Jamoliddinova kamolaxon mavzu: amaliy gimnastika

Gimnastikaning xususiyatlari.

Quyidagilar uning xususiyatlariga kiradi:

1. 
   Kishi organizmiga har yoqlama ta’sir ko‘rsatish. Kishilarni barcha organlarining funktsiyalari gimnastika mashqlari yordamida takomillashadi. Demak, kishini umumiy jismoniy rivojlantirish va uning harakatlantiruvchi qobiliyatlarini har yoqlama kamolga yetkazish vazifalarini gimnastika yordamida hal qilsa bo‘ladi.
   
2. 
   Nihoyatda xilma-xil jismoniy mashqlarni qo‘llash.
   
3. 
   Tanaga tanlab ta’sir ko‘rsatish.
   
4. 
   O‘quv jarayonining qat’iy me’yorda bo‘lishi va jismoniy yukni aniq tartibga solish.
   
5. 
   Mashqlarni uzluksiz murakkablashtirib borish va kombinatsiyalash, hamda bir xildagi mashqlarni bir qnacha maqsadlarda qo‘llanishining mumkinligi. Biroq mashqni variantlarini o‘rganishga o‘tiladi, bora-bora shu mashqning o‘zi ham murakkablashtiriladi, biroq elementni ikkinchisiga qo‘shib bajarib, kombinatsiyalarga yangi harakatlar kiritiladi va hokazo. Bunda o‘rganilayotgan o‘quv materiali sifat va miqdor jihatdan ham yangicha ifodaga ega bo‘ladi, hamda tanaga boshqacharoq ta’sir etadi va zarur o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. Bir xil mashqlardan turlicha vazifalarni hal qilish uchun foydalanishda ularni metodik jihatdan xilma-xil o‘zgartirish yo‘li bilan amalga oshirish mumkin.
   

Gimnastikaning metodik xususiyatlari bir-biri bilan uzviy bog‘liqdir. Ularni to‘g‘ri hisobga olib ish ko‘rilsa, shug‘ullanuvchilarning har yoqlama umumiy jismoniy tayyorgarligi, harakatlantiruvchi qobiliyatlarini garmonik rivojlantirish vazifalari, shuningdek ta’lim-tarbiya vazifalari hal etiladi.

