Joba kirisiw. Filosofiyada bolmis kategoriyasi Bolmistin` tu`rleri ha`m formasi. Materiya filosofiyasinin` ha`m ta`biyattaniwdin` kategoriyasi sipatinda. Ha`zirgi filosofiyaliq kontseptsiyalarda ta`biyat mashqalasi

JOBA

1. 
   Kirisiw.
   
2. 
   Filosofiyada bolmis kategoriyasi Bolmistin` tu`rleri ha`m formasi.
   
3. 
   Materiya filosofiyasinin` ha`m ta`biyattaniwdin` kategoriyasi sipatinda.
   
4. 
   Ha`zirgi filosofiyaliq kontseptsiyalarda ta`biyat mashqalasi.
   
5. 
   Filosofiyada adam ma`selesi.
   
6. 
   Paydalanilg’an adebiyatlar
   

KIRISIW

Filosofiya so`zi greksheden awdarg`anda «danishpanliqti su`yiw» degendi an`latadi. «Filosofiya» termininin` o`zi filosofiyadan ha`m filosoflardan son`law payda boladi. Antiklik da`wirdegi falsafa tariyxshisi O`mir misli oyin ushin jiying`a megzes: birewler og`an jarisiwg`a, tag`i birewler sawda islewge, al en` baxitlilari qarawg`a keledi, o`mirde tag`i birewler qullarg`a uqsap, dan`qqa, tegin payda tu`siriwge ashko`z bolip tuwilsa, filosoflar tek shinliq izlewge keledi. A`lbette bu`gingi ku`ni danishpanliqti, og`an muxabbatti, shinliqti izlewdi tek filosofiyanin` monopoliyasina aynaldiriw natuwri bolg`an bolar edi. Degen menen «filosofiya degen ne» degen sorawg`a juwap beriw filosofiya boyinsha arnawli bilim alg`an diplomi bar adamlar ushin ha`m an`sat emes. Nenin` filosofiya emes ekenligin aniqlaw jen`il: Ma`selen, filosofiya DNKnin` strukturasin aniqlaw menen shug`illanbaydi, differentsialliq ten`lemelerdi sheshpeydi, jirtqish haywanlar onin` izertlew ob`ekti emes h.t.b. Al XX-a`sir filosoflari «filosofiya ne?» degen sorawg`a juwapti bergende, sonshelli bir-birinen ayirmashiliqqa, pariqqa iye, ga`p bir predmet tuwrali bolip atirg`anina ha`m gu`manlanasan`. . . Shininda da filosofiyanin` definitsiyasi ju`da` ko`p. Ma`selen, T. Gobbs oni «duris pikirlewdin` ja`rdeminde biliwge erisiw» dese, Gegel`, «predmetlerdi oysha qaraw», L. Feyerbax «bar na`rseni tanip biliw» dep ken` ma`nisti na`zerde tutsa, L. Vitgenshteyn «oylardin` logikaliq aniqlaniwi», V. Videl`band «uliwma minnetli bahaliqlar tuwrali ilim» dep tar ma`niste qollanadi. Soraw payda boladi: Filosofiyani aniqlaw uliwma mu`mkin be degen. Bul sorawg`a juwap do`gereginde ha`m filosoflar bir-birinen ajiralip turadi. Ma`selen, Gegel`din` (1770-1631) pikirinshe konkret filosofiyalar birg`ana qubilistin`- jerju`zilik filosofiyanin` basqishlari, qa`liplesiw ha`m rawajlaniw momentleri. Basqa bir filosoflardin` pikirinshe tariyxiy- filosofiyaliq protsess-bul konkret filosofiyalardin` tariyxi, al filosofiyanin` tariyxi tutas ha`m rawajlaniwshi qubilis sipatinda bolmaydi. Bunnan juwmaq: konkret filosofiyanin` predmetin, ma`selen, Aristotel`din` filosofiyasinin` yamasa analitikaliq filosofiyanin` predmetin aniqlaw mu`mkin. Uliwma filosofiyanin` predmeti aniqlanbaydi. Filosofiyanin` tiykarg`i belgilerinin` basinda onin` du`n`yag`a ko`z-qaraslig`i turadi. Qa`legen filosofiya adamnin` du`n`yag`a anaw ya minaw qatnasin bildirip, belgili du`n`yag`a ko`z-qaras boladi. Basqasha aytqanda filosofiyanin` predmetlik oblasti «du`n`ya-adam» sistemasi. Du`n`yag`a ko`z-qaras - bul adamnin` o`zin qorshap turg`an du`n`yag`a ha`m bul du`n`yadag`i adamnin` ornina baylanisli ko`z-qaraslarinin` jiyindisi

