Jo‘rayev 0 ‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri) uchinchi kitob «sharq» nashriy ot-matb aa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati toshkent 2011

4-§. 0 ‘zbekistonning zamonaviy avtomobil ishlab
chiqaruvchi mamlakatlar qatoriga qo'shilishi
0 ‘zbekiston o‘z suverenitetini qo‘lga kiritgandan so‘ng, o ‘z ri- 
vojlanish y o iin i belgilar ekan, oson yo‘l qidirmadi. 0 ‘tish davrining 
murakkabliklariga qaramasdan ulkan-ulkan inshootlar, zamonaviy 
ishlab chiqarish obyektlari yaratishga kirishdi.
Bu borada, birgina Andijon viloyatining Asaka shahrida zamo­
naviy mashinasozlik sanoati obyektining vujudga kelishini misol 
keltirish kifoyadir. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Kari­
mov 1992-yil iyun oyida Janubiy Koreya Respublikasiga qilgan ras- 
miy tashrifi chog‘ida ikki davlat o‘rtasida o‘zaro iqtisodiy hamkor- 
likni rivojlantirish to‘g ‘risidagi dastlabki hujjatlami imzoladi. Shu 
yilning avgust oyida esa Janubiy Koreya Respublikasi bilan hamkor- 
likda 0 ‘zbekistonda avtomobil ishlab chiqaruvchi qo‘shma korxona 
barpo etish to‘g‘risida kelishib olindi.
Korxonani tashkil etish yuzasidan 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi 1992-yil 5-noyabrda «Selxozmash» konsemi va 
«DEU korporeyshn» korporatsiyasi bilan hamkorlikda avtomobillar 
ishlab chiqaruvchi « 0 ‘zDEUavto» qo‘shma korxonasini tashkil qi- 
lish to‘g‘risida maxsus qaror qabul qildi. Unda «Selxozmash» kon- 
semiga 3 oy muddat ichida respublikada avtomobilsozlikni yanada 
rivojlantirishga qaratilgan konsepsiya ishlab chiqish vazifasi topshi- 
rildi.
0 ‘zbekiston Respublikasi va Koreya Respublikasi hamkorligi- 
da barpo etiladigan ushbu qo‘shma korxona ta’sischilari etib Ko­
reya Respublikasi tomonidan «DEU» korporatsiyasi, 0 ‘zbekiston 
Respublikasi tomonidan esa « 0 ‘zavtosanoat» uyushmasi belgilandi 
va 0 ‘zbekistonda barpo qilinayotgan avtomobil ishlab chiqaruvchi 
korxonani « 0 ‘zDEUavto» nomi bilan yuritishga kelishildi. Shartno- 
maga ko‘ra har ikki tarafning qo‘shma korxonadagi ulushi miqdori 
«DEU» korporatsiyasi uchun 50%, 100 million AQSH dollari va 
« 0 ‘zavtosanoat» uyushmasi uchun 50%, 100 million AQSH dollari 
hisobida belgilandi.
Bir qarashda 0 ‘zbekiston mashinasozligi ma’lum bir bosqich- 
ni bosib o‘tgan, o‘z tarixiga ega borigan sohalardan biri. Sobiq
4 3 4

