Journal of marketing, business and management (jmbm)

Adabiyot sharhi. Shuni ta’kidlash kerakki, iqtisodiy adabiyotlarda resurslar tanqis bo‘lgan hududlarni rivojlantirishni boshqarishga ma’lum qiziqish mavjud. O.
N. Ananieva [1], O. T. Ergunova [2], A. V. Lebedeva [3], T. Li, L. Ma [4], N. N. Petrova [5,6], S. E. Polyakov [7], A. YU. Proxorova va E. A. Sorokina [8], S. G. Pyankova va E. A. Sorokina [9] va boshqalarni nashrlarini yaqqol misol qilib ko‘rsatish mumkin.
“Resurs taqchinligi” tushunchasi haligacha ilmiy adabiyotlarda umumiy qabul qilinmagan, bunga hali ham ahamiyasiz ilmiy qiziqish, ham ixtisoslashtirilgan iqtisodiy lug‘atlarda uning yo‘qligi dalolat beradi. U "resurslar" va "taqchinligi" atamalaridan olingan.
“Resurslar yyetishmaydigan hudud” tushunchasiga ta’rif berishda “resurslar” atamasiga aniqlik kiritish zarur. Zamonaviy iqtisodiy lug‘atda iqtisodiy resurslar “ishlab chiqarishni ta’minlash manbalari, vositalari” deb ta’riflanadi [10]. Bu ma’lumotnomada resurslar quyidagilarga bo’linadi: “tabiiy (xom ashyo, geofizik), mehnat (inson kapitali), kapital (jismoniy kapital), aylanma mablag‘lar (materiallar), axborot resurslari, moliyaviy (pul kapitali)” [10]. Shu bilan birga, ushbu ta’rifning noaniqligi ta’kidlanadi.
Olimlar C. Makkonnel va S. Bryu iqtisodiy resurslarni tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish uchun foydalaniladigan barcha tabiiy, inson va inson tomonidan yaratilgan resurslar deb tushunadilar. Mualliflar resurslarni moddiy (yer, xomashyo), kapital va inson resurslariga (mehnat, tadbirkorlik qobiliyati) ajratadilar [11]. Iqtisodiy resurslarning ushbu “uch bo‘g‘inli” tushunchasi yaxshi tasdiqlangan tushunchalardan biri bo‘lsa-da, ushbu tadqiqot mualliflarining ta’kidlashicha, hozirgi sharoitda u raqobatbardoshlikni ta’minlashga intilayotgan mintaqaviy iqtisodiy tizimlarga mos kelmaydi. Xususan, axborot resurslari muhim ahamiyat kasb eta boshladi. Bundan tashqari, mintaqaviy iqtisodiy tizimlar uchun asosiy rol o‘ynaydigan tabiiy resurslar mustaqil toifa sifatida ajratilmagan.

Hududning iqtisodiy resurslariga e’tibor qaratilgan mualliflar ishida ko‘rib chiqilayotgan atama “ijtimoiy ishlab chiqarish faoliyatini ta’minlaydigan moddiy va nomoddiy omillar va vositalar to‘plami, ijtimoiy ishlab chiqarishning uzluksiz jarayoni” deb talqin qilinadi [12]. Tadqiqotchilar mintaqaning iqtisodiy resurslarining kengaytirilgan tasnifini taklif qilishdi, u quyidagi guruhlarni o‘z ichiga oladi: bilim, mehnat resurslari, tabiiy resurslar, kapital, tadbirkorlik resurslari.

Demak, “hududning iqtisodiy resurslari” deganda hozirgi tadqiqot mualliflari ijtimoiy ishlab chiqarishni ta’minlovchi omillar va vositalar yig‘indisini tushunadilar. Hududning raqobatbardoshligiga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadigan mintaqaviy iqtisodiy resurslar quyidagilardan iborat:

• 
  moliyaviy resurslar;
  
• 
  tabiiy resurslar, shu jumladan iqlim;
  
• 
  hududning geografik joylashuvi bilan belgilanadigan hududiy resurs;
  
• 
  ijtimoiy resurslar, shu jumladan, hududdagi mehnat miqdori va sifati;
  
• 
  moddiy resurslar.
  

