K. Alimova Z. T. Nishanova, G. K. Alimova, A. G‘. Turg‘unboeva m. X. Asranboeva


k bolalik davrida o‘z-o‘zini anglash



Yüklə 1,09 Mb.
səhifə32/85
tarix23.10.2023
ölçüsü1,09 Mb.
#159972
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   85
Z. T. Nishanova, G. K. Alimova-fayllar.org

5.11k bolalik davrida o‘z-o‘zini anglash Bu davrdagi bolalaming xatti-harakatlairi ulaming xohish va hissiyotlari juda o‘zgaruvchan boTadi. Masalan, bolaning yigTashi hamda yig‘idan

-69-


to‘xtashi juda tez o‘zgaradi. Ilk davrda bolada o‘z yaqinlariga: onasi, otasi, buvi-buvalari, tarbiyachisiga nisbatan muhabbat shakllanadi. Bola o‘z yaqinlaridan maqtov olishga harakat qiladi. Ota-onalar tomonidan bolaning xatti-harakatlairi va shaxsiy xususiyatlariga beradigan ijobiy emotsional baholari ularda o‘zlarining layoqat va imkoniyatlariga nisbatan ishonchini shakllantiradi. U o‘z ota-onasiga nihoyatda qattiq bog‘langan bo‘lib, intizomli va itoatkor bo‘ladi. Ana shu bog‘liqlik sababli bolaning asosiy ehtiyojlari qondiriladi, xavotirligi kamayadi. Onasi yonida bo‘lgan bolalar ko‘proq hitrakat qiladilar va atrof muhitni o‘rganishga intiladilar. Bu davrda bola o‘z ismini juda yaxshi o‘zlashtiradi. Bola doimo o‘z ismini himoya qiladi, uni boshqa ism bilan chaqirishlariga norozilik bildiradi. Kattalaming bola bilan qiladigan muomala-munosabati uning o‘zini alohida shaxs sifatida anglashini boshlanishiga imkoniyat beradi. Bu jarayon asta-sekinlik bilan amalga oshadi. Kattalaming bola bilan qanday muomala qilishlariga qarab uning o‘z «Men”ini anglay boshlashi birmuncha awalroq yoki kechroq yuzaga lcelishi mumkin. 3 yoshli bola o‘zini, o‘z xohish va ehtiyojlarini qondirishi mumkin bo‘lgan manba deb biladi va bu uning “Menga bering”, “Ko'taring”, «JVIen ham boraman» kabi talablarida ko‘rinadi. Uch yoshli bolalar o‘zlarini o‘zgalar bilan taqqoslay boshlaydilar, buning natijasida bolalinda o‘z-o‘zini baholash vujudga keladi. Shu davrdan boshlab bolalarda mustaqil bo‘lish ehtiyoji yuzaga keladi va bu ulaming «o‘zim qilaman ” qabilidagi so‘zlarida namoyon bo‘ladi.

3 yoshdagi inqiroz: 3 yoshga kelib bola o‘zini kattalar bilan taqqoslay boshlaydi va kattalar qilislu mumkin boigan (huquqi boigan), ular bajara oladigan harakatlami bajarishga intiladi. “Men katta bo‘lsam mashina haydayman”, «Men sizga hatta tort olib kelaman», «Mening yuzta qo‘g‘irchog‘im bo‘ladi» kabi xohishlarini o‘z tili bilan ifodalaydi va u kelasi zamonda gapirsa ham o‘zining barcha xohishlarini shu bugum amalga oshirishga harakat qiladi. Ko‘pincha bimday :dslat qafiylik va qaysarlik bilan namoyon bo‘ladi. Bu qaysarlik asosan bolaning kattalarga bildirgan salbiy xatti-harakatlarida namoyon bo‘ladi. Bola o‘zini mustaqil harakat qila olishini anglagan vaqtdan boshlab, unda «o‘zim qilaman» boshlanadi va bu yana qaysarlik va o‘jarlik rarzida ko‘rinadi. 3 yoshdagi inqiroz bola shaxsining ma'lum bir darajada rivojlanganhgi va kattalar bajaradigan xatti-harakatlami qila olmayotganligini jinglashi natijasi hisoblanadi. Inqiroz davrida yuzaga keladigan iroda, layoqat va boshqa bir qancha xususiyatlar imi shaxs bo‘lib shakllanishiga tayyorlaydi.


-70-





Yosh


davrlari

Bilishi

Haraliati

Muloqoti




3 yosh

Nutqning shakllanishi. Ko‘rgazmali harakat tafakkuming rivojlanishi. Obrazli tafakkuming dastlabki nishonalari, Atrof-muhitdan o‘zini ajratishi; qat’iylikni anglashi


Qo‘1


predmetli harakatlaming rivojlanganligi o‘z xatti- harakatlarini irodaviy boshqarishning ko‘rinishlari

0‘z-o‘zini anglashning yuzaga kelishi. Dastlabki axloqiy qoidalami egallashi


2 yosh

Faol nutqni tushunishi va o‘zida yuzaga kelishi

Qo‘l va funksiyalarining aniq betgilanishi


Xarakter

asoslarining

shakllanishi










1 yosli

Nutqni

tushunishning dastlabki belgilari


Mustaqil holda tik turish va yurish


Nutqni qo‘llashning dastlabki belgilari


10 oylik


Sensomotor

intellektning

rivojlanishi


Mustaqil holda tik turish va yurishga harakat qilish


Bogiiqlik

reaksiyasining

yuzaga


kelishi, begona muhit va begonalar orasida

-71 -





8 oylik

Sensomotor intellektning yuzaga kelishi

Ta>anib


yurishi

Jest, mimika va pantomimika yordamida noverbal muloqot


7 oylik



Yordam bilan turishi




5 oylik

Sezgilaming

rivojlanishi


Yordam bilan o‘tin shi




3 oylik

Ko‘rish

qobiliyatining

shakllanishi

Yon tomoniga o‘giiilishi


Onaning


jilmayishiga javob qaytarislii

2 hafta

Onaning

tovushini boshqa tovushlardan


Qo‘1 va oyoq harakat qatiylik




1 hafta

Harakatlami

kuzatishi


Qo‘1 va oyoqlaming betaitib harakati









  1. Yüklə 1,09 Mb.

    Dostları ilə paylaş:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   85




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin