Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

Taolimning usuliyatlariga qo‘yilgan umumiy talablar. Xar qanday konkret xolatda u yoki bu usuliyatni 
maqsadga muvofiq xolda qo‘llash qator talablarga rioya qilishni taqazo etadi: 
1. Usuliyat albatta ilmiy asoslangan bo‘lishligi (oliy nerv faoliyati) muvofiqligi. 
2. Qo‘yilgan vazifaga o‘qitishning usuliyatini muvofiq-ligi.
Vazifalarning oldindan aniq belgilanmasligi taolim usuliyatlarini to‘ri tanlash imkonini bermaydi. Misol, darsda 
“kozyol”dan oyoqlarni kerib tayanib sakrashni o‘rgatish (o‘qitish) vazifasi qo‘yilgan bo‘lsa, usuliyatni tanlash mumkin 
bo‘lmay qoladi (bo‘laklarga ajratish bilan va xarakatni to‘la bajarish bilan o‘qitish metodlariga tayanish mumkin 
xolos). Nisbatan aniq vazifa, masalan, “kozyol”dan oyoqlarni kerib sakrashda qo‘llar bilan “depsinish”ni o‘rgatish 
qo‘yilsa, mashqni bo‘lak-larga ajratish bilan o‘rgatish usutiyatini qo‘llashga imkoniyat paydo bo‘ladi. 
3. Taolim usuliyatini o‘qitish jarayonida tarbiyalash xarakterini shakllantirishi. Xar bir tanlangan usuliyat 
aynan shu xarakat faoliyatini o‘qitishning faqat effektini taomin-lash nuqtai nazaridangina baxolanmay, tarbiya 
vazifalari pozitsiyasi talabiga qarab xam baxolanishi zarur.
4. Usuliyatlarning qo‘llanishi taolim tizimidagi barcha prinsiplarning muvofiqligi va amalda qo‘llanilishiga 
tayani-shiga lozimligi. Usuliyatni aloxida olingan pritsip bilan aloqasini bir tomonlama izoxlash va uni tushuntirishga 
yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Masalan: agar o‘qituvchi ko‘rsatish usuliyatini qo‘llagan bo‘lsa, uni ko‘rgazmalilik prinsipiga 
to‘la rioya qilayotir degan xulosamiz noto‘ri bo‘ladi. Maolumki, bu prinsip qator usuliyatlar tizimi orqali qo‘llaniladi. 

---

5. O‘quv materialining xususiyatlarining muvofiqligi. O‘qitish metodlari maolum darajada bo‘lsada jismoniy 
mashq-larni turlariga boliq bo‘lib, ayrim xollarda faqat so‘z bilan ifodalashning o‘zi kifoya qilsa, nisbatan qiyin 
vazifalarni xal qilishda esa ko‘rsatish usuliyatini xam qo‘llab turishga to‘ri keladi. Uynaladigan mashqlar, gimnastika, 
sport va turizm tarzidagi mashqlarni o‘qitish o‘zining xususiy usuliyatlariga ega emas. Jismoniy tarbiya usuliyatlari 
jismoniy mashqlarning barcha turlari uchun bir xildir. Shu bilan birga bu turlarning xar qaysisi qandaydir darajada 
bo‘lsada, bir xil usuliyatning usullardan foydalanishga yo‘naltirilgan bo‘lib boshqalaridan nisbatan ozroq 
foydalaniladi. Bunday qaramlilik qanchalar kam bo‘lsa o‘qitish natijasi shuncha yaxshi bo‘ladi.