---

sho‘rolar davrida o ‘lkamizda qishloq xo‘jaligi mashinalari ishlab 
chiqaradigan «Tashselmash», « 0 ‘zbekselmash», Toshkent traktor 
zavodi, Ekskavator zavodi, «Chirchiqselmash» hamda Andijon va 
boshqa viloyatlarda turli rusumdagi traktorlar ishlab chiqarilar edi. 
Biroq, aslida ular tom ma’nodagi ishlab chiqarish quwatiga va im- 
koniyatiga ega emas edi.
Sobiq Ittifoqning o‘nlab shaharlaridan, chekka-chekkalaridagi 
turdosh korxonalaridan tayyor qismlar olib kelinib, 0 ‘zbekistonda 
yig‘ilar edi, xolos. Bu 0 ‘zbekiston mashinasozlik industriyasini ri- 
vojlantirishga emas, aksincha uning iqtisodiy qaramligini chuqur- 
lashtirishga xizmat qilar edi.
Yuqorida ta’kidlanganidek haqiqiy o‘zbek mashinasozligi mus- 
taqillik mahsuli bo‘lib, u 1993-yilning mart oyida « 0 ‘zDEUavto» 
nomi bilan ro‘yxatdan o ‘tkazilib, Andijon viloyatining Asaka shah- 
ridagi pritseplar ishlab chiqarish korxonasi negizida tashkil qi- 
linishi hamda bu muhim inshoot qurilishining boshlanishi bilan 
0 ‘zbekistonda avtomobilsozlik sanoatiga asos solindi.
Qo‘shma korxonaning umumiy maydoni 476 ming 266 kvadrat 
metr bo‘lib, shundan bino va inshootlar uchun ajratilgani 146 ming 
266 kvadrat metmi tashkil qiladi. Qurilish 1993-yilning fevralidan 
boshlab 32 oy mobaynida oxiriga yetkazildi.
Loyiha ishlari asosan «DEU injeniring» va «Uztyajprom» firma- 
lari tomonidap amalga oshirildi. 0 ‘zining ko‘lami jihatidan nafaqat 
0 ‘zbekistonda balki, Markaziy Osiyoda yagona bo‘lgan mazkur kor- 
xonadir.
Loyiha quw atiga ko‘ra yiliga 200 ming avtomobil ishlab chi- 
qara oladigan bu ulkan inshootning umumiy qiymati 658 million 
AQSH dollarini tashkil etadi.
Avtomobilsozlikda ko‘p jihatdan yangi bo‘lgan ilg‘or texnolo- 
giyalar qo‘llanilgan ushbu korxonada ishlaydigan ishchi, muhandis 
kadrlar tayyorlash ishlariga qo‘shma korxonaga asos solingandan 
boshlab katta e’tibor berildi.
Korxona sexlarida mehnat qilayotgan yoshlaming 1000 dan 
ko‘prog‘i Janubiy Koreya Respublikasida - «DEU» kompaniyasi 
avtomobil ishlab chiqarish korxonalarida ishlab tajriba orttirib qay- 
tishdi, keyinroq yana 2000 kishi o‘z malakalarini oshirish uchun 
Janubiy Koreyadagi «DEU» kompaniyasining avtomobilsozlik za- 
vodlariga yuborildilar.
Qo‘shma korxonada bajarilgan qurilish ishlari asosan Andijon, 
Farg‘ona va Namangan viloyati qurilish tashkilotlari tomonidan 
amalga oshirildi.
4 3 5

---

1996-yil 19-iyulda ushbu qo‘shma korxonaning ishga tushuri- 
lishiga bag‘ishlangan tantanali yig‘ilish bo‘ldi. Unda nutq so‘zlar 
ekan, Prezident I. Karimov «Asaka shahrida ikki yil ichida bunyod 
etilgan, 1996-yilning mart oyida «Damas» mashinasi, iyun oyida 
«Tiko», iyul oyida esa «Neksiya» ishlab chiqargan « 0 ‘zDEUavto» 
istiqlol yillarida bunyod etilgan qudratli korxona bo‘lish bilan birga 
0 ‘zbekistonning eng ilg‘or davlatlar qatoriga kirish uchun qo‘ygan 
dadil qadam» ekanligini alohida uqtirdi.
Korxona aytish mumkinki ko‘plami hayratga solib havaslan- 
tirayotgan «Tiko», «Damas», «Matiz», «Neksiya», «Lasetti»lami 
xalqimizga yetkazib berishdan tashqari butun mamlakatni eng 
ilg‘or, jahon andozalariga to Ta javob beradigan avtomobillar bilan 
ta’minladi.
Korxonaning ishlab chiqarish quwatlari yildan yilga o ‘sib bor- 
di. 2006-yilga kelib korxona 571580 ta avtomobil ishlab chiqardi, 
uning 198609 tasi xorijga eksport qilindi.
2008-yilga kelib mamlakatimizda « 0 ‘zDEUavto»ga butlovchi 
qismlar yetkazib beruvchi Andijon mexanika zavodi, Baliqchidagi 
«A.Navoiy intemeshinl» «And Polik» singari o ‘nlab korxonalarda 
xaridorgir mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda.
Shunday qilib, Asakada « 0 ‘zDEUavto» qo‘shma korxonasining 
ishga tushishi 0 ‘zbekistonda tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish- 
ni, respublika industriyasining qudrati muttasil ortib borayotganini 
koTsatuvchi muhim dalildir.
Shu bois bir haqiqatni alohida ta’kidlash joiz. Jahon mamlakat- 
lari tarixi guvohlik berayaptiki, dunyodagi eng kuchli mamlakatlar- 
gina avtomobil industrasiyasiga ega. Ular asosan, AQSH, g‘arbiy 
Yevropa, Yaponiya, Rossiya va Janubiy Osiyodagi mamlakatlardan 
iborat 28 tani tashkil etadi.
Avtomobil industriyasi bozoriga kirish va undagi kuchli raqo- 
batga bardosh berish o ‘ta mushkul ish boTayotganligi uchun ham 
iqtisodiy va moliyaviy baquw at mamlakatlar ham bu biznesga kira 
olmayaptilar. 0 ‘zbekiston esa kuchli raqobatchilari boTgan avtomo­
bil bozoriga sobiq SSSR tarkibidagi respublikalar orasida birinchi 
boTib kirib bordi.
Bunday yutuqqa 0 ‘zbekiston osonlikcha erishmadi. Unga eri- 
shish uchun esa quyidagi masalalarga jiddiy e’tibor berildi: