K. B. Rustamova "tiqxmmi" mtu buxoro tabiiy resurslarni boshqarish instituti

Ключевые слова:
поверхностные воды, орошение, хлопчатник, период 
созревания урожая, вегетационный период. 
KIRISH 
Bugungi kunda dunyoda suv resurslari zaxirasi cheklangan bo‘lib, undan 
oqilona foydalanishni taqoza etmoqda. Yer usti suvlari manbalari zaxirasidan 
samarali foydalanish maqsadida ko‘pgina mamlakatlarda qishloq xo‘jaligi ehtiyojlari 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 7 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
302 
w
www.oriens.uz
July
2022
 
uchun yer osti suvlarini ishlatish darajasi kengayib bormoqda. Hindistonda umumiy 
sug‘oriladigan ekin maydonlarining 66 foizi yer osti suvlari ulushiga to‘g‘ri keladi.
Saudiya Arabistoni va Livanda yer osti suvlari asosiy ekin maydonlarini 
sug‘orish uchun yagona manba hisoblanadi. Italiyada o‘n minglab gektar ekin 
maydonlari yer osti suvlari bilan sug‘oriladi. Shundan kelib chiqib, bugungi kunda 
nafaqat respublikamizda balki dunyo bo‘yicha sug‘orish suvlarini tejash dolzarb 
masalalardan biri hisoblanadi. 
MUHOKAMA VA NATIJALAR 
Dunyoda qishloq xo‘jaligida chuchuk suv taqchilligi sharoitida ekinlarni ilmiy 
asoslangan sug‘orish texnologiyalari va tartiblarini qo‘llash, qo‘shimcha suv manbasi 
sifatida kollektor-zovur suvlaridan hamda chiqindi suvlardan foydalanish orqali 
daryo suvlarini tejash imkoniyati yaratilmoqda. Suv resurslari taqchilligi ekinlar 
hosildorligi va uning sifatiga o‘z ta'sirini sezilarli darajada ko‘rsatmoqda. Shu 
jihatdan, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishida intensiv usullarni, eng avvalo, suv 
tanqisligida g‘o‘zaning suv tejovchi texnologiyasini yanada takomillashtirish orqali 
suv va resurslarni tejaydigan zamonaviy texnologiyalarni takomillashtirishda 
sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash bo‘yicha izlanishlar dolzarb 
hisoblanadi. 
Respublikamizda bugungi kunda qishloq xo‘jaligi ekinlarini yetishtirishda 
tomchilatib, egatga plyonka to‘shab va o‘qariqlar o‘rniga ko‘chma egiluvchan 
quvurlar yordamida sug‘orish texnologiyalari keng joriy etilmoqda. Buning natijasida 
sug‘orish suvlari tejalishi, yerlarning meliorativ holati yaxshilanishi, sizot suvlarining 
sathi yaqin joylashgan maydonlar kamayishi va provardida hosildorlikning oshishiga 
erishilmoqda. 
Nazorat dalasining bir martta beriladigan sug‘orish meьyori «CHipoletti» suv 
o‘lchagichi yordamida o‘lchab borildi. Sug‘orish meьyorini hisoblashda tuproqning 
suv-fizik xususiyatini va namlanish chuqurligini hisobga olgan holda belgilangan 
tuproq namlik qiymatiga ko‘ra nazorat dalasining bir marta beriladigan sug‘orish 
meьyorini quyidagi Rijov S.N. formulasi bo‘yicha aniqlandi. 
Nazorat dalalarini sug‘orish me’yorlari quyidagi formula bo‘yicha aniqlandi. 
га
м
W
W
J
h
m
хн
ЧДНС
/
)
(
100
3







bu erda: W
CHDNS
– tuproq og‘irligiga nisbatan cheklangan dala nam sig‘imi, %; 
W
hn 
- tuproq og‘irligiga nisbatan sug‘orishdan oldingi haqiqiy namligi, %; 
J – tuproqning hajmiy og‘irligi, g/sm
3 
; 
h – hisobiy qatlam qiymati, m; 

---