Jizzax politexnika instituti

1. Menejment tashkiliy tuzilishi haqida tushuncha

Menejmentning tarkibiy tuzilishi deganda boshqaruv buginlari va boskichlari mikdori va tarkibi tushuniladi. Menejment tashkiliy tuzilishining oddiy va tushunarli bulishi uning ish kobiliyati yukori bulishini kafolatlaydi, ya’ni boshqaruv tashkiliy tuzilmasida boskich va buginlar kancha kam bulsa, boshqaruv shunchalik samarali buladi.

Boshqaruv buginlari - bu bitta yoki bir-kancha vazifalarni bajaruvchi mustakil tarkibiy unsurlardir. Tuzilma elementlari, ularning bulinmalari va boshqaruv apparatida ishlovchilardir.

Boshqaruv boskichlari - bu boshqarish biror darajasidagi ma’lum buginlar yigindisidir. Shu belgisiga kura boshqaruvning tashkiliy tuzilmalari - kup boskichli (kup buginli), uch, ikki boskichli (buginli) buladi. Boskichlar va buginlar urtasidagi alka vertikal va gorizontal bulishi mumkin. Vertikal buginlar raxbarlarning ularga buysunuvchilar urtasidagi munosabatlarni, gorizontal alokalar boshqaruvning teng xukukli bugin va unsurlari urtasidagi munosabatlarni bildiradi.

Iqtisodiyotn boshqaruv tashkilotlari yukori, kuyi, teng xukukli tashkilotlarga bulinadi. Yukori tashkilotlar respublika va tarmok boshqaruv tashkilotlariga ajratiladi.

Umumdavlat boshqaruv tashkilotlari ishlab chikarishning turli tarmoklarini birlashtiradilar. Umumdavlat boshqaruv tashkilotlari Respublika Konstitustiyasiga asoslangan xolda faoliyat yuritadi.

Xalk xujaligini bshkarishning umumdavlat tashkilotlari konun chikaruvchi, ijro etuvchi va sud tashkilotlariga bulinadi. Konun chikaruvchi oliy tashkilot - Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisidir. U xujalik faoliyatini tartibga soluvchi konun, konuniy aktlarni tasdiklaydi. Davlat rejalari va byudjetining bajarilishi xakida xisobotni muxokama kilib tasdiklaydi, iqtisodiyotni boshqarishning ijroiya tashkilotlarini shakllantiradi.

Xalk xujaligini boshqarishning ijroiya tashkilotlariga umumiy, tarmok va maxsus vakolatga ega tashkilotlar kiradi. Umumiy vakolatga ega ijroiya tashkilotlariga Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi, Korakalpogiston Respublikasi Vazirlar maxkamasi va xokimiyatlar kiradi. Maxsus vakolatli tashkilotlar tarmoklararo xususiyatga ega vazifalarni bajaradilar. Ular katoriga Davlat kumitalarini kiritish mumkin.

Umumdavlat boshqaruvi tashkilotlarining asosiy vazifalari: FTTning asosiy yunalishlarini belgilash, tabiiy muxitni muxofaza kilish, pul va rkedit tizimiga raxbarlik kilish, solik va daromadlarni belgilash, xisob va statistikani tashkil etish, narx, tariflar belgilash, xalk xujaligi tarmoklariga raxbarlik kilish kiradi.

Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining doimiy ish yurituvchi tashkilotlari faoliyati tarmoklararo ilmiy-texnikaviy ishlarga raxbarlik kilish, fan-texnika soxasida tanlov, kungilli asosda ishlarni tashkil etish kabi vazifalarni bajaradi.

Respublika tovar birjalarining asosiy vazifasi korxonalar bilan xamkorlikda mintakada moddiy texnikaviy ta’minotning barkaror va samarali tizimini tashkil etish, iste’molli va ishlab chikaruvchilar urtasida barkaror mintakaviy alokalarni urnatish, maxsulot etkazib berishni nazorat kilish, korxonalarga ularni moddiy texnikaviy ta’minlashda kumak berishdan iboratdir. Moddiy-texnikaviy ta’minot tashkilotlari xujalik xisobi asosida ishlab chikarish vositalarini sotishning kup tarmokli savdoni ta’minlash va moddiy resurslardan makbul foydalanishga raxbarlik kiladilar.

