Joba: Xızmet haqqında túsinik

Tema. Psixologiyada iskerlik tùsinigi.
Joba:
1 .Xızmet haqqında túsinik
2. Xızmettiń strukturası
3. Motiv hám motivatsiya
Xizmet haqqinda túsinik. O`tken bapta insan o`z talaplarin qàíaatlanäûðûw maqsetinde jedellik ko`rsetedi dep aytqan edik. Biraq bul qanaatlaniw barliq waqittada tek o`zleriniń organikaliq talaplariniń tikkeley tásiri astinda háreket etiwshi haywanlardaǵi siyaqli, tikkeley xarakterge iye emes. Insanda bolsa, hátteki awqatqa bolǵan talap siyaqli tábiyiy talap ta adamzat tárepinen tárbiyalap shiǵilǵan, jámiyetlik tájiriybe tásirinde ámelge asiriladi.
«Ashliq bul ashliq, biraq pisken go`shti pishaq hám vilka menen jew, shiyki go`shti qol, tirnaq hám tis járdeminde jewdegi ashliqtan pariq qilad»`.
Egerde adam tek uyiqlap qalǵan bolmasa, oniń normal` túrdegi jaǵdayi- bul aktiv túrdegi, oniń normal` túrdegi jaǵdayi- bul aktiv túrdegi, jigerlilik jaǵdayi boladi. Adam tiri eken, ol mudami háreket etedi, bir nárse isleydi, bir nárse menen shuǵillanadi, oynaydi, miynet etedi, oqiydi, sport penen shuǵillanadi, adamlar menen qatnas jasaydi h.t.b. Qullasi, ol aktivlilik sirtqi (is-háreket operatsiyalari, bulshiq etlerdiń kúsh saliwi yamasa) ishki aktivlilik (bul psixikaliq aktivlilik bolip ol qilt etpey jatqan adamdi oylanǵanda, kitap oqiǵanda bir nárseni yadina túsirgende h.t.b. baqlanadi) ko`rsetedi. Biraq sirtqi hám ishki aktivlilikte tek shártli túrde ǵana ayrip taniwǵa boladi. Pikirdiń jumisi hátte adam ko`zge ko`rinerlik aktivlilik jasalmaǵan jaǵdayda da so`ylewdi támiyinleytuǵin mikroháreketler (olardi esapqa aliwǵa boladi) menen baylanisli boladi, o`ytkeni, normal` túrdegi egerde adamniń oylawi so`ylew formasinda boladi. Sonliqtanda adamniń hárqanday xizmeti bárqulla sirtqi háreket, bulshiq etlerdiń háreketi menen baylanisli boladi.
Xizmet- bul adamniń zárúrliklerin hám máplerin qanaatlandiriw menen baylanisli bolǵan o`z aldina sanali túrde qoyǵan maqsetlerine erisiwge, oǵan jámiyet hám mámleket tárepinen qoyilatuǵin talaplardi orinlawǵa baǵdarlanǵan aktivligi boladi.
Haywanlar ámelge asirip atirǵan háreketlerge bul termindi qollanip bolmaydi. Adamniń is-háreketiniń haywanlardiń is-hárektinen o`zgesheligi sonnan ibarat, haywanlar tábiyatqa maslasadi, al adam bolsa o`ziniń is-háreketi protsessinde o`z talaplarin qanaatlandiriw ushin qorshaǵan ortaliqti o`zgertip jiberedi.

Adam is-háreketiniń nátiyjesi qanday da bir jámiyetlik yamasa sanali xarakterge iye belgili o`nim boladi. Adam o`zi islegeniniń ko`pshilik bo`legen o`zi ushin emes, jámiyet ushin isleydi.

