Kafedra: halq tibbiyoti, reabilitologiya va jismoniy tarbiya fan: vrach nazaroti tibbiy profilaktika fakulteti

Baholashmezoni:

Maksimalball 15	13-12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6ball
20-16-a`lo	15-12-yaxshi	11-7-o’rta	6-4-qoniqarsiz	3 vaundankam-yomon
100%-86%	85%-73%	72-56%	55%-46%	45% vaundankam

4. Amaliyqism

Mustaqilravishdao’tkazilayotganmashg`ulotzichligini (xronometraj), fiziologikegrichizig`inivaholsizlanishdarajalarinianiqlashni. Jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llashnivaolingannatijalarni baxolash

5.Malaka, ko’nikma va bilimni tekshirish usullari

- og`zaki;

• 
  yozma;
  
• 
  organayzerlar;
  
• 
  test;
  
• 
  vaziyatlimasalalarechish;
  
• 
  egallanganamaliyko’nikmalarninamoyishetish;
  

5.1.Talabalarbilmi, ko’nikmavamaxoratinibaholashdaqo’llaniladigannazoratmezonlari

№	Baho	a`lo	yaxshi	o’rta	qoniqarsiz	yomon
	O’zlashtirish % hisobida	100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% vaundankam
1	Nazariyqism	20-19 ball	18-17 ball	16-15 ball	14-13 ball	12 ball
2	Analitikqism: organayzer	15-14 ball	13-12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6ball
3	Test	15-14 ball	13-12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6ball
4	Amaliyqism	40-34,4-ball	34-28,4ball	28-22ball	21,6-14,8 ball	14,4 ball
5	Nazoratsavollari	10-7,9	7,75-5,6	5,5-4,25	4,1-2,5	2,4 ball

5.2.Joriynazoratnibaholashmezoni.

№	O’zlashtirish %	Baho	Talabaningbilimdarajasi
1	96-100	A`lo «5»	Mavzubo’yichao’zfikrinito’liqbayonetadi, barchaberilgansavollargato’liq to’g`ijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdafaolqatnashadi.Mavzubo’yichavaziyatlimasalalarniechadi, testsavollarigato’liqvato’g`rijavobberadi. Erkintasavvurgaegabo’lib, kerakbo’lgandao’qituvchibilano’zfikrinialmashaoladi.
2	91-95		Mavzubo’yichao’zfikrinito’liqbayonetadi,barchaberilgansavollargato’liqto’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi,ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdafaolqatnashadi, mustaqilmushohadayuritadi. Mavzumohiyatinitushuntiraoladi, erkintasavvurgaegabo’ladi, o’qituvchibilanbemalolfikralmashaoladi.
3.	86-90		Mavzubo’yichao’zfikrinietarlidarajadabayonetadi, barchaberilgansavollargato’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdaqatnashadi. Mavzubo’yichaamaliyishnatijalaribo’yichamustaqiltekshirishbayonnomasinito’ldiradi.
4	81-85	YAxshi «4»	Mavzubo’yichao’zfikrinietarlidarajadabayonetadi, barchaberilgansavollargato’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiy fikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdaqatnashadi.
5	76-80		Javoblarto’g`ri,ammoto’liqemas, o’qituvchiningqo’shimchasavollaribo’yichakamchiliknito’ldiradi, mavzunimuhokamaqilishdaetarlichafaol. Auditoriyadagitopshiriklarnibajarishdakatnashadi.
6.	71-75		Mavzunimuhokamaqilishdaetarlichafaol, ammoxatoliklargayo’lqo’yadi, Auditoriyaishlarinibajarishdaqatnashadi, kerakliyozishlarniamalgaoshiradi.
7.	66-70	Qoniqarli «3»	Javoblar 50% gato’g`ri, ammoberilgansavolningmohiyatinitushunadi; topshiriqlarnibajaraoladi,biroqunda 2-3 xatoliklargayo’lqo’yadi.
8	61-65		Javoblar 50%gato’g`ri, savolmohiyatinihammavaqthamto’g`ritushunmaydi, topshiriqlarnio’qituvchiyordamidabajaradivashundaham 2-3 taxatogayo’lqo’yadi.
9	55-60		Javoblar 40% gato’g`ri,javobberishdayanglishibketadi, savolmohiyatinihammavaqtto’g`ritushunmaydi, topshiriqlarniboshqatalabayokio’qituvchiyordamidabajaradi.
10	54-30	Qoniqarsiz «2»	40% gachato’g`rijavobberaoladi, javoblaraniqemas, topshiriqlarnibajaraolmaydi. Uyvazifasibajarilmagan.
11	20-30		Amaliymashg`ulotgaqatnashadi, formada, daftaribor. Uygaberilganvazifabajarilmagan.

6.Nazoratsavollari
1. ShPNmaksadiniayting.

2. Shifokor- pedagogiknazoratnikimbajaradi ?

3. Fiziologikegriliknimahakidama`lumotberadi?

4. Jismoniyyuklamalargaoranizmninisalbiyreaktsiyabelgilarinisanabo’ting.

5. Tolikishbelgilarinisanang?

6. Jismoniymashg`ulotzichliginiaytibbering?

Baholashmezoni:

100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% vaundankam
10-7,9-a`lo	7,75-5,6-yaxshi	5,5-4,25-o’rta	4,1-2,5-qoniqarsiz	2,4 vaundankam-yomon

7.Tavsiyaetilganadabietlar

Asosiy

1.Epifanov V.A., Apanasenko G.L. «Lechebnaya fizkultura i vrachebnыy qontrol» M., 1990

Ko’shimchaadabiyotlar
1.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000

2.Popov V.I. CHogovadze V.G. « Fizicheskaya reabilitatsiya» Rostov naDonu 2001

3.EpifanovV.A. “ Lechebnayafizicheskayakultura” M. 2003

4.DubrovskiyV.A. “ Lechebnayafizkultura” M. 2004

5.Lektsionnыe materialы i uchebno-metodicheskie razrabotki

6.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000

7.Rixsieva O.A. «Massaj» T. 1996

8.EvdokimovaT.A. MilyukovaI.V. Noveyshiyspravochnik“ Lechebnayafizkultura” M. 2004

9.«Meditsinskie osnovы fizicheskogo vospitaniya i formirovaniya zdorovya i garmonichnogo razvitiya detey i podrostkov» prof. Nazirov F.G. prof. Axmedova D.M. prof. Suyumov F.A. dots. Vasilev V.D, prof. Shayxova G.I. Tashkent 2003

10.Karpman V.L. «Serdtse i sport» M., 1999

11.Edvard T. Xouli, B. Don-Frenks « Rukovodstvo instruktoraozdorovitel-nogo fitnessa» Kiev 2004

12.BetShou “YogafitTreningdlyazdorovya” M. 2005

13.MilyukovaI.V.EvdokimovaT.A. “ Gimnastikadlyadetey” M. 2004

14.A. BokovS. Sergeev “ Yogadlyadetey” M. 2004

15.Epifanov V.A., Moshkov V.N. «Lechebnaya fizkultura (spravochnik)» M.1997

16.M., Aulik I.V. «Opredelenie fizicheskoy rabotosposobnosti v klinike i sporte» M., 1990

17.YUldashev K.YU. «Nemedikamentoznыe metodы lecheniya profilaktiki i meditsinskoy reabilitatsii». Sb. nauch. trudov. T.-1994

18. CHeteladabieti:

Teylor S.B., Miller N.H. “ Basic physiologic principils relatied to

Group exirsise programs” Filadelphiya 1988

Tehaxton L. “ Phithiological and psythological effects of short term exirsise

eddiction on habitual runners.” 1992

19.Internetistochniki:

www.doktor.ru, www. medinfo. home.ml.org

http://www.restart-med.ru

http://www.mirmed.ru

http://micropolarization.narod.ru

http://skolioz.mccinet.ru

http://www.sportpsy.cz

Child in motion /cf/ (Rada Pisot)- http://www.zrs-kp.si/projekti/otrokvgibanju/Otrok%20v%20gibanju.pdf

www. aapmr.org, www.alhealth.com, www.docguide.com, www.healthweb.com, www.acsm.org, www.apta.org, www.sportsmed.org.

www.jphysiol.org, www.physsportmed.com

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG`LIQNI SAQLASh VAZIRLIGI

TOShKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
“TASDIQLAYMAN

O’quvishlaribo’yichaprorektor

prof.

---------------TeshaevO.R.

“_____”_________________2012 yil

Kafedra: Xalqtibbiyoti, Reabilitologiyavajismoniytarbiya
Fan: Shifokor nazorati

TIBBIYPROFILAKTIKAFAKULTETI 3-KURS

TALABALARIUCHUN

YAGONAUSLUBIYTIZIM

MAVZU: “Jismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabuladigano’zgarishlar. Sportbilanshug`ullanuvchilardako’puchraydiganpatologikholatlar. Sportjaroxatiprofilaktikasi. ”
Mavzusibo’yichaamaliymashg`ulot№11

TA`LIMTEXNOLOGIYASI


Toshkent–2012
Tuzuvchi: Dots.AdыlovSh.K. katta o’qituvchi Mirbabaeva D.B


O’quv texnologiyasi tasdiqlangan:

kafedra yig`ilishida protokol №______ ____________12 y.
Fanning ta`limtexnologiyasi Toshkent tibbiyot akademiyasi Ilmiy-uslubiy kengashi “Ichki kasalliklar” sektsiyasida 2012 yil «____»dagi «_____»-son majlis bayoni bilan ma`qullangan.
Rayis: Professor,t.f.d. Karimov M.Sh.

O’quv mashg`ulotida ta`lim texnologiyasi modeli

Mavzu № 11Jismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabuladigano’zgarishlar. Sportbilanshug`ullanuvchilardako’puchraydiganpatologikholatlar.Sportjaroxatiprofilaktikasi.

Ta`lim berish texnologiyasi (amaliy mashg`ulot)

Vaqt: 90 daqiqa	Talabalarsoni:8-10
O’quv mashg`ulotining shakli va turi	Amaliymashg`ulot
O’quvmashg`ulotiningtuzilishi	1.Kirish qism.. 2. Nazariy qism 3.Analitik qism: -organayzer -Test va vaziyatli masalalarlar 4. Amaliy qism
O’quvmashg`ulotimaqsadi:	Doimiybajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarni, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnianiqlashbilantanishtirishvatushunchaberish. Sportjaroxatidaprofilaktikanibilish.
Talababilishikerak:	Doimiybajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarnianiqlashi, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnibilishivaularnibaholashni. Sportjaroxatidaprofilaktikasiniqo’llashni.
Talababajaraolishilozim:	mustaqilravishdabajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarnianiqlashi, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnibilishivaularnibaholashni,sportjaroxatidaprofilaktikasiniqo’llashni.
Pedagogikvazifalar: Doimiybajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarni, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnianiqlashbilantanishtirishvatushunchaberish. Sportjaroxatidaprofilaktikanibilish.	O’quvfaoliyatinatijalari: Doimiybajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarnianiqlashi, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnibilishivaularnibaholashni. Sportjaroxatidaprofilaktikasiniqo’llashni.
Ta`limusullari	Ma`ruza, aqliyhujum, hikoya, namoyish, amaliyishusuli, kitobbilanishlash, suhbat, ta`limiyo’yin, organayzer.
Ta`limshakli	Jamoaviy, guruhlardaishlash («Birgalikdao’qiymiz», «O’ylang-Juftlikdaishlang-Fikralmashing»), yakkatartibli
Ta`limvositalari	Doska-stend, yozuv taxtasi, eslatma, nazorat varag`i, matnlar, nazorat savollari, testlar, vaziyatli masalalar
Ta`limberishsharoiti	Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan, guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar.
Monitoringvabaholash	Og`zakiso’rov: tezkor-so’rov,yozmaso’rov: test