Filosofiyada bolmis kategoriyasi Bolmistin` tu`rleri ha`m formasi
Shininda da XX-a`sirde adamzattin` tsivilizatsiyanin` ilimiy-texnikaliq progress boldirg`an jetiskenliklerine kewli tolip, onnan la`zzetleniwi jeterli da`rejede a`melge asti dew menen shekleniw onshelli durisliqqa kelmese kerek. Nege degende bu`ginliginde sol na`rse belgili bolip atir, adamzat o`zin-o`zi pu`tkil planetaliq da`rejede tanip biliw da`rejesine ko`terilgen payit ilimnin`, texnikanin` jetiskenliklerin aqilg`a siyimli da`rejede g`ana paydalanbasa, demek oni basqariwdin` ma`deniyatin iyelewge ku`sh salmasa, onda tsivilizatsiyanin` jetiskenliklerinen birotala maxrum bolip qaliwi ha`m ta`a`jip emes. Biraq bul aktualliqqa iye waziypani sheshiw haqiyqatliq, uliwma bolmis tuwrali teren` bilimge iye boliwdi talap etedi. Filosofiyanin` bolmisti izertleytug`in tarawai - ontologiya. Ontologiya so`zi grekshe onthos (haqiyqat, nag`iz, bar) (ta`liymat) - barliq, bolmis tuwrali ta`liymat degendi an`latadi. Bolmisti tu`siniwde arnawli a`debiyatlarda turaqlasqan pikir joq desek ha`m boladi.
Bir kontseptsiyalarda bolmis konkret, zatliq, materialliq bolmis penen sheklense, ekinshilerinde tek idealliq bolmis penen ten`lestiriledi. Bolmisti substratliq tu`siniwdi tiykarinan metafizikaliq xarakterge iye dep tu`sindiriw arnawli a`debiyatlarda orniqqan. Aqiri, substrat absolyut turaqli, o`zgeristen ha`m rawajlaniwdan mahrum qubilis sipatinda qaraladi. Plyuralizmnin` (latinsha-ko`p tu`rli) - wa`killeri haqiyqiy bolmistin` tiykarinda ko`p tu`rli o`zinshe, biyg`a`rez materialliq ha`m idealliq baslamalar bar dep tu`sindiredi. Plyuralizmnin` geybir wa`killeri tiykarinan materialliq substantsiyalardin` birinshiligin maqullaydi. Olarg`a, ma`selen, A`yyemgi Qitay, A`yyemgi Indiya, A`yyemgi grek materialistleri kiredi. Aqiri olar bolmis ottan, hawadan, jerden ha`m suwdan turadi dep tu`sindiredi. Kerisinshe, basqalari ruwxiy, idealliq substantsiyalardin` birinshiligin maqulladi. Aytayiq Max, Avenariuslerdin` tu`sindiriwi boyinsha du`n`yanin` elementleri seziwlerdin` ha`r tu`rli formalari boladi ha`m predmet idealliq seziwlerdin` kompleksinen turadi. Du`n`yanin` tiykarinda bir da`rejedegi materialliq ha`m ruwxiy elementlerdin` ko`p tu`rliligi bar dep tu`sindiretug`in filosof - plyuralistler ha`m bar.
Materialistlik ko`z-qarasqa muwapiq, bizdi qorshap turg`an du`n`ya realliqtin` eki oblastinan turadi. Bul ob`ektiv ha`m sub`ektiv realliq. Sanadan tisqari ha`m biyg`a`rez jasag`an na`rse ob`ektiv realliq boladi ha`m «materiya» kategoriyasina ekvivalentlikke iye. Al adam sanasi menen ne baylanisli bolsa ha`m adam sanasinin` produkti bolsa ha`m sub`ektiv realliq sipatinda esaplanadi. Ob`ektiv realliq bolmistin` materialliq formasina, al sub`ektiv realliq bolmistin` idealliq formasina ten`. Materialistlik tu`sindiriwge muwapiq idealliq realliq, demek bolmistin` ruwxiy formasi materialliq bolmistan g`a`rezli. Solay eken, bul kontseptsiyag`a muwapiq, du`n`yada materialistlik bolmistan basqa hesh na`rse joq.
