Jizzax politexnika instituti

3.4. Аsоsiy fоndlаrning аmоrtizаtsiyasi vа аmоrtizаtsiya аjrаtmаlаri miqdоrini аniqlаsh usullаri.

Asosiy fondlardan foydalanish davrida yemirilish hisobiga o’z qiymatini asta-sekin tayyorlangan mahsulotga o’tkazib borish jarayoni asosiy fondlarning amortizatsiyasi deyiladi.

Korxona mulkidan foydalanish muddatlari bo’yicha amortizatsiya guruhlariga bo’linadi.

Foydalanish muddatini aniqlashda quyidagi omillar e’tiborga olinadi:

- asosiy vositalardan foydalanish muddati uni ishlab chiqarishda kutiladigan unumdorligi yoki foydalanish quvvatiga muvofiqligi;

- foydalanish tartibi, tabiiy sharoit va agressiv muhit ta’siridan kutiladigan jismoniy yemirilish

- ushbu obyektning foydalanish me’yoriy-huquqiy cheklanmalari

Korxona mulki quyidagi amortizatsiya guruhlariga birlashtirilgan:

1-guruh - 1-2 yilgacha xizmat qiladigan, arzon narxli va tez yemiriladigan mulk;

2-guruh - 3 yilgacha (muddatga ega bo’lgan mulk) xizmat qiladigan mulk;

3-guruh - 3-5 yilgacha (muddatgacha ega bo’lgan mulk) xizmat qiladigan mulk;

4-guruh - 5-7 yilgacha (muddatgacha ega bo’lgan mulk ) xizmat qiladigan mulk;

5-guruh - 7-10 yilgacha (muddatgacha ega bo’lgan mulk);

6-guruh - 10-15 yilgacha (muddatgacha ega bo’lgan mulk);

7-guruh - 15-20 yilgacha (muddatgacha ega bo’lgan mulk);

8-guruh - 20-25 yilgacha (muddatgacha ega bo’lgan mulk);

9-guruh - 25-30 yilgacha (muddatgacha ega bo’lgan mulk);

10-guruh - 30 yilgacha (muddatgacha ega bo’lgan mulk).

bunda:

N_to’l - asosiy fondlarning dastlabki to’liq narxi.

Korxona bo’yicha amortizatsiya ajratmalarining jamini aniqlash uchun ularning amortizatsiya meyorlari va tonna stavkasi orqali hisoblangan miqdorlari qo’shiladi.

korxonalarida asosiy vositalarning shakllanishi ularni sotib olish yoki yaratish yo’li orqali amalga oshiriladi.

Yangi tashkil etilgan korxonalarda bino va inshootlarning qurilishi va uskunalarni sotib olish orqali shakllangan asosiy vositalarning texnik xarakteristikasi mahsulot ishlab chiqarishdagi texnologik jarayonlarga mos kelishi kerak.

Yangi tashkil etiladigan korxonalarda asosiy fondlarni sotib olish va yaratish uchun moliyaviy resurslar manbai bo’lib ta’sischilarning xususiy mablag’lari, uzoq muddatli kreditlar va boshqa moliyaviy manbalar hisoblanadi. Faoliyatdagi korxonalar uchun amortizatsiya ajratmalari va korxona hisobida qoladigan foyda asosiy manba hisoblanadi.

Mahsulotni sotish korxona uchun ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash uchun imkoniyat yaratadi. Amortizatsiya ajratmalariga teng bo’lgan tushumning bir qismi korxona hisobida qoladigan foyda qismi bo’lib hisoblanadi. Jamg’arma fondi asosiy vositalarni tiklash ko’rsatkichlari:

A) Asosiy fondlarning yangilanish koeffitsienti bir yil ichida joriy etilgan asosiy fondlar qiymatining yil oxiridagi asosiy fondlar umumiy qiymatiga nisbati ko’rinishida ifodalanadi.

B) Asosiy fondlarning yemirilish koeffitsienti ularning yemirilish qiymatining dastlabki qiymatiga nisbati orqali aniqlanadi.

D) Asosiy fondlarning butunlay ishdan chiqish koeffitsienti bir yil ichida ishdan chiqqan asosiy fondlar qiymatining yil boshidagi fondlar qiymatiga nisbati ko’rinishida hisoblanadi.