskabinetlar.  
6. Qadimshunoslik.  
7. Tug’ro. 
 
2– mavzu: 
 
1.Axmoniylar imperiyasi. 
2. Salavka. 
3. Vima Kadfiz. 
4. Siyovushlar tangasi. 
5. Zardo`shtiylik. 
6. YAnyc. 
7. YUnon Moneta. 
8. Legenda. 
9. Antiox. 
10. Tetradraxma. 
 
3– mavzu: 
 
1. Bronza.  
2. Mis. 
3. Ieroglif.  
4. CHoch. 
5. Ustrushona tangalari. 
6. Naxshab. 
7. Kollektsiya. 
8.To`rtburchakli tangalar 
 
4– mavzu: 
 
1.  Toxiriylar. 
2.  Somoniylar. 
3.  Dinor. 
4.  Dirxam. 
5.  Fel’s. 
6.  Adli. 
7.  Pashiz. 
8.  SHtempel. 
 
5– mavzu: 
 
1. Mo`g’ul. 
2. CHig’atoy ulusi. 
3. Kebek. 

---

 
114 
4. Xulaguxonlar davlati. 
5. Jo`ji ulusi. 
6. "Chao" qog’oz puli. 
7. Mis dirxam.  
8. Anushtegin. 
9. Kumush inqirozi. 
10. Bag’dod xalifaligi. 
 
6– mavzu: 
 
1. Miri. 
2. Temuriylar. 
3. Fulus. 
4. SHayboniylar tangalari. 
5. «Eski» va  «Yangi» tangalar. 
6. Joniy tangalari. 
7. Ashrafiy. 
 
7– mavzu: 
 
1. Turkiston boni. 
2. Turma kog’oz. 
3. Junaidxon.  
4. 0k tanga. 
5. Qora tanga. 
6. YArim shoyi. 
7. Tanga. 
8. Tilla. 
 
8– mavzu: 
 
1. SHarqiy Turkiston. 
2. Ettishaxar. 
3. TSin’ sulolasi. 
4. Tyan’-SHan. 
5. Misqol. 
6. YArmoq pul. 
 
9– mavzu: 
 
1. Epigrafika.    
2. Bitik.    
3. Epigrafika metodi.     
4. Misr ieroglifi.    
5. Rasmiy bitiklar.    
6. Diniy bitiklar.    
7. SHaxsiy bitiklar. 
 
 
10– mavzu: 
 
1. Epitafiya.     
2. Pand-nasishat matnlari.    
3. Diniy matn.   
4. Arabiy iboralar.     

---

 
115 
5. Qur`oniy iboralar.     
6. Yassaviy maqbarasi.    
7. SHerdor madrasasi.    
8. Kufiy bitiklar.     
9. Nasx yozuvi bitigi. 
 
11– mavzu: 
 
16. Bayonqulixon maqbarasi.    
17. Qayroqlar.    
18. SHosh Fozil mozori.   
19. Abjad shisobidagi sana.    
20. Baroqxon shukmronligi.  
21. SHoshi Zinda.    
22.  Kusam inb Abbos.    
23.  Qish madrasa.   
24.  Madrasayi modarixon.    
25.  Tillakori madrasasi. 
26.  Yalang’to’sh Bahodir.   
27.  Registon.    
28.  «Kichik madrasi».  
29.  SHerdor madrasasi.     
30.  Me`mor Abdujabbor. 
 

---

 
116 
O'zlashtirish nazorati. 
 
1.  O‟rta Osiyo numizmatikasi va epigrafikasi fani bo‟yicha talabalar bilimini baholash 
mezonlari. 
         Joriy  baholash.  Talabalarning  amaliy  mashg’ulotlarga  tayyorgarligi,  qatnashganliklari  va 
faolliklari baholash asosida o’tkaziladi. Jami joriy nazorati 3 marta itkazilib,  talabalar jami 45 ball 
to’plashlari  mumkin.  Bunda  talaba  har  joriy  baholash  mashgulotlarida  quyidagicha  ball  to’plashi 
mumkin: 
– o’quv intizomi - 20% ball; 
– faollik va bajarilgan topshiriqning sifati  - 30% ball; 
– nazariy bilimdonlik -   50% ball. 
 jami:  -100% ball. 
Oraliq  baholash.  Ma’ruza  mashgulotlari  asosida  OB  itkaziladi.Talabalar  2  ta  savoldan 
iborat yozma ish yozadilar yoki 36 ta savoldan iborat test echadilar. Oraliq nazorat 2 marta itkazilib, 
unda talabalar 20 baldan umumiy 40 ball to’plashlari mumkin. 
 Yakuniy  baholash.    Talaba  joriy  (JB)  va  oraliq  baholash  (OB)  bosqichlarida  tiplagan 
ballari miqdoridan qat’iy nazar, yakuniy baholash topshirigini bajaradi.Yakuniy nazoratda predmet 
uchun ajratilgan umumiy ballning 15 %, ya’ni 15 ball ajratiladi. Talabalar 5 ta tayanch ibora asosida 
yozma  ish  yozadilar  yoki  berilgan  5  ta  savolga  oq’zaki  javob  beradilar.  Har  bir  tayanch  ibora  va 
savol 3 balli tizimda baholanadi. Shunda talaba maksimal 15 ball to’plashi mumkin. 
  
7.2. Semestrlar bo‟yicha talabalar bilimini nazorat qilish turlari. 
Semestr   
 
Nazorat turi 
Soat hajmi 
Maksimal ball 
(100%) 
O‟tish bali 
(55%) 
 
 
II 
Joriy № 1 
10 
11.25 
6.8 
Joriy № 2 
10 
11.25
 
6.8
 
Joriy № 3 
10 
11.25
 
6.8
 
Joriy № 4 
8 
11.25
 
6.8
 
Oraliq № 1 
16 
20 
11 
Oraliq № 2 
14 
20 
11 
 
Jami 
62 
85 
46 
Jami (joriy va oraliq) 
62 
85 
46 
Jami (yakuniy) 
- 
15 
8 
Jami 
62 
100 
55 
 
7.3. Talaba bilimini baholash 
Qoniqarsiz 
(54% dan kam) 
Qoniqarli 
(55-70%) 
Yaxshi 
(71-85%) 
A‟lo  
(86-100%) 
Ball 
Ball 
Ball 
Ball 
Min 
Mak 
Min 
Mak 
Min 
Mak 
Min 
Mak 
0 
54 
55 
70 
71 
85 
86 
100 
 

---

 
117 
Namangan  Davlat  universiteti   “Vatan  tarixi”  kafedrasi 
O‟rta Osiyo numizmatikasi va epigrafikasi  fanidan  
Yakuniy yozma ish savollari 
30.  
Tangalarning odamlar tomonidan yig'ilishi va o`rganilishи 
31.  
Moneta so`zining kelib chiqishи 
32.  
Yunon - Baqtriya tangalari 
33.  
Kushon tangalari 
34.  
Musulmon tangalarining paydo bo`lishi 
35.  
Qoraxoniylar davri tangalari 
36.  
Qoraxoniylar davrida zarb qilingan rasmli tangalar 
37.  
Antik davr tangalarining tarix fanini o`rganishdagi ahamiyati 
38.  
Ulug'bek davrida zarb qilingan tangalar 
39.  
SHayboniydar tomomnidan zarb qilingan oltin, kumush va mis tangalar 
40.  
Joniylar davrida tanga zarb qilish sifatining pasayishi 
41.  
Qadimgi Rusda tangalarning paydo bo`lishi 
42.  
Mo`g'ullar hukmronligi davrida Rossiyada muomalada bo`lgan tangalar 
43.  
Antik davlatlarda pul zarb qilishning yo`lga qo`yilishи 
44.  
Xonliklar davrida muomalada bo`lgan oltin, kumush va mis tangalar 
45.  
Qadimgi Farg'onada zarb qilingan tangalar 
46.  
Ilk o`rta asrlarda o`z tanga pullarini zarb qildirgan mayda hokimlar 
47.  
Qalbaki tangalar 
48.  
Somoniylar davridagi asosiy zarbxonalar 
49.  
Kumush inqirozining sabablari va uning tangalarga ta`siri 
50.  
Qayroqlar. 
51.  
Shohi Zinda me`moriy majmuasi. 
52.  
Ahmad Yassaviy maqbarasi. 
53.  
Bibixonim masjidi. 
54.  
Go`ri Amir maqbarasi. 
55.  
Oqsaroy maqbarasi. 
56.  
Gumbazi Sayyidon maqbarasi. 
57.  
Ko`k gumbaz masjidi. 
58.  
Hazrati Imom maqbarasi. 
 
 
 
Kafedra mudiri, t.f.d.:   
 
 
 
A. Rasulov. 

---

 
118 
Tarix fakul'teti Vatan tarixi kafedrasi o`qituvchisi 
A.A. Sarimsoqovning  "O’rta Osiyo numizmatikasi va epigrafikasi" fanidan 
tayyorlagan o`quv-uslubiy majmuasiga 
T A Q R I Z 
 
Ushbu  o`quv-uslubiy  majmua  Tarix  yo`nalishi  1-  bosqich  talabalariga  "O’rta 
Osiyo numizmatikasi va epigrafikasi" fanidan ma`ruza va amaliy mashg’ulotlar olib 
borishga  mo`ljallangan.  Bunda  Markaziy  Osiyoda  ilk  tangalarning  paydo  bo’lishi, 
Markaziy  Osiyoda  qadimgi  tangalarning  o’ziga  xos  xususiyatlari,  Markaziy  Osiyo 
hududidan Antik, qadimgi Rim, Xitoy va Xindiston tangalarining topilishi sabablari, 
Arablar  xukmronligining  dastlabki  yillarida  mahalliy  hukmdorlar  tangalarining 
muomalada  bo’lish  sabablari,  Somoniylar  davri  tangalarining  o’ziga  xos 
xususiyatlari,  mustaqil  turkiy  davlatlarning  tanga  pullari,  Mo’g’ul  istilosidan  so’ng 
Movarounnahrda  muomalada  bo’lgan  tangalar,  Amir  Temur  va  temuriylar  davri 
tangalari, Ashtarxoniy Abdullaxon II ning pul isloxoti, Buxoro amirligi, Xiva xonligi 
va  Qo’qon  xonligida  tanga  zarb  qilish  va  pul  muomalasi  tizimi  kabilar  yoritilgan. 
SHu bilan birgalikda qattiq materiallar, masalan, tosh, metall, sopol hamda me`moriy 
yodgorliklarning  u  yoki  bu  qismiga  yozilgan  qadimiy  va  o’rta  asrlar  bitiklarini 
jamlash,  ularni  tadqiq  qilish,  izoshlash  va  nashr  etish  bilan  shug’ullanuvchi  fan 
haqida ma’lumot beradi.  
Shuningdek,  fan  yuzasidan  tuzilgan  test  savollari,  oraliq  va  yakuniy  nazorat 
variantlari xam yoritib berilgan. Ushbu majmuada har bir mashg’ulot uchun topshiriq 
va ko`rsatmalar  aks etgan. Ushbu o`quv-uslubiy  majmuasi  namunaviy  o`quv dasturi 
asosida  tayyorlangan.  Uni  amaliy  va    ma`ruza  mashg’ulotlarini  olib  borishda 
foydalanishga tavsiya etaman. 
 
Taqrizchi: 
 
 
“Fakul’tetlararo O’zbekiston  
 
tarixi” kafedrasi mudiri t.f.n. 
B. Tursunov  

---

 
119 
Tarix fakul'teti Vatan tarixi kafedrasi o`qituvchisi 
A.A. Sarimsoqovning  "O’rta Osiyo numizmatikasi va epigrafikasi" fanidan 
tayyorlagan o`quv-uslubiy majmuasiga 
T A Q R I Z 
 
Ushbu  o`quv-uslubiy  majmua  5220200  -  tarix  yo`nalishi  1-  bosqich 
talabalariga "O’rta Osiyo numizmatikasi va epigrafikasi" fanidan ma`ruza va amaliy 
mashg’ulotlar olib borishga mo`ljallangan. Bunda Markaziy Osiyoda ilk tangalarning 
paydo  bo’lishi,  Markaziy  Osiyoda  qadimgi  tangalarning  o’ziga  xos  xususiyatlari, 
Markaziy  Osiyo  hududidan  Antik,  qadimgi  Rim,  Xitoy  va  Xindiston  tangalarining 
topilishi sabablari, Arablar xukmronligining dastlabki  yillarida  mahalliy  hukmdorlar 
tangalarining  muomalada  bo’lish  sabablari,  Somoniylar  davri  tangalarining  o’ziga 
xos  xususiyatlari,  mustaqil  turkiy  davlatlarning  tanga  pullari,  Mo’g’ul  istilosidan 
so’ng  Movarounnahrda  muomalada  bo’lgan  tangalar,  Amir  Temur  va  temuriylar 
davri  tangalari,  Ashtarxoniy  Abdullaxon  II  ning  pul  isloxoti,  Buxoro  amirligi,  Xiva 
xonligi  va  Qo’qon  xonligida  tanga  zarb  qilish  va  pul  muomalasi  tizimi  kabilar 
yoritilgan. SHu bilan birgalikda qattiq materiallar, masalan, tosh, metall, sopol hamda 
me`moriy  yodgorliklarning  u  yoki  bu  qismiga  yozilgan  qadimiy  va  o’rta  asrlar 
bitiklarini jamlash, ularni tadqiq qilish, izoshlash va nashr etish bilan shug’ullanuvchi 
fan haqida ma’lumot beradi.  
SHuningdek,  fan  yuzasidan  tuzilgan  test  savollari,  oraliq  va  yakuniy  nazorat 
variantlari xam yoritib berilgan. Ushbu majmuada har bir mashg’ulot uchun topshiriq 
va ko`rsatmalar  aks etgan. Ushbu o`quv-uslubiy  majmuasi  namunaviy  o`quv dasturi 
asosida  tayyorlangan.  Uni  amaliy  va    ma`ruza  mashg’ulotlarini  olib  borishda 
foydalanishga tavsiya etaman. 
 
 
Namangan muhandislik 
iqtisodiyot instituti 
katta  o’qituvchisi:    
 
 
 
 
 
t.f.n. Z. Najmiddinov