Jo‘rayev 0 ‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri) uchinchi kitob «sharq» nashriy ot-matb aa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati toshkent 2011

YALPIICHKI MAHSULOT 0 ‘SISH DINAMIKASI
(o‘tgan yilga nisbatan foiz hisobida)
2002-y. 
2003-y. 
2004-y. 
2005-y. 
2006-y. 
2007-y. 
2008-y.
2001-2007-yillarda yalpi ichki mahsulot va sanoat ishlab chiqarishining
o‘sish sur’atlari (2000-y. = 100%)
— Sanoat
— YIM
2000-2008-yillar respublika iqtisodiyotining umumiy rivojlanish
sur’atlariga nisbatan sanoat tezroq sur’atlarda o‘sdi. 2008-yüda
sanoat ishlab chiqarishi 2000-yilga nisbatan taqqoslama narxlarda 2,0
baravardan ziyodroq, YIM - 1,7 baravar oshdi.
395

---

2000-2008-yillarda O‘zbekiston mintaqalari bo’yicha sanoat
mahsulotlari va iste’mol tovarlari ishlab chiqarish
(2000-y.-100%)
Mintaqalar nomi
sanoat mahsulotlari
iste’mol tovarlari
O'zbekiston Respublikasi
202,8
282,4
Qoraqalpog'iston Respublikasi
173,9
239,3
viloyatlar:
Andijon
506,1
610,2
Buxoro
145,9
154,3
Jizzax
353,2
487,1
Qashqadaryo
206,3
277,3
Navoiy
115,8
154,5
Namangan
267
257,6
Samarqand
266,9
249,7
Surxondaryo
205,6
214,7
Sirdaryo
196,2
233,6
Toshkent
160,8
233,9
Farg'ona
145,6
176,8
Xorazm
195,1
167
Toshkent sh.
306,4
285,2
Investitsiya sohasidagi makroiqtisodiy
ko‘rsatkichlar dinamikasi
Ko‘rsatkichlar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008*
Amaldagi baholarda,
jami, mlrd. so‘m
1442,4 1867,4 2473,2 3165,2 4041,0 5479,7 7140,0
Joriy yilga nisbatan 
%
hisobida
103,8
104,5
105,2
107,0
109,1
122,9
130,3
YIMda investitsiya miq-
dori, %
19,3
19,3
20,3
20,8
19,5
19,4
22,7
YIMning kapital
sig'imkorligi o'sishi,
1COR
6,4
4,3
2,5
2,9
2,8
2,1
2,4
Markazlashgan investit-
siyalar joriy baholarda,
mlrd.so'm
561,1
638,6
786,1
755,8
915,8
1099,7 1769,0
Kapital qo'yilmalarda
markazlashgan investit-
siyalar miqdori, %
38,9
35,0
31,8
23,9
23,1
20,1
24,8
Markazlashmagan inves-
titsiyalar joriy baholarda,
mlrd. so‘m
881,3
1213,8 1687,1 2409,4 3109,0 4380,0 5371,0
Kapital qo'yilmalarda
markazlashmagan inves-
titsiyalar miqdori, %
61,1
65,0
68,2
76,1
76,9
79,9
75,2
396