4. 
   Gimnastika o‘quv-ilmiy fan sifatida.
   

Gimnastika o‘sib kelayotgan avlodga ta’lim va tarbiya berish tizimidagi pedagogik ilm sohasi, o‘tilishi shart bo‘lgan o‘quv darsi hisoblanadi. Dars sifatida u maktablarda, o‘rta maxsus o‘quv yurtlari va oliy o‘quv yurtlarida o‘qitiladi.
Ilmiy soha sifatida gimnastika jismoniy tarbiya haqidagi fanning gimnastikaga xos bo‘lgan vositalar, metodlar va mashg‘ulotlar uyushtirish formalari yordamida odamning jismoniy rivojlanishi va kamol topishi qonuniyatlarini o‘rganuvchi bo‘lagidir.
Gimnastika – ilmiy-amaliy sohadir³. Uning nazariyasi, tarixi, dars berish metodikasi mashg‘ulot uyushtirishdagi tipik vosita va formalari bor. Gimnastika tarixi uning jismoniy tarbiya vositalari va metodlaridan biri sifatida rivojlanish va qaror topish jarayonini ochib beradi. Gimnastika vosita va metodlarini takomillashtirish bilan aloqador masalalarni yoritadi. Gimnastikadan dars berish metodikasi bo‘limida esa ta’lim va tarbiyaning umumiy asoslari (gimnastika, uning alohida turlari) va mashq guruhlariga qo‘llanishi mumkin bo‘lgan turli kontingentlar bilan mashg‘ulot uyushtirish metodlari qarab chiqiladi.
A maliy mashg‘ulotlar har yoqlama jismoniy rivojlanish maxsus jismoniy xislatlarni takomillashtirishga, gimnastika mashqlari texnikasini bilib olishga, shuningdek, professional-pedagogik ko‘nikma va malakalarni orttirishga qaratilgan bo‘ladi.
Boshlangʼich gimnastika mashgʼuloti mazmunini belgilovchi asosiy manba – bu “Ilk qadam” dasturidir. Biroq mashgʼulot oʼtkazishda bitta umumiy dasturda nazarga olish mumkin boʼlmagan sharoitlar uni uslubiy jihatdan yoritib berishni va baʼzi hollarda ayrim toʼldirishlar kiritishni taqazo etadi.
Har bir mashgʼulot jarayoni bosqichinig yakuniy maqsadini belgilab olish, qisqa vaqt uchun vazifalarni hamda ularga muvofiq boʼlgan vositalarni aniqlash mumkin. Jismoniy tarbiya instruktori mashgʼulotda bolalar amaliy va sof gimnastika mashqlarining oqilona bajarilishi uslublariga oʼrgatadi. Har qanday boshlangʼich gimnastika mashqini oʼrgatish imkoniyatini taʼminlaydigan eng muhim shartlaridan biriь bolalarning jismoniy sifatlari rivojlanish darajasining oʼrganilayotgan mashq qiyinchiligiga muvofiqligidir. Demak, gimnastika boʼyicha mashgʼulotlari tarkibiga jismoniy rivojlanishni taʼminlaydigan mashqlar kirishi zarur.
Boshlangʼich gimnastika bilan bola, chaqqonlik va egiluvchanlik kabi jismoniy sifatlardan tashqari, oʼz harakatlarini uning yoʼnalishi, amplitudasi, vaqti, mushak kuchlanishlari darajasiga koʼra tabaqalashtira olishi, yaʼni oʼz harakatlarini boshqara bilishi zarur.
Shunday qilib, boshlangʼich gimnastika boʼyicha mashgʼulotning asosiy vositalari quyidagilardan iborat:
1. Bolalarning jismoniy rivojlanishini taʼminlaydigan mashqlar.
2. Bolalarning muvaffaqiyatli oʼrgatishga yordam beradigan yaqinlashtiruvchi va qoʼshimcha mashqlar.
3. Bolalarning koordinatsion imkoniyatlarini oshiradigan turli xil boshlangʼich gimnastika mashqlari.
4. “Ilk qadam” dasturi koʼzda tutilgan, bolalar kontingentiga muvofiq boʼlgan mashqlar.
Vositalar
Boshlangʼich gimnastika mashgʼulotlarining kirish qismida, odatda, past shiddatli mashqlar qoʼllaniladi: saflanish mashqlari, harakatlanishlarning (turli xil yurishlari, raqs harakatlari) har xil turlari, buyumlar va buyumlarsiz mashqlar, gimnastika devorchasi hamda oʼrindigʼidagi mashqlar. Haddan ortiq shiddatga ega boʼlgan mashqlar mashgʼulotning asosiy qismida bolalarning ish qobiliyatini pasaytirishi mumkin. Shu sababli, mashgʼulotning kirish qismida bolalar chaqqonlik va egiluvchanlik kabi harakat sifatlarini rivojlantirmaslik lozim.
Kirish qismi uchun muayyan mashqlarni tanlash boshlangʼich gimnastikaning oʼziga xos xususiyati, mashgʼulot oʼtish sharoitlari va birinchi navbatda, uning vazifalari, bolalar tarkibi hamda vaziyatga bogʼliq.
Boshlangʼich gimnastika mashgʼulotining kirish qismiga kiritiladigan mashqlar har xildir. Faqat bitta mashgʼulot davomida bolalar, odatda, xususiyatiga koʼra turlicha boʼlgan koʼp miqdorda harakatlarni bajaradi. Bu harakatlanishlarda bolalarning butun harakat apparati ishga tushadi, bola turli xil rejimda (zoʼriqish va boʼshashish maromida) ish bajaradi.
