Java Operatorlar (Amallar)

Java Operatorlar (Amallar)
Java dasturlash tilida o’zgaruvchilar ustida oddiy matematik amallar bajarish uchun operatorlar mavjud. Shuningdek, Java dasturlash tilida Math sinfi mavjud bo’lib, unda murakkab matematik ifodalar va hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun tayyor metod-funksiyalar bor. Dastlab, oddiy matematik operatorlarni ko’rib chiqamiz.
Quyida 4 ta asosiy amallar berilgan:

• 
  + qo’shish operatori
  
• 
  - ayirish operatori
  
• 
  * ko’paytirish operatori
  
• 
  / bo’lish operatori
  

Qo’shish
Ikkita qiymat yig’indisini toppish uchun ‘+’ belgisidan foydalaniladi. Bular 2 ta o’zgaruvchi, o’zgaruvchi va o’zgarmas, yoki 2 ta o’zgarmas bo’lishi mumkin. Quyidagi misollarga e’tibor bering:
int sum1 = 10 + 20; // ikkita o’zgarmas qiymatlarini qo’shish
int sum2 = sum1 + 33; // o’zgaruvchi va o’zgarmas qiymatlarini qo’shish
int sum3 = sum1 + sum2; // ikkita o’zgaruvchi qiymatlarini qo’shish
‘+’ operatori dastur ishlash vaqtida (runtime) ikkita qiymatni ularning yig'indisi bilan almashtiradi. Shunday qilib, sum1 + 33 ifodasi yozilgan joyda, runtimeda bu ifoda sum1 o’zgaruvchi qiymati va 33 o’zgarmas qiymati yig'indisi bilan almashtiriladi.
Albatta, 2 tadan ortiq qiymatlarning yig’indisini bitta ifodada hisoblash mumkin:
int sum1 = 10 + 20 + 30;
int sum2 = sum1 + 99 + 123 + 1191;
O'zgaruvchilar ustida tez-tez ishlatiladigan matematik operatsiya o'zgaruvchining qiymatiga boshqa qiymatni qo’shishdir. Masalan:
int sum = 10;
sum = sum + 20;
Ushbu misolning ikkinchi qatorida sum o'zgaruvchisi o'z qiymati + 20 ga teng bo’ladi. Bu 10 + 20 degan ma'noni anglatadi.
O'zgaruvchiga qiymat qo'shish juda keng tarqalgan operatsiya bo'lgani uchun Java dasturlash tilida ushbu maqsad uchun ishlab chiqilgan operatorni mavjud. Bu ‘+=’ operatoridir. Mana yuqoridagi misol += operatoridan foydalanib, quyidagicha yozilgan:
int sum = 10;
sum += 20;
Ayirish
‘-‘ operatori bir qiymatni boshqasidan ayirishni amalga oshiradi. Bu o’zgarmas qiymatdan biror o’zgarmas qiymatni, o'zgaruvchidan o’zgarmas qiymatni yoki o'zgaruvchidan o'zgaruvchini ayirish bo'lishi mumkin. Mana bir nechta ayirish misollari:
int farq1 = 200 - 10;
int farq2 = farq1 - 5;
int farq3 = farq1 – farq2;
‘-‘ operatori ikkita qiymatni ular orasidagi farq bilan almashtiradi, xuddi ‘+’ operatoridagi kabi.
Siz ayirishning uzunroq zanjirlarini yaratishingiz va shu bilan bir-biridan ko'proq qiymatlarni ayirishingiz mumkin. Masalan:
int farq = 200 - 10 - 20;
Esingizda bo'lsin, minus minus plusga teng, xuddi oddiy matematikada bo'lgani kabi. Mana bunga misol:
int farq = 200 - (-10);
Ushbu matematik ifodani bajargandan so'ng, “farq” o'zgaruvchisi 210 qiymatiga ega bo’ladi, chunki standart matematik qoidalarga muvofiq - (-10) = +10 ga teng.
Xuddi qo’shishda bo'lgani kabi, Java o'zgaruvchidan qiymatni ayirish va natijani o’sha o'zgaruvchiga yuklash uchun maxsus mo'ljallangan operatorni o'z ichiga oladi. Bu operatorsiz Java-da qanday ko'rinishga ega bo'ladi:
int natija = 200;
natija = natija - 10;
Xuddi shu matematik operatsiya ‘-=’ operatori bilan qanday ko'rinadi:
int natija = 200;
natija -= 10;
Ko’paytirish va bo’lish
Ko’paytirish va bo’lish amallari bilan ham xuddi shunday qoidalar amal qiladi. Quyidagi misollarga e’tibor bering.
int son1 = 10 * 20;
int son2 = son1 * 5;
int son3 = son1 * son2;
int son = 10 * 20 * 30;
int natija1 = 10;
natija1 = natija1 * 20;
int natija2 = 10;
natija2 *= 20;
int bolinma1 = 100 / 10;
int bolinma2 = bolinma1 / 2;
int bolinma2 = bolinma1 / bolinma2;
int bolinma4 = 100 / 10 / 2;
int bolinma5 = 100 / (10 / 2)
int bolish1 = 100;
bolish1 = bolish1 / 5;
int bolish2 = 100;
bolish2 /= 5;
Qoldiq
Qoldiq topish amali, biror sonni ikkinchisiga bo’lganda bo’linmadan qoladigan sonni aniqlash hisoblanadi. Qoldiq topish amali modulo deb ham ataladi. Java dasturlash tilida qoldiq topish operatori ‘%’ hisoblanadi. Quyidagi misolga e’tibor bering:
int qiymat = 100;
int qoldiq = qiymat % 9;
100 ni 9 ga bo’lganda bo’linma 11 ga va qoldiq 1 ga teng bo’ladi. Demak, qoldiq o’zgaruvchisi qiymati 1 bo’ladi. Qoldiq qiymatini o’sha o’zgaruvchining o’ziga yuklash kerak bo’lsa, qisqacha ‘%=’ operatori ishlatiladi, xuddi 4 ta amaldagi kabi.
int natija = 100;
natija %= 9;