BIRIKKEN SÓZLER-hár qıylı mánige iye bolǵan eki túbir yaki tiykardıń tıǵız birigiwinen jasalǵan sózler. Sintaksislik baylanıstaǵı sóz dizbekleriniń uzaq waqıt turaqlı túrde birge qollanılıw nátiyjesinde belbew, bilezik, qolǵap (izafet), ayǵabaǵar, atqaminer, betashar (basqarıw), bir qatar birikken jup sózlerden aǵayin (aǵa-ini), áwmeser(awma-eser), tákirar sózlerden tıqtıq (tıq-tıq qus), mıjmıj (mıj-mıj adam), saqsaq (saq-saq tıshqan), sóz dizbeklerine affikslerdiń qosılıwınan alawızlıq (ala awız), besjıllıq (bes jıl), xalıqaralıq (xalıq ara) payda bolǵan.
BIRIKKEN ATLÍQLAR- birikken atlıqlar hár qıylı mánige iye bolǵan eki túbir yamasa tiykardıń tıǵız birigiwinen jasaladı. Máselen, eki atlıqtıń birigiwinen (tasbaqa, atqulaq, tilxat, ómirbayan, belbew, shashbaw, buzawbas, qolǵap, asqatıq, baspana), izafetlik baylanıstaǵı sóz dizbekleriniń birigiwinen (otaǵası, Xojeli), kelbetlik penen atlıqtıń birigiwinen (alabuǵa, aqbas, Porlıtaw, aqsaqal, kókjótel, qarabaraq, qaraqulaq, qaraqalpaq, qızılayaq, kespas, altaqta, sútilmek), atlıq penen kelbetliktiń birigiwinen( Xalqabad, Moynaq), sanlıq penen atlıqtıń birigiwinen (besetar, Bestóbe, besbarmaq, segizayaq, úshbólek), eliklewish penen atlıqtıń birigiwinen (gúldirmama, ǵawıqqus), atlıq penen feyildiń birigiwinen (orınbasar, jolashar, kúnkóris, demalıs, elgezer, belbuwap, kúnbatar), feyil menen feyildiń birigiwinen (alıpsatar, Barsakelmes, Saqlapbergen), -zada, -ker, -xor, -xana, -góy, -nama usaǵan affiksoidlardan bolǵan dórendi atlıqlar da birikken atlıqlarǵa kiredi (periyzat, palker, dárixana, aqılgóy, shártnama, sálemnama, yadnama, sútxor, qanxor) jasaladı, geyde birikken atlıqlardıń birinshi komponenti sóz ózgertiwshi morfemalar menen qollanıladı (ay+ǵa+baǵar, at+qa+miner).
BIRIKKEN KELBETLIKLER- bir yaki hár qıylı sóz shaqaplarına kiretuǵın sózlerdiń tıǵız birigiwinen jasalıp, predmettiń hár túrli belgilerin bildiretuǵın sózler. Qurılısı boyınsha kelbetlik+kelbetlik (esersoq, áwmeser), kelbetlik+ atlıq (ashkóz, jarımes, jalańayaq, qatıqulaq, shaymiy, qaqbas), atlıq+atlıq (qálemqas, almabas, suwmurın, tandırbas, jelókpe), atlıq+kelbetlik (tamaqsaw, kózashıq, esalań), atlıq+kelbetlik feyil (gúdibuzar, janashır, estıyar, qosjaqpas, sorqaynaǵan), intensiv formadaǵı kelbetlikler námnaǵan (náp-náhán), appaq (ap-aq).
Dostları ilə paylaş: |
