K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va

 
 

---

203 
XI II -bob. MOLIYAVIY
HISOBOTNI
TUZI SH
 
 
Xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlarda 
hisob
jarayonining oxirgi bosqichi bo‗lgan
moliyaviy 
hisobotni
tuzish mamlakatimizda O‗zbekiston Respublikasi Moliya 
Vazirligining 2002 yil 27 dekabrdagi 140-son buyrug‗i bilan tasdiqlangan va O‗zbekiston 
Respublikasi Adliya Vazirligi tomonidan 2003 yil 24 yanvarda 1209-tartib raqam bilan 
ro‗ yxatga olingan «Moliyaviy 
hisobot
shakllari va ularni to‗ldirish bo‗ yicha 
Qoidalar
» 
ga muvofiq amalga oshiriladi. 
Quyida
moliyaviy 
hisobotning
alohida shakllarini ushbu 
Qoidalar
asosida tuzish tartibiga to‗xtalamiz. 
 
13.1.Buxgalteriya balansini tuzish 
 
 
Buxgalteriya balansi (1-son shakl) 
hisobot
davrining boshi va oxiriga xo‗jalik 
yurituvchi sub‘ektlarning aktivlari va ularning tashkil topish manbalarining 
holatini
pulda 
aks etuvchi
hisobot
shaklidir. Buxgalteriya balansini tuzish uchun joriy davr 
yakunlangach 
quyidagi
ishlar amalga oshirilishi lozim: 
Bosh kitobda ochilgan barcha sintetik schyotlar yopiladi, ya‘ni ularning debet va 
kredit oborotlari summalari jamlanadi va oxirgi 
qoldiqlari
topiladi; 
Bosh kitobda ochilgan sintetik schyotlarning bosh 
qoldig‘i
, debet oboroti, kredit 
oboroti va oxirgi 
qoldig‘ining
ularga ochilgan analitik schyotlarning (jurnal-orderlar, 
qaydnomalar
, memorial-orderlar, kartochkalar va boshqalar) yig‗ ma ma‘ lumotlari ( mos 
ravishda bosh 
qoldiq
, debet oborot, kredit oborot, oxirgi 
qoldiq
) bilan uyg‗unligi 
ta‘ minlanadi. Bunday uyg‗unlikning bo‗lmasligi xo‗jalik operatsiyalarini buxgalteriya 
hisobi
schyotlarida aks ettirishda xatoliklarga yo‗l 
qo‘yilganligidan
darak beradi. 
Uyg‗unlikni ta‘ minlash uchun schyotlarga yozuvlar analitik schyotlar bo‗ yicha 
qayta
tekshirilib chiqilishi lozim, tegishli 
hollarda
aniqlikga erishish uchun o‗zaro 
hisob
-
kitoblarning 
holati
taqqoslama dalolatnomalar bilan rasmiylashtiriladi. 
Barcha moddiy boyliklarni aks ettiruvchi schyotlar bo‗ yicha 
hisob
ma‘ lumotlarini 
aniqligi va ishonchliligini ta‘ minlash maqsadida ularning davr oxiridagi 
holati
inventarizatsiya
qilinadi
. Bu, ayniqsa, pul mablag‗lariga, tovar-moddiy boyliklarga, 
shuningdek
hisob
-kitoblarga bevosita taallluqlidir. 
Hisobot
davri oxirigacha ikki-uch oy 
oldin muddatda inventarizatsiyadan o‗tqazilgan moddiy boyliklar, masalan asosiy 
vositalar, nomoddiy aktivlar, tugallanmagan 
qurilish
ishlari, bo‗ yicha inventarizatsiyadan 
keyingi ma‘lumotlar hujjatlar asosida 
qayta
ko‗rib chiqiladi. 
Bosh kitobda ochilgan sintetik schyotlar bo‗ yicha yig‗ ma oborot 
qaydnomasi
tuziladi, unda uchta juft tenglikni ( aktiv va passiv schyotlar bo‗ yicha mos ravishdagi 
debet va kredit bosh 
qoldiqlar
, debet va kredit oborotlar, shuningdek debet va kredit 
oxirgi 
qoldiqlar
summalarining tengligi) mavjudligi tekshiriladi.
Yuqorida keltirilgan ishlar amalga oshirilgach, bevosita buxgalteriya 
hisobi
schyotlarining oxirgi 
qoldiq
ma‘ lumotlari asosida buxgalteriya balansining tegishli 
moddalariga 
Qoidaga
muvofiq o‗tqaziladi. Kompyuterlashtirilgan buxgalteriya
hisobi
sharoitida schyotlarning ma‘lumotlari asosida buxgalteriya balansi avtomatik tarzda 
shakllanadi. Buning uchun kompyuter xotirasida schyotlar va balans moddalari 
o‗rtasidagi bog‗liklik klassifikatori, shuningdek bunday bog‗liqlik asosida balans 
moddalarini shakllantirish algoritmlari va dasturiy ta‘ minoti mavjud bo‗lishi lozim.

---

204 
Buxgalteriya balansini tuzish uning tasdiqlangan shaklida keltirilgan rekvizitlarni 
to‗ldirish, shunigdek uning 
har
bir moddasi 
qarshisiga
tegishli schyotlarning davr 
oxiridagi
qoldiq
summalarini ming so‗ m 
hisobida
yozish orqali amalga oshiriladi.
Summasi mavjud bo‗lmagan moddalar
qarshisiga
chiziqcha 
qo‘yiladi
. Balans
moddalarining summalari ikkita bo‗ lim, bo‗limlar ichida esa alohida guruhlar 
bo‗ yicha jamlanadi va ular balansning alohida satrlarida ko‗rsatiladi. Ikkita bo‗lim
bo‗ yicha jamlangan summalar balansning oxirgi satrida 
qo‘shib
yoziladi, ushbu summa
―balans valyutasi‖ deb ataladi va u korxonaning barcha aktivlarining va barcha 
passivlarining umumiy summasini ifodalaydi. 
Buxgalteriya balansining oxirida alohida jadval ko‗rinishida balansdan tashqari 
schyotlarda 
hisobga
olinadigan 
qimmatliklarning
davr boshi va oxiriga mavjudligi 
to‗g‗risida ma‘lumotlar beriladi. 
Buxgalteriya balansining satrlari 
Qoidaga
muvofiq 
quyidagi
tartibda to‗ldiriladi: