Jamiyat fikrining abstraktlanish jarayoni

Adekvatlikni tekshirish va modelni sozlash.

Adekvatlikni tekshirish. Modelni tizmga adekvatligini tekshirishni tadkik etilayotgan tizm bilan ulchamlari mosligini taxlil etish, xamda tizmga teng kiymatligini taxlil etishdan iborat. Ammo model tizmni tula aks ettirishi shart emas, chunki uni yaratish ma’noga ega bulmay koladi. Adekvatlik tashki sharoitlarni va ishlash rejimlarini idealizatsiyalash sababli, ba’zi bir tasodifiy faktorlarni xisobga olmaslik tufayli buziladi. Tashki muxit ta’sirlari tugrisida anik xabarlarni, tizmni strukturasidagi ba’zi bir noanikliklar, kabul kilingan appraksimatsiya, inerpoliyatsiya, taxminlar, gipotezalar model bilan tizm orasidagi moslikni kamayishiga olib keladi. Yukorida aytib utilgan faktorlar sababli modellashtirish natijalari real jarayonlardan axamiyatli farklanishga olib keladi.
Adekvatlikni tabiiy mezoni sifatida orginalni biror-bir xarakteristikasini uo. Model xarakteristikasidan ym ogishi bulishi kerak.
Bunda model tizim - orginal bilan adekvat deyiladi, agar ogish A u chegaraviy kattalik ( mikdor) A, oshmaslik extimollgi ruxsat berilgan extimollikdan R a katta bulsa, ya’ni
Р(Ау < А) > Ра
Ammo bu kreteriyni amaliyotda foydalanish ba’zi bir sababalarga kura kiyinchiliklarga olib keladi. Modelni adekvatligini tekshirish zarur, aks xolda notugri modellashtirish natijalari asosida notugri yechimlar kabul kilinishi mukin. Amaliyotda adekvatlikni baxolash modellashtirish natijalarini ekspertlar taxlili buyicha amalga oshiriladi.
Adekvatilikni tekshirishni kuyidagi turlari mavjud: -elementlar modelini tekshirish;
-tashki ta’sir modelini tekshirish;
-tizmini ishlash jarayonini konsektual modelini tekshirish; -formal va matematik modelini tekshirish;
-chikish xarakteristikasini ulchash va xisoblash usullarini tekshirish, yani yechish xatoliklari aniklanadi;
-dasturiy modelni tekshirish.
Modelni sozlash. Adekvatlikni tekshirish natijalari buyicha model bilan tizm - arginal orasidagi mos kelmaslik katta bulsa, modelni sozlash yoki kolibrovka kilish zarur buladi. Bunda kuyidagi uzgartirishlar kiritilishi mumkin; G olabal, lokal va parametrik.
Golabal uzgartirishlar kiritilishiga sabab konseptual yoki matematik modelda uslubiy xatoliklarni aniklash natijasidir. Bunday xatoliklarni barttaraf etish yangi modelni ishlab chikishga olib keladi. Lokal uzgartirishlar esa ba’zi bir parametrlarni aniklashtirish yoki algoritmlarni uzgartirish bilan boglikdir. Bunday uzgartirishlarni bajarish, masalan, tizmni ba’zi bir tashkil etuvchilarini modelini uzgartirish, tashki ta’sirlar modelini unga ekvivolent bulgan anikrok modellar bilan almashtirish orkali amalga oshiriladi.
Parametrik uzgartirishlarga esa modeldagi ba’zi bir maxsus parametrlarni, ya’ni kolibrovkali parametrlarni uzgartirish orkali erishiladi.