Jo‘rayev 0 ‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri) uchinchi kitob «sharq» nashriy ot-matb aa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati toshkent 2011

Birinchidan, 
o‘z g ‘oyasi, maqsad va vazifalariga ko‘ra kom- 
munistik diktaturaga qarshi turgan «Erk» demokratik partiyasi ayni
2 0 7

---

kommunistik partiya tarqatib yuborilgandan so‘ng ham endigina 
shakllanayotgan yangi ijtimoiy-siyosiy tuzum sharoitlarida yuz bera- 
yotgan hodisalarga keskin qarshi turganligi mantiqsizlik edi.
Ular o ‘zlarining har bir chiqishlarida yangilanayotgan tuzum 
hukumati va mustaqillik tashabbuskorlarini eskicha ishlayotganga, 
islohotlar o‘tkazishga qodir emaslikda ayblashardi. Xalqni oyoqqa 
turishga, qalqishga, keskin norozilik bildirishga da’vat etishardi. 
Jamiyat qon-qoniga singib ketgan qatag‘onchilik, byurokratiya va 
to‘rachilik illatlarini tezda barbod etish, ertaklardagi singari «bir yu- 
malab» yangi hayotga erishish mumkin emas edi. Bu tabiiy jarayon. 
Bir yuz o ‘ttiz yillik tobelik kayfiyatlarini, mutelik ruhiyatini sindirib, 
yangicha yashash tamoyillarini anglash uchun vaqt kerakligini tu- 
shunishmadi. Yoki aksincha, yaxshigina tushunishardi-yu norozilik 
kuchayishidan manfaatdor edilar.
Vaholanki, qariyb 130 yillik mustamlakachilikdan ozod bo‘lgan 
mamlakat taqdiri o‘zini chinakam vatanparvar deb bilgan har qan- 
day kishini qiziqtirishi, g‘oyasi, e’tiqodi, kasb-u kori, ijtimoiy kelib 
chiqishi va millatidan qat’i nazar ana shu muqaddas zamin istiqboli 
yo‘lida, yangi g‘oya - mustaqil taraqqiyot g‘oyasi atrofida jipsla- 
shish lozim edi.
Ikkinchidan, 
xalq uzoq yillik siyosiy iskanjadan ozod bo‘lgach, 
u endi o ‘zini qayerga qo‘yishini, qanday yoidan borishini, kelajagi- 
ni qanday belgilashni bilmay qolgan edi. Mamlakatda sarosimalik 
vujudga keldi. Ishlab chiqarishda parokandalik yuz berdi. Sobiq it- 
tifoqning yagona iqtisodiy makonida vujudga kelgan po‘lat zanjirlar 
uzilgach, kun kechirish og‘irlashdi. Odamlarda ruhiy horg‘inlik, asa- 
biy charchog‘lik, ma’naviy kemtiklik va asabiy taranglik kayfiyati 
paydo bo‘ldi. Bu aytish mumkinki, har qanday sharoitda ham siyo­
siy kuchlardan jiddiyroq o ‘ylashni, jiddiyroq harakat qilishni, har 
bir qadamini o ‘ylab bosishni taqozo etardi. Chunki ta’bir joiz bo‘lsa 
mamlakatning o ‘sha paytdagi ahvoli nihoyatda ulkan gaz bochka- 
siga o ‘xshardi. Uning tuynugiga befarqlik bilan bir gugurt chaqish 
halokatli va falokatli hodisaga olib kelishi muqarrar edi. Ana shun- 
day paytda «Erk» demokratik partiyasi mustamlakachilik siyosatiga 
nisbatan qanday pozitsiyada turgan b o isa, mustaqillikning qonuniy 
hukumatiga ham xuddi shunday pozitsiyada turdi. Vaholanki, yigir- 
ma milliondan ortiq aholi taqdiri bitta gugurt chaqilishi bilan bog‘liq 
bo‘lgan tahlikali vaziyatda edi. Bu muxolifatchilaming jiddiy siyosiy 
xatosi, uzoqni ko‘ra olmaslik illati edi.
Ana shunday jiddiy xulosalardan kelib chiqib aytish mumkinki, 
0 ‘zbekistonda vujudga kelgan «demokratiya jarchilari»ning baland-
208

---

parvoz shiorlari-yu qalin-qalin nizom va dasturlari shunchaki gap 
bo‘lgan, xolos. Chunki ulaming oldingi hukumatga ham, keyingi 
hukumatga ham birday qarshi turishlaridan mamlakat va xalq man- 
faati uchun kurash emas, ayni hokimiyat uchun kurash, toj-u taxt 
jangi, amal-u kursi kurashi ekanligi ayon bo‘ldi. «Erk» demokratik