Xizmetsiz adamniń turmisi múmkin bolmay qaladi. Xizmet protsesinde adam do`gerek átiraptaǵi dúńyani bilip aladi. Xizmet adam turmisiniń materialliq sharayatlarin do`retedi. Xizmet protsesinde ruxiy o`nimler: ilim, ádebiyat, muzika. Adamniń xizmeti oniń o`zin jigerliligin, xarakterin uqiplarin qáliplestiredi hám o`zgertedi. Adamniń xizmeti haywanatlardiń qiliǵi hátte anaǵurlim quramali bolsa da olardiń qiliǵina printsipial` túrde ayirilip turadi.
Birinshiden, adamniń xizmeti sanali xarakterge iye boladi, adam oǵan erisiwdiń maqseti hám usillarin ańǵiradi, nátiyjesin aldin ala boljay biledi.
Ekinshiden adamniń xizmeti miynet qurallarin soǵiw, jumsaw hám saqlaw menen baylanisli boladi.
Úshinshiden, adamniń xizmeti jámsiyetlilik xarakterge iye boladi, ol kollektivtiń o`zinde hám kollektiv ushin ámelge asiriladi.
Adam xizmetiniń zárúrli shártleri- bul psixikaliq protsessler boladi. Olar, bir jaǵinan adamniń hárqanday xizmetiniń buljimaytuǵin minezlemesi boladi, bala oynap, mektep Oqıwshisi oqip, adam miynet etip atirsa da-xizmettiń barliq túri barqulla diqqat, zeyin, ilgirlik, yad, oylaw, qiyal etiw menen ajiralmas baylanisli boladi, al olarsiz adamniń heshqanday xizmeti ámelge asiwi múmkin emes. Ekinshi jaǵinan psixikaliq protsessler xizmette júzege keledi, qáliplesedi hám tártipke salinadi. Psixikaliq protsesslerdiń hám adam xizmetiniń arasindaǵi o`z-ara baylanis usilayinsha ámelge asiriladi. Xizmettiń stukturasi. Ádette xizmetti oniń strukturasi (sostavi) ko`z-qarasinda alip qaraydi. Bárinen de burin xizmettiń maqsetlerin hám sebeplerin ayirip shiǵaradi
Adamniń hárqanday xizmeti ol o`z aldina qoyatuǵin maqsetleri, waziypalari menen belgilenedi. Maqset joq jerde xizmet te bolmaydi. Xizmet adamdi anaw yamasa minaw maqsetti o`z aldina qoyiwǵa jáne oǵan erisiw ushin xizmetti sho`lkemlestiriwge iytermelegen belgili bir motivlerden, sebeplerden kelip shiǵadi.

Máqset degenimiz- bul adam soniń ushin háreket etetuǵin nárse boladi: motiv degenimiz- bul adam ne sebepten xizmet etip atirǵanliǵi boladi. Mine usi ko`z-qarasińizdi med. intitutaǵi Oqıwińizǵa alip qarańiz. Siziń maqsetińiz qanday, bul oni tabisli túrde tamamlaw hám shipakerlik kásipti iyelip aliw. Al siz ne sebepten oqiy basladińiz, ne sebepten med. instituti tamamlawdi o`z aldińizǵa maqset etip qoydińiz. Dárhal siziń yadińizǵa sizdi usi sheshimge iytermelegen motivler túsedi.