---

Mavzuga doir materiallar
• ■
i T“
S>> daylatimiz rahb^ ni" ^ 0C ^
o s,Sh, 2000-yilga nisbatan t a q q o s l a m
a ^
foj
etdi. Bunda sanoatning yalpi ichki mahsulw 
?
xizmatlaming ulushi 4 39,5 foizga yetga»»' deSa" s° zla" " ' kelt"
ra<^ ‘ 
t
, , • 
, , 
;ch haqini oshirish, xusu-
«Interfaks» «O zbekiston hokum»» ' 
etishga alohida e.,ibor
Sly mulk himoyasi hamda sarmoyalar Ja‘ 
j|j hj h 
ovbekiston 
qaratish niyatida» sarlavhali xabarida 
da^ai^i v S f a la
Prezidenti Islom Karimov 2007-yilniiig ^ g u fa tla ri^ ta mlnla'shni, 
n orasida iqtisodiyot o sishmmg izcW' 
obga chiqarish, so- 
tm rnl, o zgansh va modemizatsiyalasM' 
^
bel ilab berdi 
liq siyosati bberallashtmlTshi davom 
|arM arlament ,asdiq. 
«Islam Karimov 2M7-y, budjeti para»* 
sanoat
m T ’ i Jony y,lda ya‘P' ,chk‘ “ iT o q xo-jaligini - 5 foizga
isMab chiqanshim -
7,8
foizga qistfM
ni 
eslatdi
oshirish rejalari hisobga ohngan holda «
eti|adj 
sa 
alar 
Iqtisodiyot Kumoqlar, nvojlantinlishiga 
d 
pul-kredit
hajmmi 25,5 foizga oshmsh ko zda tun 
5_7 foi7dan osh.
siyosati sharoitida pul qadrsizlanishi ^araJ . a„enti;„:
masligi kerabi, deb yozadi Rossiya axb°[ 
L ’ruzasini sharhlar 
O zbekiston Prezidenti I. K a n n i o f
. 0 .zbekistonda
ekan, Bntamyanmg B1-B1-S1 agentll«' natijal 
erishi]8anini
ta lim tizimim takomillashtirishda sezudl \ „ „ u , ;
qayd etdi. Bunda u joriy yili -
p
u
b
. ^
^
^
S
da yaxshilashga yo naltinlgan qator 
- W
*
s
ko zda tuti ayotgamga e tibor qaratdi. «
|ar ek 
Bi. Bi. si mam_
dag, bu yo nalishinmg muhimligim » » _ 0 ‘zbekistonning eng 
lakat rahbanning «ma nfatli yosh 
aV' ,-
katta boyligidir» degan so‘zlarini keltirail ’
* * *
Real iqhsodiyotnmg boshqa t a r i n g 1 jshlab cl¿
ish 
bormoqda. Masalan qishloq x o j a h g i f
darajada saqlanib №d¡ 
biroz pasayishdan so ng, asosan, b a r f ’ 
boshla„d¡ Real sek.
997-y,ldan boshlab esa ushbu s o h a d » ¡ sharoitida moli 
toming davlal miqyosidagi barqaror ta r w
moba ida budjet 
viy muvozanat ta mmlanadi 1996-200 
ospgan¡ 
Tovar 
kamomad, yalpi ichki mahsulotnmg 3 
ini 
0 .sishini chekl 
resurslan bilan ta minlanmagan pul
397

