Jo‘rayev 0 ‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri) uchinchi kitob «sharq» nashriy ot-matb aa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati toshkent 2011

4-§. Milliy urf-odatlar, qadriyatlar va
an’analarning tiklanishi
Xalq turmush tarzi va ma’naviyatining tarkibiy qismini uning 
azaliy udumlari, odat, marosim va bayramlari tashkil qiladi. Shu 
bois mustaqillik yillarida amalga oshirilgan ma’naviy tiklanish haqi- 
da gapirganda xalqning azaliy qadriyatlarini tiklash borasida olib 
borilgan ishlami ham alohida ta’kidlash lozim.
Bu borada avvalo 80-yillar oxiridagi ba’zi nomaqbul yo‘l- 
yo‘riqlami ko‘rsatib o‘tish kerak. 1986-yil yanvar-fevralda 0 ‘z- 
kompartiyaning XXI syezdi boidi. Syezdda «din millatchilik va 
shovinizmga har doim yo‘l ochishini iqtisodiy, sotsial taraqqiyot- 
ga to‘sqinlik qilishini, sotsialistik turmush tarzi, kommunistik 
ma’naviyatning qaror topishiga to‘sqinlik qilishini har doim esda 
tutmoq kerak» - deb ko‘rsatma berildi. Bunday yo‘l-yo‘riq 1986-yil 
oktabr oyida bo‘lgan partiya Markaziy Komitetining III Plenumida 
yana bir bor ta’kidlandi.
Ana shu ko‘rsatmalarga amal qilinib, 1980-yillar o ‘rtalarida 
o‘zbek xalqi azaldan sevib, ardoqlab kelgan urf-odatlar va ma- 
rosimlar, bayramlar cheklab qo‘yildi, ba’zilarining o ‘miga bosh- 
qa bayramlar va marosimlar to‘qib chiqarildi. Natijada awalla- 
ri nishonlanadigan «Hosil bayrami», «Qovun sayli», «Gui sayli» 
va boshqa xalq* bayramlari unutib qo‘yildi. «Navro‘z» bayrami 
esa aw al taqiqlandi, so‘ng sun’iy tarzda «Navbahor» bayramiga 
aylantirildi.
0 ‘ylamay, xalq bilan maslahatlashmasdan qilingan bunday 
nojo‘ya harakatlar xalqning dilini qattiq og‘ritdi. Ana shunday bir 
paytda Respublika rahbarligiga kelgan I.A. Karimov kishilaming 
ma’naviy boyishiga, milliy madaniyatlaming bir-biri bilan yaqinla- 
shuvi va o‘zaro rivojlanishiga yordam beradigan xalq an’analari va 
bayramlarini tiklashga katta e’tibor berdi.
Bu o ‘rinda xalqimizning azaliy qadriyati, sevimli bayrami hisob- 
lanmish «Navro’z» bayramini xalqimizga qaytib berilishi mamlakat 
tarixida katta voqea bo‘ldi. 1991-yildan boshlab mamlakatda Prezi- 
dent Farmoniga ko‘ra, 21-mart - Navro’z umumxalq bayrami sifati- 
da nishonlanadigan bo‘ldi.
Darhaqiqat avlodlarimiz Navro’zni juda muqaddas bilganlar, 
uni g‘oyat qadrlaganlar. Shuning uchun ham bu shodiyona kunlar- 
da inson dilini og‘ritish juda qattiq gunoh hisoblangan. Bh^birlarini 
muborak ayyom bilan qutlab, yaxshi tilaklar izhor etganlar. Gina- 
kuduratlar unutilgan, adovat o ‘miga ezgulik tuyg‘ulari jo ‘sh urgan.
4 9 3

---

Ana shu el ardoqlagan, avloddan-avlodga o ‘tib kelgan azaliy an’ana 
yana hayotdan mustahkam joy ola boshladi.
Navro‘zni xalqning sevimli bayramiga aylanib ketishi ma’lum. 
Ushbu shodiyona - Navro'z kunlarida qadimda, hatto, urushlar ham 
to‘xtatilgan, el-yurt osoyishta hayot kechirgan. Navro‘z go‘zallik 
va yaxshilik, mehr-oqibat, m uruw at bayrami sifatida qadrlangan. 
Bu qadimiy bayramni xalqimiz nihoyatda orziqib kutishining yana 
bir boisi shundaki, Navro‘z rizq-ro‘zimiz boim ish dehqon yilining 
boshlanishi hamdir.
0 ‘zbekistonning hamma joylarida har yili «Navro‘z» tantana- 
larini har qachongidan ham shod-u xurramlik bilan kutib oladilar. 
Paxtakorlar-u chorvador, bog‘bon-u sohibkorlar, sanoat, transport 
xodimlari, quruvchilar va ziyolilar Navro‘z kayfiyati bilan astoy- 
dil mehnat qiladilar. Qadimiy xalq bayrami - Navro’zning tiklani- 
shini respublikamizning butun aholisi mamnuniyat bilan ma’qullab, 
ko‘tarinki ruhda kutib oldi va hozir ham ardoqli bayram sifatida 
nishonlamoqda.
«Navro‘zning bayram qilinishi teran xalq an’analari, yerga va 
tabiatga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lish, dehqon mehnatini 
hurmat qilish, yaxshi qo'shnichilikka, mehr-muruwatga va boshqa- 
laming dardiga malham bo‘lishga intilishlari tiklanishning qudratli 
omili bo‘lmoqda. Navro‘z xalq bayramining insoniy va baynalmilal 
mohiyati ham ana shundadir», - deyiladi 0 ‘zbekiston Prezidentining 
«Navro‘z xalq bayramini o‘tkazish yakunlari to‘g ‘risida»gi Farmo- 
nida.
Har bir jamoa, muassasada nishonlanadigan bunday bayram- 
lar, kishilarda xalqimizning qadimiy an’analariga hurmat, mehnatga 
muhabbat hissini tarbiyalaydi. Bundan tashqari m a’naviy hayotdagi 
yana bir talay, aniqrog'i diniy bayramlar, hayit kunlarining respub- 
likada umumxalq bayrami sifatida nishonlanishi uchun keng yo‘l 
ochilgani ham ma’naviy poklanishning muhim ko’rinishidir. Sir 
emas, sho’ro tuzumi sharoitida «din-aiyundir» degan kommunistik 
shior hukm surib keldi. Shu darajaga borildiki, dindoming ma’naviy 
huquqi cheklandi. Bunday bir tomonlamalik ijtimoiy hayotimizning 
barcha sohalarida o ‘z ta’sirini ko’rsatdi. 0 ‘zbekiston mustaqillikka 
erishgandan so‘nggi tarixiy o’zgarishlar bunday qarashlar asossiz 
ekanligini ko‘rsatdi. Shu yillar mobaynida butun musulmon olami 
0 ‘zbekistonda vijdon erkinligi, diniy ibodat uchun keng imkoniyat 
ochilganini tan oldilar.
Yevropatik allomalardan biri «Nur - Sharqdandir», degan ekan. 
Buni har xil talqin etish mumkin. Birov uni quyoshning Sharqdan
4 9 4

---

chiqishiga yo‘ysa, boshqa birov majoziy ma’noda ezguliklar, olam- 
ning yangilanishi, hayot taraqqiyoti, insoniyat tafakkuri Sharqdan, 
deb tushunadi.
Bizning tasawurimizcha, har ikki holatda ham Nur - Sharqdan- 
dir.
Sharqdan taralgan ilm-ma’rifat dunyoni munavvar etgani, in­
soniyat tarixida, odamzod taqdirida buyuk o‘zgarishlarga sabab 
bo‘lgani sir emas. Sharqning ajralmas qismi bo‘lmish go‘zal di- 
yorimiz xalqlari hayotida, ulaming ong va tafakkuri shakllanishi- 
da dunyoviy ilmlar qatorida islom dinining alohida o‘mi bor. Bu 
ilohiy ta’limot olamni anglash, dunyoviy tafakkur, tabiat va inson 
o‘rtasidagi munosabatlami idrok etish borasida beqiyos ahamiyatga 
ega. Butun jahon ahli diqqatini tortgan boy va rang-barang madaniy- 
ma’naviy merosimiz ikki qudratli to‘lqin - dunyoviy ilmlar va diniy- 
falsafiy tafakkuming o ‘zaro uyg‘unlashib, yagona, barkamol qadri- 
yat peshvosining ma’naviy qiyofasi, siyosatdagi adolat mezoni, so‘z 
va fikr erkinligi kabi murakkab ijtimoiy masalalar xususida ham 
benihoya hayotiy tajriba va saboqlar beradi. Shu bois ham bu o ‘lmas 
qadriyatlar bugungi yangi davlatchiligimiz qurilishida muhim aha- 
miyat kasb etmoqda.
Agar biz bosib o‘tilgan istiqlol yo‘limizga bir nazar tashlaydigan 
bo‘lsak, ozodlikning ilk onlaridan boshlaboq dinga munosabat, dav- 
lat va diniy Jpshkilotlar o ‘rtasidagi aloqalami to‘g‘ri yo‘lga qo‘yishga 
alohida e’tibor qaratildi. Konstitutsiyaga ko‘ra, 0 ‘zbekiston dun­
yoviy davlat, binobarin, mamlakatimizda din davlatdan ajratilgan. 
Ammo respublikamiz rahbariyati bu masalaga oqilona yondashib, 
din davlatdan ajratilgan boisa-da, jamiyatdan ajratilmaganini, xu- 
susan, 0 ‘zbekiston singari qadimiy va barqaror diniy an’analarga 
ega mamlakatda bu borada g ‘oyat noziklik va ehtiyotkorlik bilan ish 
yuritish lozimligini o‘z vaqtida to‘g‘ri anglab yetdi.
Shuning uchun ham bugun ko‘p millatli mamlakatimizda hech 
qaysi din vakillarining diniy nafsoniyatlarini kamsitmagan holda, 
ayni vaqtda diniy hissiyotlami avj ham oldirmasdan, og‘ir-vazmin, 
uzoqni ko'zlangan siyosat amalga oshirilmoqda.
Bu siyosat mohiyati ilk marta Prezidentning quyidagi fikrlarida 
aniq-ravshan belgilab berilgan edi: