Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

Malakaning stabillashuvi va plastikligi.
Xarakat malakasi shakllanib bo‘lgandan so‘ng uning rivojlanishi davom etadi. Agar ratsional takrorlash davom
ettirilsa, unda malakaning yana xam takomillashuvi sodir bo‘ladi, uni stabillashuvi davom etadi. Malakani nisbatan
moslashuvchanroq qilish uchun urinish davom etadi va afzal malaka deb qaraladigan turunroq, yuqori tempiratura,
shovqin va xokazolarning taosiriga yetarli darajada moslashuvchan, kerak bo‘lsa, o‘zgaruvchan sharoitda qayta
shakillantirish mumkin bo‘lgan malakani yaratish imkoni yuzaga keladi.
Malaka shakllanishning asta-sekinligi va notekisligi. Xarakat malakasi asta-sekin nisbatan uzoqroq vaqt
ichida, qator mayda yangilanishlar orqali vujudga keladi.
Malakaning notekis shakllanishining to‘rt turi mavjud:

---

1. Malakaning “salbiy tezlik” bilan shakllanishi. Taolimning birlamchi etapida xarakat faoliyatini
o‘zlashtirish ancha tez amalga oshadi, keyinchalik uning sifatini yaxshilash nisbatan sust boradi. Bu yo‘sindagi
malakani shakllanishi xarakat faoliyati texnikasi egallash uchun xarakterli. O‘quv-chilarning xarakat faoliyatlarini
asosi oson o‘zlashtiradi, chunki maktab jismoniy tarbiya dasturiga oson xarakatlar kiritilgan, uning detallarini
o‘zlashtirish esa nisbatan uzoq davom etadi.
2. Malakani “ijobiy va zudlik” bilan shakllanishi. Bu shuni ifodalaydiki taolimning birinchi etaplarida
malaka-ning sifatini o‘sishi axamiyatli darajada bo‘lmaydi. So‘ng u keskin o‘sadi. Malakaning shu ko‘rinishidagi
shakllanishi nisbatan qiyin xarakat faoliyatini o‘qitish uchun xarakterli, maolum vaqt o‘tishi bilan tashqaridan
sezilmay to‘planaetgan sifat o‘zgarishlari to‘plami, o‘zining xarakat faoliyatini yuqori darajada o‘zlashtirilganligi
ko‘rinishida namayon qiladi.
3. Malakaning rivojlanishini sekinlashuvi. Malaka belgilangan maxorat darajasiga yetganda, ikkala
ko‘rinishdagi tezlik bilan malakani shakllanishi sodir bo‘lishi mumkin. Malaka qanchalar takomillashmagan bo‘lsa,
o‘z navbatida, uni yanada yaxshilash uchun shunchalar katta pedagogik maxorat va kuch talab qiladi.