Ádette adamniń xizmeti tek ǵana qanday da bir motiv hám bir ǵana maqset penen emes, al eń jaqin jáne barǵan sayin Ulıwma sip hám uzaqlasa beretuǵin maqsetler menen motivlerdiń pútin bir sistemasi menen belgilenedi.Máselen siz mine usi sabaqliqti úyrenip otirsiz. Eń jaqin maqset- usi baptiń mazmunin o`zdlestiri aliw boladi. Al oniń izin ala anaǵurlim alis maqset- psixologiyani jaqsi bilip aliw turadi. Adamniń tek ǵana eń jaqin perspektivalardi emes, al alislarin da ko`re biliwi áhmiyetli boladi- bul nárse oǵan qiyinshiliqlarǵa qarsi gúres júrgiziwde, hám tosqinliqlardi jeńip shiǵiwdi kúsh baǵishlaydi, al araliq nátiyje erisiw adamdi alǵan baǵittan qaytarmaydi. Xizmetti motivatsiya dárejesine qaray da motivler jámiyetlik yamasa attan aniq tar jeke xarakterge iye boliwina qaray da bahalanadi. Jaqsi tárbiya ko`rgen adamda jámiyetlik motivler jeke mánige iye boladi, oniń o`ziniń de jeke isi bolip qaladi.
Kúshli sezimlerdiń, ko`binese kúshli tásiyir jasaytuǵin qozdiriwshilardiń usinday jete ańǵarilmaǵanliǵi, túsinilmegen háreketlerdi impul`siv háreketler dep ataydi.
Háreketlerdi praktikaliq hám aqil háreketleri dep ayiradi. Olar o`z-ara tiǵiz baylanisqan boladi. Praktikaliq háreketler (zatlardi manipulyatsiyalaw, konstruktivlik háreketler, mektep qasinda islenetuǵin háreketler) bilip aliw xizmetinde (zeyin ilgirlikte hám oylawda) úlken áhmiyetke teń.Adamniń háreketleri so`ylew xizmetinen ajiralmaǵan halda boladi. So`ylew xizmeti, so`z (soniń ishinde ishki so`ylew ishten aytiwda) adamniń minez-qulqin hám xizmetin tártipke saladi, oǵan o`z háreketlerin ańǵariwda, hárekettiń waziypalarin so`z benen bildiriwde hám oniń planin belgilewde, hárekettiń xarakterin o`zgertiwde, jol qoyilǵan qátelerdi dúzetiwde járdem beredi.Hárqanday xizmet mina to`mendegi komponentlerdi (sostav bo`leklerdi, zvenolardi, basqishlardi) ajiratip shiǵariwǵa boladi: máqsetti alǵa qoyiw (konkret waziypani aniq túsinip aliw) basqishi, jumisti planslatiriw basqishi: háreket jasawdiń eń aqilǵa uǵras usilin tańlap aliw, egerde zárúr bolip qalǵan jaǵdayda aǵimdaǵi qadaǵalaw hám xizmetti qayta quriw menen bir waqitta júrgiziletuǵin xizmetti orinlaw, ámelge asiriw basqishi: bunnan soń egerde olar bar bolsa nátiyjelerdi tekseriw, qátelerdi dúzetiw, alinǵan nátiyjelerdi planlastirilǵan nátiyjeler menen salistiriw, jumistiń juwmaǵin shiǵariw hám oni bahalaw júrgiziledi.
Xizmettiń túrleri. Adamlardiń xizmeti ko`p túrli boladi, biraq sonda da oni negizgi úsh túrli: Oqıw, miynet hám oyin túrlerine bo`liwge boladi. Geyde xizmettiń o`zine tán túri retinde sport xizmetin, sonday-aq o`z-ara qatnasti ayirip shiǵaradi.
Xizmettiń negigi túri retindegi miynettiń sońǵi nátiyjesi jámiyetlik paydali o`nimdi do`retiw boladi.
Joqari jámiyetlik qunliliqtaǵi jańa, original túrdegi o`nimdi beriwshi texnikaliq oylap tabiwshiliq ko`rkem muzikaliq, ádebiy shiǵarmani do`retiw, h.t. b xizmet tvorchestvoliq xizmet depte ataladi. Álbette, tvorchestvoliq xizmet uqiplardiń, oǵada tiyanaqli, tereń bilimlerdiń, iske qushtarliq penen qiziǵiwshiliqtiń bar boliwin talap etedi. Bunnan tisqari tvorchestvoliq xizmet rawajlanǵan qiyal etiwdi talap etedi.
Tálim aliw- bul keń túrde bilimli boliw hám bunnan bilayǵi miynet xizmeti ushin zárúrli bilimlerdi, uqiplardi hám ko`nligiwlerdi iyelep aliwǵa baǵdarlanǵan xizmet boladi. Tálim aliw, birinshiden, rawajlandirǵish boladi. Nátiyjede mektep Oqıwshisi tek bilimlerge hám uqiplarǵa ǵana iye bolip qalmastan, onda aktiv túrdegi, o`z betinshe tvorchestvoliq oylaw rawajlanadi, oy-o`risi keńeyedi, baqlawshiliǵi qáliplesedi, yadi hám diqqati jet`ilisip baradi.
Ekinshiden, tálim aliw tárbiyalawshiliq xarakterine iye boladi, tálim aliw protsesinde jeke adam qáliplesedi, bir maqsetke baǵdarlaniwshiliq, qatańliq, o`z-ara járdem beriw siyaqli bahali qásiyetler júzege keledi. Miynet xizmeti. Mekteptegi miynet tálimi balani miynet etiwge psixologiyaliq jaqtan tayarlaydi. Ol miynettiń adam turmisindaǵi áhmiyetin túsinip, miynet quwanishin bilip aladi, onda miynet etiw tilegi hám uqibi, húrmet etiwge tárbiyalaydi.
Balalar oyini. Balalar turmisinda ayiriqsha úlken áhmiyetke iye boladi. Oyin- tárbiyalaw qurali. Oyin kollektivti do`retedi. Oyindaǵi Ulıwma qisinispalar, tinishsizlaniwlar balalardi biriktiredi. Oinda joldasliq sezimi, biri-birin o`z-ara quwatlaw tárbiyalanadi.
Xizmettiń túrlerin analiz jasawdi juwmaqlay otirip, adam xizmetiniń barliq túrleri anaw yamasa minaw dárejede so`ylew menen baylanisli ekenin atap ko`rsetiw lazim. Birinshiden xizmetti sanali túrde tártipke saliw hám basqariw, oylaw, demek, so`ylew xizmeti arqali ámelge asiriladi ( basqasha etip aytqanda bul jerde xizmet ekinshi bir signal arqali tártipke salinadi). Ekinshiden, adamniń xizmeti, qáde bolǵaninday-aq, kollektivlik xarakterge iye boladi hám so`z (til) adamlardiń o`z-ara qatnasiniń, baylanisiniń (kommunikatsiyasiniń) qurali bolip xizmet etedi.
Paydalanilĝan adebiyatlar:
1. Ivanov I., Zufarova M. “Umumiy psixologiya”. O‘z.FMJ., 2008.
2. Davletshin M.G., Mavlonov M.M, Toychieva S.M.“Yosh va pedagogik psixologiya” T.
TDPU, 2009 .
3. Safayev N.S., Mirashirova N.A., Odilova N.G. “Umumiy psixologiya nazariyasi va
amaliyoti”:– T.: Nizomiy nomidagi TDPU, 2013.
4. Xaydarov F.I., Xalilova N. “Umumiy psixologiya”. T.: “Fan va texnologiyalar”
markazining bosmaxonasi : 2009.