Ko‘rib chiqilayotgan konsepsiyaning yana bir tarkibiy qismi bu “taqchinlik” atamasi. Ushbu tadqiqotning maqsadlari uchun mualliflar Zamonaviy iqtisodiy lug‘atda berilgan ushbu tushunchaning ta’rifini “oldindan rejalashtirilgan yoki zarur darajaga nisbatan yetarli mablag‘lar, resurslar” [10] deb qabul qiladilar.
Iqtisodiy adabiyotlarda “resurslar yyetishmaydigan hudud” tushunchasi yetarlicha o‘rganilmagan. Bu yerda, birinchidan, mualliflar ushbu atamaga alohida ta’rif bermaydilar, ikkinchidan, ular asosan uning tor tushunchasidan foydalanadilar.
E. A. Sorokina va A. YU. Proxorov resurslari tanqis mintaqaning investitsiya salohiyatining raqobatbardoshligini oshirish imkoniyatlarini o‘rganar ekan, “resurslar tanqisligi” atamasi qanday mazmunga ega ekanligini aniqlamadi. Biroq, mualliflarning ishlaridan ma’lum bo‘lishicha, mintaqadagi resurslar tanqisligining asosiy mezoni cheklangan tabiiy resurslardir. Shu bilan birga, tadqiqotda yana bir xulosa kelib chiqadiki, bu aslida yuqoridagilarga ziddir - o‘rganilayotgan hududning ishchi kuchining ortiqchaligi qayd etilgan, boshqacha aytganda, hududning mehnat resurslarida ortiqchaligi haqida aytilgan. Shunday qilib, resurslar yyetishmaydigan hududning mohiyatini bunday tushunishni to‘liq deb atash mumkin emas.
Garchi O. N. Ananevaning ishi "resurslar tanqis hudud" atamasiga ta’rif bermaydi, ushbu muallifning tadqiqot qoidalaridan xulosa qilish mumkinki, bunday mintaqa cheklangan investitsion va boshqa iqtisodiy resurslar bilan tavsiflanadi [1]. SHuningdek, ushbu muallif asari matnidan kelib chiqadiki, hududlarni resurs tanqisligiga kiritish uchun xom ashyo resurslarining cheklanganligi mezoni asos bo‘ladi. Xususan, asarda shunday deyiladi: “Xalq iqtisodiyotidagi iqtisodiy beqarorlikning oqibatlari, ayniqsa, iqtisodiy inqiroz sharoitida rivojlanish uchun etarli xomashyo bazasiga ega bo‘lmagan resurslar tanqis bo‘lgan hududlarda keskin namoyon bo‘ladi” [1]. SHunday qilib, muallif "resurslar tanqis hudud" atamasini tor tushunchadan ham foydalanadi, uning mazmunidan mintaqaviy rivojlanishga sezilarli ta’sir ko‘rsatadigan moliyaviy, mehnat, moddiy, axborot va boshqa resurslarni istisno qiladi.

Resurs tanqisligining asosiy mezoni hududning cheklangan xomashyo resurslari, deb hisoblanadi. “Resurs tanqis hudud” atamasining tor tushunchasi ko‘pincha tadqiqotchilarni konseptual qarama-qarshiliklarga olib keladi. Masalan,

O.T. Ergunov va S.E. Polyakov, shuningdek, mintaqani resurs tanqisligiga kiritishning asosiy sharti xom ashyo bazasining yo‘qligi ekanligini tan oladi. SHu bilan birga, ular ta’kidlaydilar: "Bu borada CHuvash Respublikasining strategik vazifasini - barqaror iqtisodiy o‘sish va raqobatbardoshligini oshirishni hal qilish uchun kuch va resurslarni birlashtirish zarur" [7]. SHunday qilib, mualliflar, aslida, mintaqaviy rivojlanish nafaqat xom ashyo mavjudligi, balki mintaqaviy boshqaruv tizimidagi boshqa resurslar bilan ham belgilanishini tan oladilar.
Taxmin qilish mumkinki, “resurslar taqchin bo‘lgan mintaqa” atamasining tor tushunchasi mintaqa uchun o‘xshash mezonlardan foydalanish o‘rniga mamlakatlarni resurslar yetishmaydigan deb tasniflash mezonlaridan foydalanish natijasidir [13]. SHu bilan birga, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasini oshirish, hududlarning raqobatbardoshligi xususiyatlarini, ularning investitsion jozibadorligini oshirish maqsadida mualliflarning fikricha, "resurslar tanqis hudud" atamasini tushunishga tor yondashuv to‘liq qo‘llanilmaydi.
Iqtisodiy adabiyotlarda davlatlar chegaralari bilan belgilangan hududlarga nisbatan “resurslar tanqisligi” tushunchasidan foydalanilganda odatda bunday davlatlarning cheklangan tabiiy resurslari tushuniladi [13].
Manbalarda [14, 15, 16], hududlarga (mamlakatlarga, mintaqalarga) nisbatan qo‘llaniladigan "resurslar taqchilligi" tushunchasi asosan tabiiy resurslarning yetishmasligi kontekstida ko‘rib chiqiladi. Hududlarga kelsak, odatda resurslar tanqis bo‘lgan mamlakatlar: Yaponiya, Niderlandiya va boshqalar.
Resurslar yetishmaydigan hududiy iqtisodiy tizimlarga nisbatan “mintaqaning investitsion jozibadorligi” tushunchasi bunday hududlarning mohiyati ta’sirida “sindiriladi”. Xususan, mualliflar, shuningdek, resurslar yetishmaydigan hududlarning investitsion jozibadorligini sub’ektiv-ob’ektiv toifa sifatida tushunishni taklif qiladilar, bunda investorlarning aktivlarini mintaqaviy iqtisodiyotga uning real holatini, tabiiy sharoitlarda cheklanganlik darajasini hisobga olgan holda investitsiya qilish istagini bildiradi. , hududiy, moliyaviy, ijtimoiy va axborot resurslari.
Shuningdek, “resurslar taqchin bo‘lgan hududning investitsion jozibadorligini rivojlantirish” konsepsiyasiga aniqlik kiritish talab etiladi, bunda mualliflar mintaqaning investitsion muhitini yaxshilash, investitsiya salohiyatini ro‘yobga chiqarish va investitsion salohiyatni oshirish darajasini oshirishga qaratilgan hududiy rivojlanish boshqaruvi sub’ektlarining harakatlari yig‘indisini nazarda tutadi.