Jo‘rayev 0 ‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri) uchinchi kitob «sharq» nashriy ot-matb aa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati toshkent 2011

«Sud jazolovchi organdan oddiy odamlarning
huquqlari va manfaatlarini himoya qiluvchi organga aylanib,
haqiqatdan ham mustaqil bo‘lib qolishi lozim», 
- deb ko‘rsatdi. 
Darhaqiqat, sud endi odamlami jazolovchilik faoliyatidan ulami hi­
moya qiluvchi, haq-huquqini tiklashga yordam beruvchi, insonpar- 
var va adolatparvar tizimga aylanmog‘i lozim. Ana shunday taqdirda 
chinakam demokratik jamiyat vujudga keladi va uning yashovchan- 
ligi ta’minlanadi.
Prezident Sud hokimiyati ishini isloh qilishni huquqiy demok­
ratik davlatni barpo qilishning asosi sifatida qaraydi. Sud faoliyatini 
demokratiyalashtirishni esa xalq maslahatchilari tizimini takomil- 
lashtirish, sud ishlarida keng jamoatchilik vakillarining faol ishtirok 
etishini ta’minlash orqali amalga oshirish zarurligini ko‘rsatdi. Ana 
shunda demokratik jamiyatning poydevori mustahkam bo‘ladi. Bu -
birinchidan.
Ikkinchidan, 
biz butunlay yangi tarixiy sharoitda yashayapmiz. 
Biz o‘z hayotimizni qaytadan yo‘lga qo'ymoqdamiz. Jumladan, sud 
hokimiyati faoliyatida ana shunday yangilanishlar davrini boshdan 
kechiryapmiz. Endi uning tarkibini kengaytirishimiz darkor. «Shu 
maqsadda, - deydi Prezident 
I. 
Karimov, -
transport va soliq sud-
larini tuzish, xolis hakamlar sudlari (Третейский суд) imkoni-
yatlaridan kengroq foydalanish lozim.
1993-yil sentabrida qabul qilingan «Sudlar to‘g‘risida»gi
qonunda nazarda tutilganligiga qaramav, sudlar tarkibida ha-
nuzga qadar ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlar
bo‘yicha sudyalar lavozimlari joriy etilmadi.
0 ‘zbekiston sudyalari uyushmasini tashkil etish ham maq-
sadga muvofiq ko‘rinadi. Bu uyushma Xalqaro sudyalar uvush-
masiga to‘la huquqli a’zo bo‘lishi mumkin».
Bulaming barchasf huquqiy demokratik davlat ildizlarini chu- 
qurlashtirishga, uni har jihatdan mustahkamlashga, davlatni qudrat-
226

---

li mexanizmga aylantirishga yordam beradi. Davlat kuchli bo‘lgan 
joyda taraqqiyot tezlashadi, jamiyat ma’naviy jihatdan mutahkam- 
lanadi, siyosiy jihatdan o‘zini namoyon qilish imkoniyatiga ega 
bo‘ladi.
Fuqarolaming o‘zini o ‘zi boshqarish imkoniyatlari kengayadi. 
Qonun barqaror bo‘lgan joyda fuqarolaming erkinliklari kengayadi, 
o‘zligini namoyon qilish, ichki qudratini ko‘rsata bilish, yaratuvchi- 
lik iqtidorini rivojlantirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Fuqarolari o‘z 
taqdirini o‘zi belgilab, har bir kunini bunyod etish, kashf qilish ishti- 
yoqi bilan o‘tkazadigan mamlakatda, albatta, aholi ehtiyojlari qonun 
bilan kafolatlangan bo‘ladi. Davlat esa butun choralar bilan ana shu 
qonunlar harakatini nazorat qilib borish, uni yo‘naltirib turish, yo‘l- 
yoiakay «ta’mirlab», takomillashtirib borish singari muhim vazifani 
bajaradi.
Yuqoridagilaming barchasi bevosita fuqarolaming huquqiy 
bilimlami nechogii egallashiga, o ‘z haq-huquqini anglab olishi- 
ga, mavjud qonunlar kafolatlab bergan imkoniyatlardan qanchalik 
foydalana olish darajasiga bogiiq. Qolaversa, huquqshunos kadr- 
lar sifatini yaxshilash, ulami zamonaviy bilimlar bilan qurollanti- 
rish katta ahamiyat kasb etadi. Prezident I. Karimov sessiyada shu 
masalalar haqida so‘z yuritar ekan, huquqshunos kadrlarga ehti- 
yoj katta ekanligini alohida uqtirdi. Jumladan, bizda har yuz ming 
aholiga sudlar Olnwniyadagiga nisbatan olti marta, advokatlar esa 
Amerika Qo‘shma Shtatlariga nisbatan 55 marta kam ekanligini 
ko'rsatib o ‘tdi.
Bosh islohotchi - davlatning istiqbol rejalari va strategik das- 
turlaridan kelib chiqib shuni aytish lozimki, shunday davlat va ijti- 
moiy tuzilma yaratish kerakki, unda kuchli markaziy hokimiyat o‘z 
sa’y-harakatlarini mudofaa, davlat xavfsizligi va fuqarolaming xavf- 
sizligi, tartib-intizom, tashqi siyosat, valyuta-moliya, soliq tizimini 
shakllantirish, qonunlar qabul qilish va jamiyatning boshqa strategik 
vazifalarini amalga oshirish singari asosiy umummilliy vazifalarga 
qaratmog‘i zarur.
Boshqamv masalalarini hal etish esa asta-sekin markazdan joy- 
larga, davlat hokimiyati organlaridan jamoat birlashmalari va fuqa­
rolaming o‘zini o ‘zi boshqarish organlariga o‘tkazishi lozim.
Ana shunday sharoitda jamiyatda demokratiya chuqurlashadi, 
fuqarolaming ijtimoiy faoliyati kuchayadi. Joylarda mahalliy o‘zini 
o ‘zi boshqarish organlari ishi bevosita barcha fuqarolaming fèhti- 
roki asosida takomillashib boraveradi. Natijada fuqaro va jamiyat 
o‘rtasidagi bog‘liqlik kuchayadi. Odamlar o ‘zlarini jamiyatning
2 2 7

---

muhim, yo‘naltiruvchi kuchi ekanliklarini chuqurroq anglay bosh- 
laydilar. Ulaming dunyoqarashi, maqsad va intilishlari bevosita ja- 
miyat istiqbolini belgilaydi, uning kelajagidan bashorat qiladi. Ana 
shu nuqtayi nazardan kelib chiqib, demokratiya jamiyatning har bir 
a’zosi hayotining uzviy bir qismiga aylangan taqdirdagina demokra­
tiya hisoblanadi. Farzandlarimizni bolalikdanoq ayni shu ruhda tar- 
biyalab borish zarur, - degan xulosaga kelish mumkin.
Yuqorida demokratik tamoyillami chuqurlashtirishning uch omi- 
li xususida gapirdik. Hokimiyat bo‘linishidagi tarmoqlaming har biri 
xususida alohida to‘xtaldik. Qonun chiqaruvchi, ijro hokimiyati va 
sud hokimiyatining faoliyatlari yuzasidan fikr yuritdik. Ulaming de­
mokratik jarayonlami chuqurlashtirish borasida tutgan o ‘mi va roli 
haqida fikr yuritdik.
Hozirgi zamon demokratik jarayonlari va uning eng ilg‘or taj- 
ribalari to‘rtinchi hokimiyatni ham yaratish va uning faoliyatidan 
unumli foydalanishni taqozo etmoqda. Bu bevosita ommaviy axbo- 
rot vositalari faoliyati bilan b o g iiq bo‘lib, uning huquqiy asosini 
mustahkamlash, demokratik jamiyatdagi roli va vazifalarini belgi- 
lab berish, jumalistik faoliyatni qonun bilan kafolatlash zarurligini 
ko‘rsatmoqda.
0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 1996-yil 30-avgustda 
bo‘lib o ‘tgan sessiyasida «Noshirlik faoliyati to‘g ‘risida»gi hamda 
«Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida»gi Qonunlami 
qabul qildi. 1997-yil 24-aprelda «Jumalistik faoliyatni himoya qi- 
lish to‘g‘risida», «Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida», 
1997-yil 26-dekabrda esa «Ommaviy axborot vositalari to‘g ‘risida» 
(yangi tahrirda) Qonun qabul qilindi. Jumalistlami qayta tayyorlash 
Markazi ish boshladi. Bular mamlakatimizda so‘z va fikr erkinligiga 
kafolat bo‘lib xizmat qiladi.
1999-2000-o‘quv yilida 0 ‘zbekiston jahon tillari universitetida 
xalqaro jumalistika fakultetining tashkil etilishi esa o‘zbek jumalis- 
tikasi tarixida muhim voqea bo‘ldi.
2005-2007-yilar mobaynida esa matbuot va so‘z erkinligiga 
doir amaldagi qonunlar tizimi qayta ko‘rildi va ular zamon talablari 
asosida yangi tahrirda qabul qilindi. 2006-yili 0 ‘zbekiston Respub- 
likasining «Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida»gi qonun Oliy 
Majlis Senati tasdig‘idan o ‘tdi. Axborot olish, saqlash, ishlash va 
tarqatish, elektron axborot tarqatish va undan foydalanishning huqu­
qiy asoslari yaratilmoqda.
2 2 8

---