O’quvmashg`ulotiningtexnologikharitasi

Ish bosqichlari va vaqti (90 daqiqa)	Faoliyat
	ta`limberuvchi		ta`limoluvchilar
1-bosqich. 5 daqiqa 15 daqiqa	Nazariy qism 1.1. Daftarlar va davomatnitekshirish 1.2 Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni etkazadi. Mashg`ulot rejasi bilan tanishtiradi. 1.3. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni; mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro’yxatini aytadi (ilova №.8) 1.4. O’quv mashg`ulotida o’quv ishlarini baholash mezonlari bilan tanishtiradi (ilova№6)		Tinglaydilar, yozib oladilar. Aniqlashtiradilar, savollar beradilar
2-bosqich. 5daqiqa 10 daqiqa 10daqiqa 15 daqiqa	Analitik qism 2.1. Tezkor-so’rov/ savol-javob/ aqliy hujum orqali bilimlarni faollashtiradi. 2.2. Amaliy mashg`ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq ta`lim jarayonini tashqil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon qiladi («Aylanma stol ishbilarmon o’yini) (ilova №3) 2.3. Klaster va kontseptual jadval organayzerlarni ishlash tartibini tushuntiradi va talabalarni guruhlarga ajratadi (ilova №4) 2.4.Tanafus 2.5.Talabalargamavzunio’zlashtirishuchunbelgilanganko’rgazmaliqurollar (testvavaziyatlimasala, kompyuterdasturlari, )nitaqdimetish, ulardanfoydalanishbo’yichako’rsatmalarvatushuntirishberish(ilova №4)		Javob beradilar YOzadilar. Guruhlarda ishlaydilar, taqdimotqiladilar vabosh.
3-bosqich. 10daqiqa 5 daqiqa 10 daqiqa 5daqiqa	Amaliy qism 3.1. Amaliy ko’nikmalarni bajarish (ilova№5) 3.2.Mavzu bo’yicha yakun qiladi, qilingan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga talabalar e`tiborini qaratadi. 3.3. Guruhlar ishini baholaydilar, o’quv mashg`ulotining maqsadga erishish darajasini taxlil qiladi. Qontrol savollar taxlili (ilova №7) 3.4. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va uningbaholashmezonlarinietkazadi		Amaliy kunikmalarni bajaradilar O’z-o’zini, o’zaro baholashni o’tkazadilar. Savolberadilar Topshiriqniyozadilar
		1.Kirish 1.1. Mashg`ulotnio’tkazishjoyivajihozlanishi Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan, guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar 1.2. Motivatsiya

Doimiybajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarnianiqlashi, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnibilishvaularnibaholash, sportjaroxatidaprofilaktikasiniqo’llashni bilish katta axamiyatga egadir.Talabatomonidano’zlashtirilganbilimvaamaliyko’nikmalaresa, unikelajakdao’zmutaxassislikamaliyotidaishonchbilanqo’lashimkoniyatiniberadi.

1.3.Fanlararovafanlarichraaloqalar Sporttibbiyotifanibo’yichata`limberishvertikalintegratsiyabo’yichanormalanatomiya, normalvapatologikfiziologiya, ichkikasalliklarpropedevtikasi, gorizontalintegratsiyabo’yichafakultativvagospitalterapiya, travmatologiyavaortopediya, jismoniytarbiyavaShJTfanlaribilano’zviybog`langan.

