Kalit so’zlar. Innovatsion menejment, marketing, texnologiya, tijorat, innovatsion jarayon, innovatsion salohiyat, missiya, iqtisodiy faoliyat, tajriba, tavakkalchilik, g’oyalar almashinuvi. Annotatsiya

Mavzu: INNOVATSION IQTISODIYOTDA MENEJMENT STRATEGIYALARI TDTU “Korporativ boshqaruv” kafedrasi v.b.dotsenti
Karimova Ziyoda Abduvasitovna
MN-2 guruh talabasi Mirzaraximova Nilufar
Kalit so’zlar. Innovatsion menejment, marketing, texnologiya, tijorat, innovatsion jarayon, innovatsion salohiyat, missiya, iqtisodiy faoliyat, tajriba, tavakkalchilik, g’oyalar almashinuvi.
Annotatsiya. Bugungi jadal rivojlanayotgan biznes landshaftida innovatsiyalar iqtisodiy o‘sish va raqobatbardoshlikning asosiy omiliga aylandi. Global iqtisodiyot tobora o'zaro bog'langan va texnologiyaga asoslangan bo'lib borayotgani sababli, korxonalar innovatsion iqtisodiyotda muvaffaqiyat qozonish uchun samarali boshqaruv strategiyalarini moslashtirishi va ishlab chiqishi kerak. Ushbu maqola innovatsiyalar kuchidan foydalanish va ushbu dinamik muhitda muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo'lgan asosiy boshqaruv strategiyalarini o'rganadi
Innovatsion menejment — bu yangi turdagi tovarlarni, ishlab chiqarishning yangi usullari va usullarini, yangi xomashyo manbalarini, yangi bozorlarni oʻzlashtirishni joriy etish va ulardan foydalanish maqsadida tadbirkorlik ruhi asosida ishlab chiqarish omillarini oʻzgartirish (yangi kombinatsiyalar); ishlab chiqarishni tashkil etishning yangi shakllari (monopollashtirish maqsadida qayta tashkil etish) ^[1][5].
Innovatsiyalarni boshqarish — bu dunyo, mamlakat yoki maʼlum bir mintaqa uchun mahsulot, biznes jarayoni, marketing, texnologiya, materiallar va komponentlar tushunchasi haqidagi yangi gʻoyani maksimal foyda olish va optimallashtirish maqsadida tijorat loyihasiga aylantirish jarayoni. Bu amalda qoʻllanilishi mumkin boʻlgan va muayyan ehtiyojlarni qondirishga qodir boʻlgan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot yoki texnologiya koʻrinishida mujassamlangan ijodiy faoliyatning yakuniy natijasidir. Boshqacha qilib aytadigan boʻlsak, innovatsiya — bu isteʼmolchilarning maʼlum ehtiyojlarini qondirish uchun amaliy foydalanish maqsadida yangi gʻoyalar va bilimlarni amalga oshirish natijasidir ^[2].
Innovatsiyalarni boshqarish ob’ektlari innovatsiya va innovatsion jarayondir. Innovatsion jarayon — yangilikni yaratish, oʻzlashtirish, tarqatish va undan foydalanish jarayoni. Shuningdek, mahsulotga (tovarga) nisbatan innovatsion jarayonni fundamental va amaliy tadqiqotlar, dizaynni ishlab chiqish, marketing, ishlab chiqarish va sotish bosqichlari orqali g‘oyani mahsulotga izchil aylantirish jarayoni sifatida taʼriflash mumkin ^[3].
Kengaytirilgan innovatsiyalarni mahsulot, texnologik va tashkiliy va maʼmuriyatga boʻlish mumkin. Ikkinchisi, koʻp hollarda, ham mahsulot, ham texnologik yangiliklarni joriy qilishda muqarrar. Innovatsiyalarning tasnifi quyidagilardan iborat: tarqalishi, ishlab chiqarish tsiklidagi oʻrni, uzluksizligi, bozorni qamrab olishi, yangilik darajasi va innovatsion salohiyat.
O’z-o’zidan innovatsiyalarning ham bir nechta boshqarish vazifalari mavjud bo’lib, ularga quyidagilar kiradi:
• Tashkilotning innovatsion faoliyatini rejalashtirish;
1. missiyani shakllantirish (tashkilot faoliyatini innovatsiyaga yoʻnaltirish);
2. innovatsion faoliyatning strategik yoʻnalishlarini aniqlash va ularning har birida maqsadlarni belgilash;
3. har bir yoʻnalish boʻyicha optimal innovatsion rivojlanish strategiyasini tanlash;
• Innovatsion faoliyatni tashkil etish;
• Innovatsion faoliyat ishtirokchilarini ragʻbatlantirish;
• Innovatsion faoliyat natijalarini tizimli baholash;
• Har bir yangi narsadan oqilona foydalanish.