Bolmistin` idealliq formasi - materialliq bolmistin` produkti. Bul materialistlik realizm. Ob`ektiv realliq sanadan tisqari ha`m g`a`rezsiz jasaydi. Bolmistin` o`zine ta`n formalarinin` ja`ne birewi bul insan bolmisi. Ruwxiyliq - ko`p tu`rliliktin` birligi, ol sana ha`m sanasizliq (sanasizliq ha`m o`zinin` o`mir su`riw, jasaw ha`m ko`rinisi boyinsha ha`r qiyli) qamtip, ta`biyg`iy tillerdegi ha`m jasalma belgi - simvolliq sistemalarda materiallasip ja`mlesken bilimlerdi o`z ishine aladi. Ruwxiy produktalarg`a ha`m protsesslerge, sonday-aq, adamzat qatnasig`inin` normalari ha`m printsipleri kiredi. Bularg`a a`depikramliqtin`, huqiq, ko`rkem do`retiwshiliktin` norma ha`m printsipleri de kiredi.
Bolmistin` formasindag`i o`zgesheliklerdi esapqa ala otirip, ruwxiyliqti ekige bo`liw mu`mkin.
1. Ruwxiyliqtin` individuallasqan bolmisi
2. Individualliqtan tisqari ob`ektivlesken ruwxiyliqtin` bolmisi Ruwxiyliqtin` individuallasqan bolmisi en` aldi menen individtin` sanasin o`z ishine aladi.
Sananin` o`mir su`riw spetsifikasi onin` protsesslerinin` ha`reketshen`liginde. Sonday-aq bul protsesslerdin` qa`legen sirtqi baqlawdan jasirinlig`inda. Bul ag`isti tikkeley uslawdin` bir g`ana joli onin` sanasinda bolip atirg`an protsess tuwrali individtin` o`zinin` esabi. Sananin` ag`isin individualliq toliqliqta qaytadan tiklewdi ele adamlar u`yrengen emes. Aqiri sana ju`da` tez o`zgeriske tu`sip otiratug`in ta`sir, sezimler, qayg`i, tolg`anislar, oylar menen birge biraz turaqli ideyalardin`, isenimlerdin`, bahaliqlardin`, ustanovka, stereotip h.t.b. jiyindisi sipatinda o`mir su`redi.
Individualliq sananin` bolmisi (sanasizliqtin` ha`m) bolmistin` tek salistirmali o`zinshe formasi g`ana. Individuallasqan ruwxiyliq ja`miyetlik adamda lokallasqan, tiykarinan ja`miyettin` bolmisi ha`m tariyxtin` rawajlaniwi menen belgilengen ruwxiyliqtin` ayriqsha bir tu`ri bolip tabiladi. Usi sebepli ha`m individualliq ha`m individualliqtan tisqari ruwxiyliq sonshelli o`tlesken, olar biri ekinshisine ag`ilip turadi. Konkret adamnin` sanasin uliwma ruwxiy iskerliktin` na`tiyjeleri onnan «sirtqa shig`iw» arqali g`ana ajiraladi. Mine sonda ruwxiyliqtin` ekinshi tipi - ob`ektivlesken (individualliqtan tisqari) ruwxiyliq payda boladi.
Individuallasqan ruwxiyliq miydin`, orayliq nerv sistemasinin`, pu`tkil organizmnin` lokallasqan ha`m materiallasqan turmisinin` ko`rinisinde sananin` ha`m sanasizliqtin` tikkeley individualliq qaytalanbas protsessleri tu`rinde o`mir su`redi. Sonin` menen birge ruwxiyliqtin` materiallasiwinin` sonday formalari bar, olar adamzat ma`deniyatinin` tiykarinda payda boladi ha`m onin` individualliqtan tisqari formalarina tiyisli boladi. Og`ada universallari ruwxiyliqtin` ta`biyiy ha`m jasalma, belgililiksimvolikaliq o`mir su`riwlerinin` ja`mleniwi.