2. Nazariyqism
2.1. MASHG`ULOTNINGQISQACHAMAZMUNI.
Muntazamjismoniymashqlarbajarilishidayurak-qontomirsistemasimuhimahamiyatgaega, chunkiularyordamidatashqimuxitdanishbajarayotganorganvamushaklarkislorodkislorodbilanta`minlanadi. Jismoniyyuklamalarta`siridayurakningstrukturasidavafunktsionalholatidao’zgarishlarkuzatiladi. YUrakningstrukturatuzilishidabirinchinavbatdadilyatatsiyakuzatiladi, yurakningqorinchavabo’limmachalarikengayadi. Dilyatatsiyaningqandaypaydobo’lishioxirigachao’rganilmagan, lekinmuntazamravishdatrenirovkaqilishuningpaydobo’lishigasababbo’ladi. Dilyatatsiyagauchraganyuraksportyuraginingasosiyxususiyatinita`minlabberadi, ya`niyuqoriishlabchiqarishyokiko’phajmdaqonnixaydash. Sistolikhajm – busistolavaqtidayurakdantomirgachiqarayotganqonmiqdori. Dastlabyurakqisqarganda, chapqorinchadanhammaqonchiqadideganfikrlaraytilardi, lekinkeyingiolingannatijalarshuniko’rsatadiki, sistoladachiqadiganqonhajmiqorinchadagihammaqonbo’lmay, balkima`lummiqdordaqonqoladi. Buqonrezervqonmiqdoridebataladi. Ishbajarishvaqtidasistolikqonhajminingortishinirezervqonhajmita`minlabberadi. Buesaishbajarishvaqtidayurakningyuqoriishlabchiqarishxususiyatiniko’rsatadi. Tekshirishvaizlanishlarshuniko’rsatdaki, tinchholatdasportbilanshug`ullanuvchilardadilyatatsiyagauchraganyurakdanchiqayotgansistolikqonhajmidilyatatsiyagauchramaganyurakdanchiqayotgansistolikqonhajmidandeyarlifarqlanmaydi. Bundanko’rinibturibdiki, dilyatatsiyagauchraganyurakdarezervqonbo’ladivauningmiqdoriyurakningqanchalikdilyatatsiyagauchraganigabog`liqdir. CHidamliliknitalabqiluvchisportturlaribilanshug`ullanuvchilarningyuragidilyatatsiyagako’proquchraydi. Shug`ullanmaydigan 20 – 30 yoshlilardayurakninghajmio’rtahisobdaerkaklarda 760 sm<sup>3</sup>vaayollarda 580sm<sup>3</sup>nitashqiletadi. yurakhajminingqanchaliko’zgarishisportfaoliyatigabog`liq. CHidamliliknitalabqiluvchisportturlaribilanshug`ullanuvchilardayurakhajmiko’proqoshadi (chang`ichilar, velosipedchilar, o’rtavao’zoqmasofagayuguruvchilarvah.z.). Ularganisbatanchidamlilikkama`lummiqdordae`tiborberiladigansportturlarida, ya`niulardachidamlilikdominantrolinio’ynamaydigansportturlaridakamroqdilyatatsiyagauchraydi (kurashchilar, sporto’yinlarivah.z.). Asosantezliknivakuchnitalabqiluvchisportturlaribilanshug`ullanuvchilarning (og`iratletika, qisqamasofagayuguruvchilar, gimnastlarvah.z.) yuragishug`ullanmaydiganlarganisbatankammiqdordahajmikengayadi. Shundayqilib, yurakdilyatatsiyasihammasportchilaruchunbirbo’lmasdan, balkichidamlilikbilanbog`liqbo’lgansportturlaribilanshug`ullanuvchilargaharakterlidir. Agartezlikvakuchnitalabetuvchisportturlaribilanshug`ullanuvchilaryuragidadilyatatsiyaaniqlansa, uningsababinialbattaaniqlashzarur. YUrakhajminingxaddantashqariortishi (1200 sm<sup>3</sup>danyuqori), hattokichidamlilikbilanshug`ullanuvchisportchilardahamfiziologikdilyatatsiyapatologikshakligao’tishimumkin. Mumkinbo’lganyurakhajmikattaliginianiqlashuchunyurakhajmivakislorodnimaksimalist`emolqilinishko’rsatkichlarinibir-birigataqqoslashkerak. Agarshug`ullanishvaqtidayurakhajminingkattalashishikislorodnimaksimalist`emolqilishningortishibilanborsa, dilyatatsiyamoslashish-fiziologikharaktergaegabo’ladi, agardakislorodnimaksimalist`emolqilishko’tarilmasa, hattokipasaysayurakdilyatatsiyasixaddantashqaridebhisoblanadi.