Moliya vazirligi va uning joylardagi tashkilotlari davlat va korxonalar manfaatlarini ximoya etishga asoslangan butunlay yangi moliyaviy siyosatni amalga oshiradi, xujalik yuritish samaradorliginisum bilan nazorat etishni ta’minlaydi, shirkat va individual mehnat faoliyatini moliya-kredit vositasida tartibga solish buyicha choralarni belgilaydi, axoli daromadlaridan solik olish, bozor iqtisodiyotiga mos ish usullari va shakllarini joriy etadi, byudjet tashkilotlari faoliyatini moliyalashtirish tizimini uzgartiradi, uni iqtisodiy meyor va normativlar asosida tashkil etadi, ish sifatini oshirishni iqtisodiy ragbatlantirish va ajratilgan mablaglardan makbul ravishda foydalanishni iqtisodiy ragbatlantirish usullarini keng kullashni ta’minlaydi.

Respublika Markaziy banki iqtisodiyotdagi barcha kredit va xisob kitob munosabatlarini tashkil etuvchi va tartibga soluvchi bosh bankdir.

Tijorat banklari tizimi faoliyati tulik xujalik xisobi va uz-uzini moliya bilan ta’minlashi asosiga utkaziladi.

Mehnat va ijtimoiy masalalar bilan shugullanuvchi davlat tashkilotlari va ularning joylardagi bulinmalari tuli bandlikni, band bulmagan mehnat resurslarini kayta tayyorlash va kasb urgatish, kadrlarga bo’lgan talabni kondirishni ta’minlaydilar.

Respublika vazriliklari respublika xududidagi konsternlar tarmoklarni boshqarishni amalga oshiradilar. Tarmokni boshqarish tizimiga yakka raxbarlik asosida ish yurituvchi vazir boshchilik kiladi. U kul ostidagi vazirlik va unga karashli korxonalar faoliyatiga shaxsan javobgardir.

Xar bir vazirlikda vazir tarmokni boshqarishning muxim masalalarini kollegial ravishda kurib chikish v amalga oshirishga imkon beruvchi maslaxat tashkilotlari tashkil etiladi. Bosh maslaxat beruvchi tashkilot - kollegiya bulib, uning tarkibiga vazir urinbosarlari, boshqarma boshliklari, korxonalar raxbarlari kiradi.

Xalk xujaligi tarmogi tarkibida xam davlat, xam xususiy korxona, firma, akstioner jamiyatlari faoliyat yuritadi. Korxona, firma, akstionerlar jamiyatlari fan-texnika saloxiyatidagi samarali foydalanish, ishlab chikarishni kooperastiyalash va uygunlashtirish va uygunlashtirish asosida maxsulot ishlab chikarish maksadida tashkil etiladi. Ular xujalik xisobi asosida sanoat, kurilish, transport, savdo va boshka soxalarda faoliyat yurituvchi tarkibiy kismlardan tashkil topadi. Tarkibiy kism bankda aloxida balans va xisob rakamiga ega bulishi va ijara pudrati buyicha, xususiy soxada ish yuritishi mumkin.

Korxona, firma, akstionerlik jamiyati tarkibiy birlikka karashli asosiy fond va mablaglarni biriktiradi, ichki xujalik munosabatlarini amalga oshirish, tarkibiy birliklar urtasidagi munozaralarni xal etish, shuningdek, ular uz majburiyatlari buyicha javobgarlik tartibini belgilaydilar. Tarkibiy birlik konunda belgilangan xukuklari doirasida unga biriktirilgan mulkni tasarruf etadi, firma, A.J.lari nomidan boshka tashkilotlar biln shartnomalar tuzadilar. Korxona, firma, akstionerlar jamiyatlari tarkibiy birlikka uz nomidan shartnoma tuzish va bu shartnoma buyicha javobgar bulish xukukini beradi.

Korxonani boshqarish korxona tugrisida konunga asosan amalga oshiriladi. Bu konunda kuzda tutilgan tamoyillardan biri butun jamoaning xamda uning tashkilotlari muxim karorlarni kabul kilish va uni bajarishni nazorat kilishda ishtirok etish yuli bilan amalga oshiriladigan uz-uzini boshqarish tamoyilidir.