---

digan anchagina qattiq monetar siyosat olib borilmoqda, bu esa 
hozirgi vaqtda o ‘rtacha oy hisobida 1,7 foizdan ortiq bo‘lmagan 
inflatsiya darajasini izchil kamaytirishning muhim sharti xizmatini 
o‘tamoqda.
Bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish, yangilanish va 
taraqqiyot y o ii bo‘yicha muvaffaqiyatli harakat 0 ‘zbekistonning 
tashqi aloqalari faollashuvi, uning dunyo xo‘jalik aloqalariga 
keng kirib borishi bilan uzviy bog‘liq. Tashqi iqtisodiy faoliyat- 
ni erkinlashtirish bilan valuta siyosatini erkinlashtirish juda jips 
bogTangandir.
Valuta siyosatini erkinlashtirish deganda Xalqaro valuta fondi 
Moddalar Bitimining VIII moddasi talablariga muvofiq ravishda 
kundalik xalqaro operatsiyalar bo‘yicha milliy valutaning toTiq 
konvertatsiyalanishiga bosqichma-bosqich o ‘tishiga doir huquqiy, 
iqtisodiy va tashkiliy sharoitlaming yaratilishini bildiradi.
Buning uchun aw alo respublika iqtisodiyoti tuzilmasini, eksport 
tuzilmasini va ichki iste’mol bozori tuzilmasini tubdan o ‘zgartirish 
lozim edi. Iqtisodiyot tuzilmasida faqat ichki bozorda emas, bal- 
ki tashqi bozorlarda ham raqobatlashadigan, ko‘proq o ‘zimizdagi 
tabiiy va xomashyo imkoniyatiga asoslanadigan, ilg‘or zamonaviy 
texnologiyani qoTlaydigan ishlab chiqarishlar ustunlik qilishi kerak 
edi. Shuning uchun texnik jihatdan qayta jihozlashni rivojlantirishni 
qoTlab-quwatlash siyosati olib borildi.
Valuta siyosatini erkinlashtirish biijadan tashqaridagi valuta bo- 
zorini jiddiy ravishda mustahkamlashni, unda amalga oshiriladigan 
operatsiyalar hajmini kengaytirishni, tijorat banklarining valutalarini 
tezda pulga aylantira olish quw atini oshirishni nazarda tutadi. Bu 
esa, import qiluvchilaming litsenziyalash (ulaming chet elda tovar 
olib kelish uchun ruxsat berish)ning mavjud tizimini yo‘q qilish, 
valutaga boTgan haqiqiy talab va taklifga mos keladigan almashuv 
kursini belgilash imkonini berdi.
Ana shu tarzda 1991-2000-yillar iqtisodiy, moliyaviy islo- 
hotlaming muhim davri sifatida tarixga kirdi. 2001-2008-yillar 
esa islohotlaming pirovard natijasini aniq ko‘radigan voqelikka 
aylandi.
2008-yilda mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbir- 
korlik sohasi ham barqaror rivojlandi. X o‘jalik yurituvchi sub- 
yektlaming soliq yukini yanada kamaytirish, mikrofirma va kichik 
korxonalar uchun yagona soliq toTovining 10 foizdan 8 foizga,
2009-yildan boshlab esa 7 foizga tushirilishi, jismoniy shaxslardan 
olinadigan daromad solig'i stavkalarining kamaytirilishi va ayni
398

---

paytda uni hisoblash tartiblarining takomillashtirilishi tadbirkor- 
lik, kichik va xususiy tartiblarining takomillashtirilishi tadbirkor- 
lik, kichik va xususiy biznesni izchil rivojlantirish uchun kuchli 
rag‘batlantiruvchi omillar yaratdi. Natijada so‘nggi olti yil mobay- 
nida faoliyat yuritayotgan kichik biznes subyektlari soni, 1,9 ba- 
robar ko'paydi va 2008-yili qariyb 400 mingtani tashkil etdi.
Kichik biznes subyektlari tomonidan ishlab chiqarilayotgan 
sanoat mahsulotlari hajmi 2008-yili salkam 22 foizga ko‘paydi. 
Bu sanoat tarmog‘idagi o ‘rtacha o ‘sish ko‘rsatkichidan ancha 
ko‘pdir. Shuning natijasida kichik biznesning yalpi ichki mahsu- 
lotdagi ulushi 2007-yildagi 45,5 foizdan 2008-yilda 48,2 foizga 
ko‘tarildi.
Bugungi kunda mamlakatimimizda ish bilan band bo‘lgan jami 
aholining 76 foizdan ko‘prog‘i aynan shu sohada mehnat qilayotgani 
ayniqsa e ’tiborlidir.
Ayni vaqtda kasanachilik fuqarolami, birinchi navbatda, xotin- 
qizlar, ayniqsa, ko‘p bolali ayollami, yordamga muhtoj nogironlar 
va mehnat qobiliyati cheklangan boshqa shaxslami ishlab chiqa- 
rish faoliyatiga jalb etish uchun muhim ijtimoiy ahamiyat kasb 
etmoqda.
Birgina 2008-yilda kasanachilar tomonidan 34 milliard so‘mlik 
mahsulot ishlab chiqarildi va xizmatlar ko‘rsatildi. Kasanachilik 
uchun ish o^rinlari ochgan korxonalar, shu borada o‘zlariga beril- 
gan imtiyozlar hisobidan 1 millard so‘mdan ortiq mablag‘ni tejashga 
erishdi.
2008-yilda yalpi ichki mahsulotning o ‘sish sur’atlari 9 foizni, 
sanoatda 12,7 foizni, jumladan, iste’mol tovarlari chiqarishda 17,7 
foizni tashkil etdi, xizmat ko‘rsatish hajmi 21,3 foizga o‘sdi.
Iqtisodiyotning boshqa muhim tarmoqlari ham barqaror sur’atlar 
bilan rivojlandi: qurilish - 8,3 foiz, transportda yuk va yo‘lovchi 
tashish hajmi - 10,2 foiz, savdo sohasi - 7,2 foizga o ‘sdi. Qishloq 
xo‘jaligida 4,5 foiz o‘sishga erishilib, 3 million 410 ming tonna 
paxta xomashyosi tayyorlandi, 6 million 330 ming tonna g ‘alla, shu 
jumladan, 6 million 145 ming tonna bug‘doy yetishtirildi.
2008-yilda o‘rtacha ish haqi budjet tashkilotlarida 1,5 barobar- 
dan ziyod, butun iqtisodiyot bo‘yicha esa, 1,4 barobar oshdi. Natija­
da o ‘tgan yili o‘rtacha ish haqi miqdori 300 AQSH dollaridan ortiq 
boridi. Aholining real daromadlari esa yil davomida jon boshiga 23 
foiz ko‘paydi. 
«<*.
Joriy 2009-yilni oladigan borisak, o ‘rtacha ish haqi miqdori- 
ni budjet sohasida va shunga mos ravishda xo‘jalik yurituvchi
399