Shuningdekjismoniymashqlarta`siridayurakningmiokardidafiziologikgipertrofiyakuzatiladi. Miokardgipertrofiyasiorganningishbajarishqobiliyatinioshiruvchiasosiymexanizmbo’libhisoblanadi. Gipertrofiyajarayonisportchilardayaqqolnamayonbo’ladi. Masalan : tinchholatdayurakningchapqorinchasidan 60-80 mlqonhaydaladi, ungao’rtahisobda 0,26 -0,27 sekundvaqtketadi. Jismoniyishbajarishvaqtidasistolikhajm 150-200 mlgachaortishimumkin, tinchholatdagihajmiganisbatan. Shubilanbirqatordaqonhaydashgaketadiganvaqtesa 0,1- 0,12 sekundgachakamayadi. Shundayqilib, misoldanko’rinibturibdiki, yurakqisqavaqtichidadeyarli 3 martako’pmiqdordaqonhaydashikerak. Buninguchunyurakqonoqimiyaxshilashuchunkuchbilanishlashizarur, buesamiokardninggipertrofiyasiorqaliamalgaoshiriladi. YUrakmushaginingqisqaruvchielementlarininghajmiortishibilangipertrofiyajarayoniamalgaoshiriladi. Miokardningishchigipertrofiyasikapillyarqontomirlariningortishibilanharakterlanadi, ya`nimiokardningqonbilanta`minlanishibo’zilmaydi. Miokardgipertrofiyasiningxaddantashqaribo’lishiorganizmdapatologikholatrivojlanayotganidandarakberadi.

Sportchiyuragigaxosbo’lganfunktsionalxususiyatlaridanbiribuyurakningeqonomishlashidir, ya`niulardatinchholatdabradikardiyakuzatiladi. Kuzatishlarshuniko’rsatadiki, sportchilarningyuragitinchholatdakundavomida 85000 martaqisqargan, xuddishuyoshdagivajinsdagisog`lomodamlardakuniga 110000 martaqisqargan. Misoldanko’rinibturibdiki, sportchiningyuragi 20-25% eqonomishlagan. Xattokisportchikundavomidamashg`uloto’tgandahamyuragieqonomishlab, sog`lomodamningkunlikyurakqisqarishisonigaetmaydi. Zaruriyko’rsatkichlardanbiribuqonningminutlikhajmidir. Buko’rsatkichsportchilardaishbajarishvaqtidakattabo’ladi. Sog`lomshug`ullanmaydiganlardaqonningminutlikhajmi 15-20 l/mingaoshsa, sportchilarda 25-30 l/mingachaoshadi (sistolikhajmhisobiga). Sistolikqonhajminimushakningishlashkuchigabog`liq. YUrakishikuchikambo’lsa, sistolikhajmo’ziningindividualbo’lganmaksimalmiqdorigaerishmaydi. Agaryurakishikuchlibo’lsa, yurakdagiqoldiqqonto’libchiqarilib, sistolikhajmmaksimalbo’ladi. Buesachidamliliknitalabqiluvchisportturibilanshug`ullanuvchilaruchunmuhimahamiyatkasbetadi.

Shifokornazoratidasistemalarningfunktsionalholatinibaholovchisinamalardankengfoydalaniladi. Sportchiningbo’lajakmusobaqalargaorganizminingtayyorgarliginiob`ektivbaholashgavrachnazoratiningkompleksanalizma`lumotlari, apparatlaryordamidao’tkazilgantekshirishusullariningvao’tkazilganfunktsionalsinamalarningnatijalariimqonberadi. Sportchiorganizminingumumiyvamaxsusmoslashuvimqoniyatlarinifunktsionalsinamalaryordamidaaniqlashmumkin. Ularnilaboratoriyasharoitida, shuningdekto’g`ridan-to’g`risportzallaridavastadiondamashg`ulotvaqtidao’tkazishmumkin. Olingannatijalargaasoslanib, organizmningumumiyholatini, uningshuvaqtgamoslashuvimqoniyatlarinianiqlashmumkin. Sinamalaryordamidaorganizmningfunktsionalrezervimqoniyatlarinivaumumiyjismoniyishbajarishqobiliyatinianiqlashimqoniyatiniberadi.