Mashqlar mazmuni mashgʼulot vazifalariga mos kelishi zarur. Аgar unda taʼlim vazifalari hal etilayotgan boʼlsa, unda mashqlar soni kam, ularning shakli esa oddiyroq boʼladi. Аgar unday taʼlim vazifalari hal etilayotgan boʼlsa, mashqlar soni koʼpaytiriladi va mazmuni oʼzgartiriladi.
Mashqlarning almashinishi
Mashgʼulotning kirish qismi koʼpincha saflanish mashqlarini bajarish bilan boshlanadi. Harakatlanishlarning turlari yoki saflanish mashqlari bilan almashtiriladi yoki bevosita ulardan keyin bajariladi. Biroq ayrim hollarda, mashgʼulotning asosiy qismi mazmuniga qarab umumrivojlantiruvchi mashqlar turli xildagi harakatlanishlardan oldin qoʼllanilishi mumkin.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar majmuada shiddatining ortib borishiga qarab taqsimlanadi hamda moʼljallanganligiga qarab almashinadi. Majmua oldidan past shiddatli, sekin maromda bajariladigan, meʼyori cheklangan mashqlarni berish zarur. Majmuani bajarish davomida harakatlar surʼati va meʼyorlanishi ortib boradi.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar
Umumrivojlantiruvchi mashqlar deb, turlicha tezlik va qoʼlamda maksimal va oʼrtacha muskul zoʼr berishi orqali tananing alohi¬da qismlari bilan bajariladigai harakatlar yoki ularning birikmalariga aytiladi.
Ulardan maqsad — jismoniy sifatlarni rivojlantirish, qaddi-qomatni toʼgʼri shakllantirish, bolalarni murakkabroq harakat malakalarini egallashga tayyorlashdir.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar predmetsiz va predmetlar (gantellar, toʼldirma toʼplar, toshlar, shtangalar, rezina amortizatorlar, tayoqlar va boshqalar) bilan har xil gimnastika asboblarida va shuningdek, bir-biriga oʼzaro yordam koʼrsatish orqali bajarilishi mumkin.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar oʼz strukturasiga koʼra oddiy boʼlib, u bilan barcha yoshdagi bolalar va turli yoshdagi kishilar shugʼullanishlari mumkin. Ularni oʼrgatish juda oddiydir: mashqni oʼzlashtirib olish uchun, uni bola bir necha marta takrorlashining oʼz kifoya. Shuni hisobga olish kerakki, yaxshi oʼzlashtirilgan mashqlarni bajargandagina maksimal zoʼr berish mumkin. Mashqlarni oʼrgatish jarayonida esa, muskullarning qisqarish imkoniyati toʼligʼicha jalb qilinmaydi. Demak, qandaydir jismoniy sifatni rivojlantirish uchun u yoki bu mashqdan foydalanishdan oldin bu mashqni yaxshilab oʼrganib olish zarur.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida tana qismlari va muskul gruppalariga alohida taʼsir koʼrsatish ham mumkin. Bu xususiyat bolalar organizmiga, ayniqsa harakat apparatiga har tomonlama taʼsir koʼrsatish va butun tana muskullarini garmonik rivojlantirish imkonini beradi.
Umumrivojlantiruvchi mashqlarni bajarayotganda jismoniy yuklamani boshqarish oson.
Yuklama mashqlar tanlanishiga va bir mashgʼulotda ularning qancha boʼlishiga bogʼliq. Bir xil mashqlar (muskul zoʼr berishi darajasiga va ishda qatnashadigan muskul gruppalarining soniga koʼra osonroq, boshqalari murakkabroq boʼladi.
Yuklama mashq bajarilganda muskul zoʼr berishi darajasiga koʼra oʼzgaradi. Muskul zoʼr berishi darajasini quyidagi usullar: (ayni bir mashqning davom etishini) takrorlanish sonini koʼpaytirish, mashqlarni bajarish tezligini oʼzgartirish, ogʼirlik (narsa)ni oshirish yoki oʼzaro qarshilik darajasini koʼpaytirish dastlabki holatni yoki bajarish usulini boshqacharoq qilish orqali oʼzgartirish mumkin.
Аmaliy mashqlar
Mashqlarning bu guruxiga saf mashqlari, yurish, yugurish, muvozanat saqlash mashqlari, yukni koʼtarish va uni olib yurish, uloqtirish va ilib olish, oshib oʼtish, oʼrmalash va tirmashib chiqishlar kiradi.
Аmaliy mashqlar umumiy jismoniy tayorlashning samarali vositasidir, chunki bola organizimiga xar tomonlama taʼsir koʼrsatadi. Ular yordamida kuch, tezkorlik va bardoshliliklargina emas balki chaqonlikni hamtakomillashtirish mumkin. U mashqlar bolalarning turkumi va mashgʼulot vazifasiga qarab, uning turli qismlarida odatda gurux usulida oʼtkaziladi.
Yurish va yugurish mashqlari har bir gimnastika mashgʼulotining ajralmas qismidir. Yurish va yugurish davomida oyoq va butun tana mushaklarini taranglashishi va bushashishi toʼxtovsiz navbatlantiriladi. Yurak qon-tomir va oʼpka tizimlarining faoliyati uchun qulay sharoit yaratiladi. Mashq qilish meʼyori harakat usulini, shiddatini va xajmini oʼzgartirish orqali onson boshqarilishi mumkin.
Yurish va yugurish asosiy mashqlari - sayr yoki oddiy qadam, saf qadami, tovonlarning turli kirralarida choʼqayib, yarim choʼqayib, hamma qadamlari bilan va x.k. yurishlar. Oddiy yugurish, tizzalarni baland koʼtarib, oyoqlarni orqaga bukib, toʼgʼri oyoqlarni oldinga yoki orqaga siltab va x.k. yugurishlar.
Yurish, sakrash yoki yugurishlarning bir turidan ikkinchisiga harakatda oʼtiladi. Bunda yurish va yugurish usuli va soʼng ijro buyrugʼi beriladi. Masalan, «choʼqqayib-yuring!», «oddiy qadamlab-yuring!» va x.k.
Uloqtirish va ilib olish mashqlari oʼquvchilarning chaqqonligi, tezkorligi, chamalash fazilatlarini rivojlantiradi, oyoq, gavda va ayniqsa qoʼl va yelka boʼgʼimi mushaklarini mustaxkamlaydi.
Uloqtirish va ilib olish mashqlarini quyidagicha tasniflash mumkin:
1. uzoqlikka uloqtirish;
2. nishonga uloqtirish;
3. uloqtirish va ilib olish;
4. oshirib uloqtirish.
Uloqtirish uchun toʼplar, rezina, 250 grammgacha boʼlgan yogʼoch granatalar qoʼlaniladi.
Mashqlarni oʼtishda tananing ikkala qismiga ham bir xil meyorlash yaʼni, buyumlarni ham chap, ham oʼng qoʼl bilan uloqtirish va ilib olish zarur. Uloqtirish va ilib olishni chaqqonlik kabi fazilatlarn rivojlantirish uchun foydalidir.
Tirmashib chiqishning asosiy mashqlari bular gimnastika
oʼrindigʼi va narvonga tirmashib chiqish, langar yoki arqonga tirmashib chiqish va aralash tirmashib chikishlardir. Bu mashqlarni mashgʼulotning asosiy qismini rejalashtirish zarur.
Mashqlarni masalan, gimnastika devoriga tirmashib chiqish, baland boʼlmagan toʼsiqlardan oshib oʼtishlarni bolalar «badan kizdirish», ruxiy holatini koʼtarish uchun mashgʼulotning boshlanishida ham bajartirish mumkin, toʼsiqlarning zabt etish boʼyicha oʼyin va estafetalarni mashgʼulotning ikkinchi yarmida qoʼllagan maʼqul.
Tirmashib chikishlarning balandligi yoki oʼzoqligini, takrorlash soni va dam olish muddatini oʼzgartirish orqali onson meʼyorlash mumkin.
Tirmashib chiqish mashqlarini bajarganda ayniqsa arqonga tirmashib chikishda butun ogʼirlik faqat yelka boʼgʼini mushaklariga tushmasdan, nafas olish aparatiga ham zoʼrlik tushadi.
Mashgʼulotga moʼljallangan uyinlar muayyan davrda hal qilinadigan taʼlim - tarbiya vazifalariga mos kelishi kerak.
Masalan, gimnastika mashgʼulotlari uchun uning kirish va yakunlovchi qisimlarida qoʼllaniladigan turli estafetalar va toʼsiklarni zabt etish oʼyinlari alohida qimmatga ega. Odatda bular diqqatni talab etadigan uyinlar va bolalarning joʼshqin harakati cheklangan boʼlib, guruxning muvoffaqiyati eng avvalo ularning uyushqoqligiga bogʼliq boʼlgan estafetalar boʼladi: «chambarakdan oʼt», «toʼpni uzat» va boshqalar. Koʼpgina oʼyin topshiriqlari va oʼyin musobaqalari asosiy oʼquv materialining oʼqitilishiga qarab, mashgʼulotning har qanday daqiqasida oʼtkazilishi mumkin. Masalan, «man etilgan harakat» oʼyini umumrivojlantirivchi mashqlar oʼtilayotgan, «xoʼrozlar jangi» oʼyini muvozanat saqlash ustiga mashq qilganda, «qarmoq» oʼyini esa sakrashlar takomillashtirilganda qoʼllaniladi va h.k.
Oʼyinlar sheriklarning harakatlarini va raqobatning borishini kuzatib borishlari uchun guruhlarni «qirra» shaklida, yarim doira yoki joy imkoniyat bersa, bir qatorda saflantirish lozim.
Mashqlarning meʼyorlanishi
Bolalar mashgʼulotda harakatlar oʼlchami bajariladigan mashqlarning murakkabligi hamda ularning takrorlanish soni bilan aniqlanadi. Oʼz navbatida, bir xil mashqning murakkabligi doimiy kattalik hisoblanmaydi. U bolalarning jismoniy rivojlanish va harakat malakasining egallanish darajasi, shuningdek mashqlarning bajarilish surʼatiga qarab oʼzgarishi mumkin.
Xulosa

Egiluvchanlik yaxshi rivojlanishi uchun kuproq gimnastikachilarni tayyorlashda barcha mapnushr bilan ularning umumiy egiluvchanligini samarali vosita bulib uni ertalabki badan tarbiyada yoki mashBulotlardan qullash zarurdir. Bundan tashqari eng asosiylaridan biri egiluvchanlikni yaxshi rivojlantirsak maqsadga muvofiq deb uylayman. SHunday qilib, utkazilgan tajribalar gimnastchilarning qayishqoqligini tarbiyalashda ijobiy natijalar berdi.