---

subyektlarda ham 
1,4 barobar oshirish ko‘zda tutilmoqda. Inf- 
latsiyaning o ‘sish ko‘rsatkichini 7-9 foiz darajasida saqlab turish 
mo‘ljallanmoqda.
2008-yilda umumiy eksport hajmida xomashyo bo‘lmagan 
tovarlaming ulushi 71 foizdan ziyodni tashkil etdi. Ayni vaqtda 
0 ‘zbekiston uchun an’anaviy eksport xomashyosi boigan paxta to- 
lasining bu boradagi ulushi 2003-yildagi 20 foizdan 2008-yilda 12 
foizga tushdi.
Mamlakatimizda tarkibiy o‘zgarishlami izchil amalga oshirishda 
qulay investitsiya muhitining yaratilgani asosiy omil bo‘lib kelmoq- 
da. 2008-yilda iqtisodiyotni rivojlantirish uchun barcha moliyaviy 
manbalar hisobidan 6,4 milliard AQSH dollari miqdorida investitsiya 
jalb etildi. Bu 2007-yil bilan taqqoslaganda, 28,3 foizga ko‘p boiib, 
yalpi ichki mahsulotga nisbatan investitsiyalar hajmi 23 foizni tash­
kil etdi. 0 ‘zlashtirilgan barcha investitsiyalaming 50 foizga yaqini 
ishlab chiqarishni modemizatsiya qilish va texnik qayta jihozlashga 
yo‘naltirilganini ta’kidlash darkor.
Keyingi yillarda 0 ‘zbekiston iqtisodiyotiga kiritilayotgan xo- 
rijiy investitsiyalar hajmining izchil va barqaror o ‘sib borayotga- 
ni e’tiborga sazovordir. 2008-yilda 1 milliard 700 million AQSH 
dollari miqdoridagi xorijiy investitsiyalar o‘zlashtirildi. Bu 2007- 
yildagiga nisbatan 46 foiz ko‘p demakdir. Eng muhimi, xorijiy in­
vestitsiyalaming 74 foizini to‘g ‘ridan to‘g‘ri investitsiyalar tashkil 
etadi.
Jahon inqirozi davom etayotganiga qaramasdan, 2009-yilda 
mamlakatimiz iqtisodiyotiga jalb etiladigan xorijiy investitsiyalar 
hajmi 1 milliard 800 million dollarga ko‘payadi, buning to‘rtdan uch 
qismi to‘g ‘ridan to‘g ‘ri investitsiyalardir.