K. Alimova Z. T. Nishanova, G. K. Alimova, A. G‘. Turg‘unboeva m. X. Asranboeva

Bola psixikasini o’rganish prinsiplari

Bola psixikasini o'rganishda tadqiqotchi bir qator prinsiplar - qoidalarga tayanishi, ularga rioya etishi lozim bo’ladi. Bu prinsiplar quyidagilardan iborat:

Ob'ektivlik prinsipi tadqiqotchidiin ma'lumotlar bilan ulaming talqinini aralashtirib yubormaslikni talab qiladi. Masalan, mahsg’ulot davomida bola oynadan tashqariga qarayotgan edi deb aytilsa, bu muayyan hodisa haqidagi ma'lumot bo'lib hisoblanadi. Lekin “bola e’tiborsiz” deb aytish hodisaning talqinidir. Hodisaning o’zi bilan uning talqinini aralshtirib yubormaslik kerak. Chunki yuqoridagi misolda ham bola oynaga qarab turgan bo’lsa ham, tarbiyachi so’zlaiiga katta e’tibor berayotgan bo’lishi mumkin.

Sababiylik prinsipi bola shaxsi va ongida yangi sifatlami hosil bo'lishii ta’minlochi barcha shart-sharoit va omillami imkon qadar o'rganishni talab qiladi. Masalan, mshg'ulot davomida bola tez-tez oyna tarafga qarayotgan bo’lsa, bu hodisaning iloji boricha ko’proq sabablarini aniqlashga urinish kerak: ko’chadagi biron narsa bola e’tiborini o’ziga tortclimi, mashg’ulotda bola charchab qoldimi. 0’tilayotgan material bolaga yaxshi tanishmi va hokazo.

Sinchkovlik va muntazarnlik prinsipi bola psixikasi shakllanishi jarayonini, bunda psixolog va pedagoglar ta’sirini sinchkovlik bilan kuzatib borishni talab qiladi. Ushbu prinsipga muvofiq oldindan:

1. tadqiqot joyi va vaqti aniqlanishi kerak;

   
   

2. tadqiqotda o’rganiladigan sinaluvchilar tanlanmasi tuzilishi lozim;

   
   

3. tadqiqot qaysi vaqtda va qanday vaqt oraliqlarida o'tkazilishini belgilasli zarur. Ushbu bandlar belgilangach, ulardan chetga chiqmaslik kerak, j'a'ni qandaydir sub’ektiv sabablar bilan shoshilinch xulosalar chiqarmaslik, tadqiqotni bevaqt tugatish hollariga yo’l qo’ymaslik kerak. Aks holda ob’ektivlik prinsipi buzilgan b>o’ladi.

   
   

2. 
   
   Psixclogik tadqiqotni o’tkazish shaldlari
   

Bolani o’rganish ikki asosiy shaklda amalga oshiriladi: “ko'ndalangiga kesim” va “uzimasiga kesim” metodi deb nomlanuvchi tadqiqot shaklida amalga oshiriladi.

-12-

Tadqiqot ko'ndalangiga kesim shaklida o'tkazilganda turli yoshdagi bolalar guruhlarida muayyan psixologik jarayon, holat yoki xususiyat o’rganiladi va har xil yosh bosqichidagi bolalaming natijalari o’zaro solishtiriladi. Masalan, D.B.ELkonin kichik, o’rta va katta maktabgacha yoshdagi bolalaming syujetli-rolli o'yinlariga xos xususiyatlami o’rganib, o'zaro solishtirib bolalar o’yinhiri taraqqiyotiga xos umumiy qonuniyatni aniqlagan. Ko’ndalangiga kesim shaklidagi tadqiqotda asosiy e'tibor sinaluvchi bolalar yoshidagi farqlarga qaratilishi kerak. Farq qanchalik kichik boTsa, psixolog-tadqiqotchi bola psixikasi va shaxsidagi muhim o’zgarishlami payqash uchun ko’proq imkoniyatga ega boTadi.
Tadqiqot uzunasiga kesim shaklida o’tkazilganda b;r yoki bir necha bolaning, muayyan vaqt oraligidagi hayoti oTganilaii. Tadqiqotchi uzluksiz ravishda bir yosh bosqichidan ikkinchisiga o’tishda bola psixikasida hulq-atvorida ro’y bemvchi o’zgarishlami aniqlab boradi. Masalan, maktabgacha taTim muassasssida yangi dastur bo'yicha ish boshlangan boTsa, muassasaga endi qabul qilingan bolalami 4-5 yil uzluksiz o’rganish orqali dastuming bola taraqqiyotiga ta’ sirini aniqlash va u haqida xulosa chiqarish mumlcin bo'ladi. Uzunasiga kesim shaklidagi tadqiqot shuningdek, ayrim hollarda longityud tadqiqot ham deb ataladi. Tadqiqotning bu shakli ancha murakkab va ko’p vaqt talav etadi.

2.