Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

9-BOB. TAOLIMNING JARAYoNINING TUZILIShI 

Xar qanday xarakat foaliyati xaqida taolim berish maolum vaqtni talab qiladi. Taolimning xar bir etapi o‘zining

xususiy va ayrim yetakchi tushunchalari bilan taoriflanadi. Faqat vazifalar ketma-ket bo‘lsagina o‘qituvchi taolim
usuliyatini to‘ri yo‘lga qo‘yishi, shu qatorda taolim prinsiplarini, tayyorlov va yo‘llanma beruvchi mashqlardan
foydalanishi, usullar va usuliyatlarni maqsadga muvofiq qo‘llay olishi mumkin. Taolim jarayonining tuzilishi –
xususiy vazifalar, prinsiplar, vositalar va usuliyatlarning o‘qitish etaplaridagi o‘zaro nisbati turun aloqalari orqali
vujudga keladi. Xarakat faoliyatini o‘rgatish jarayonida jismoniy tarbiya taolimining tuzilishida deb qaraladi. Taolim
jarayonining barcha element-lari (xususiy vazifalar, yo‘llanma beruvchi va tayyorlov mashq-lari, usuliyatlar va
boshqalar) xarakat faoliyatini o‘rgatish-ning yakuniy vazifasi bilan boliq. Agarda yakuniy vazifa xarakat malakasi yoki
oliy tartibdagi xarakat malakasini shakllantirish deb qo‘yilsa, unda taolimning tuzilishi xarakat faoliyatini tanishtirish,
o‘zlashtirish, mustaxkamlash degan shartli ravishdagi uchta etaplarga ajratiladi.
Taolimning uch etapga ajratilishi pedagoglar amaliyotida ko‘proq qo‘llanib, xarakat faoliyatini nisbatan
takomillashgan darajada egallashga imkon yaratadi. Lekin umumiy jismoniy tayyorgarlikga oid ayrim pedagogik
vazifalarini xal qilishda xarakat faoliyatini ko‘nikmaga aylantirish maqsad qilib qo‘yilmaydi va taolim jarayonining
birinchi va ikkinchi etaplaridan foydalaniladi xolos.
Ayrim xollarda taolimning etaplarini xarakat malakasi fazalari bilan almashtirib qo‘yilishiga duch kelamiz.
Faza – xarakat malakasi shakllanishining (vujudga kelishining) shart-li ravishdagi biologik qonuniyatlarini ifodalaydi.
Etaplar pedagogik jarayonining shartli belgilari bo‘lib jarayondagi pedagogik va biologik qonuniyatlarini aks ettiradi
va unga tayanadi. Taolimning xar bir etapining uzunligi, davomiyligi xarakat malakasi fazalarini shakllanishidek qator
faktor-larga: shuullanuvchining jismoniy tayyorgarligi, xarakat fao-liyatining qiyinligi va boshqalarga boliq. 

---

Taolim jarayonining tuzilishini o‘zgarmas deb bo‘lmaydi. Bu jarayon faqat etaplar elementlarning tipik aloqasi

bo‘lib taolimning umumiy qonuniyatlarini ifodalaydi va aniq vazifalarga qarab almashinishi, o‘zgartilishi mumkin.
Lekin taolimning barcha etaplarida o‘qituvchi o‘zlashtirilayotgan faoliyatni o‘quvchilar bilan birga taxlil qiladi,
baxolaydi va xatolarni tuzatadi.