Shu bilan bir qatorda, innovatsiyalarni boshqarishning tashkiliy shakllari ham mavjud bo’lib, ular ham boshqaruvda muhim ahamiyatga ega. Bular:
• Ixtisoslashtirilgan ilmiy-tadqiqot boʻlinmalari — kengashlar, qoʻmitalar, texnik siyosatni ishlab chiqish boʻyicha ishchi guruhlar asosan yirik firmalarda tuziladi, ularda ilmiy-tadqiqot ishlari boʻyicha menejerlar innovatsion jarayonlarni boshqarish funktsiyalarini bajaradilar. Sohaga qarab, menejer lavozimi "Innovatsiyalar va rivojlanish boʻlimi boshligi, „Strategiya va biznesni rivojlantirish boʻyicha director” yoki „Innovatsion marketing boʻyicha menejer” boʻlishi mumkin. Ularning vazifalariga kompaniyani texnologik rivojlantirish strategiyalarini ishlab chiqish, istiqbolli ishlanmalarni izlash va ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish kiradi.
„Rosatom”, FGUP „kosmik aloqa”, NLMK, „Rusgidro”, Sibur, Rossiya temir yoʻllari, KAMAZ, „Alrosa” va boshqalar: ar-Ge boʻlimlari deyarli barcha yirik rus kompaniyalari, ham xususiy va davlat yaratilgan. bir necha oʻnlab odamlarga erishish. Masalan, Kasperskiy laboratoriyasida r & D boʻlimi xodimlarning uchdan bir qismini (882 kishi) birlashtiradi.
• Yangi mahsulot boʻlinmalari — bu butun korxona doirasida innovatsion faoliyatni muvofiqlashtiruvchi, texnik rivojlanishning maqsad va yoʻnalishlarini kelishib oladigan, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish va ularni amalga oshirishni nazorat qiluvchi, yangi mahsulotlarni yaratish loyihalarini koʻrib chiqadigan mustaqil boʻlinmalar.
• Ilmiy tadqiqotlar, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish va ishlab chiqarish uchun topshiriq guruhlarini loyihalash.
• Rivojlanish markazlari innovatsion jarayonni tashkil etishning yangi shakli boʻlib, kompaniya faoliyatining asosiy sohasiga aloqador boʻlmagan iqtisodiy mustaqil boʻlinmalarni yaratishni nazarda tutadi. Markazlar uchun yangi mahsulotlarni joriy etishning birinchi bosqichida sotish hajmini kengaytirishni ragʻbatlantiradigan va bozor oʻrinlarini egallashga yordam beradigan iqtisodiy faoliyat koʻrsatkichlari oʻrnatiladi.
• Yangi innovatsiyalarni boshqarish tizimida ishlab chiqarish boʻlinmalarida ilmiy-tadqiqot boʻlimlari avvalgidan koʻra muhimroq rol oʻynay boshladi. Ular nafaqat rivojlanadi, balki ularni tezda rivojlanish, ishlab chiqarish va marketing bosqichiga olib keladi. Zamonaviy sharoitlar ilmiy-tadqiqot boʻlimlari va ishlab chiqarishni qoʻllab-quvvatlash boʻlimlari oʻrtasida oʻzaro kadrlar almashinuvining kuchayishi bilan tavsiflanadi.
• Venchur kapital boʻlinmalari yirik kompaniyalarda oʻzlarining „xavf kapitali“ fondlarini yaratish asosida tashkil etiladi. 1980-yillarning oʻrtalarida AQSHdagi 509 ta venchur firmalardan 44 tasi bevosita yirik firmalarga tegishli edi. Venchur kapitali fondlari koʻpincha kichik boshlangʻich firmalarga investitsiya qilinadi, keyinchalik ular yirik kompaniyalar tomonidan qabul qilinadi yoki ular bilan uzoq muddatli firmalararo munosabatlar oʻrnatiladi.
Innovatsion iqtisodiyotda muvaffaqiyatga erishish uchun tashkilotlar ijodkorlik, tajriba va doimiy takomillashtirishni rag'batlantiradigan innovatsiyalar madaniyatini rivojlantirishi kerak. Bu rahbariyatning tashkilotning barcha darajalarida innovatsiyalarni rag'batlantirish va qo'llab-quvvatlashga sodiqligidan boshlanadi. Menejerlar xodimlarning tavakkal qilishlari, fikr almashishlari va yangi mahsulotlar, xizmatlar va jarayonlarni rivojlantirishga hissa qo'shishlari mumkin bo'lgan muhitni yaratishlari kerak.
Turli nuqtai nazarlar birlashganda innovatsiyalar rivojlanadi. O'zaro funksional hamkorlikni rag'batlantirish orqali tashkilotlar o'z xodimlarining turli tajribalaridan foydalanishlari mumkin. Menejerlar raqiblarni sindirishlari va turli bo'limlarning jamoalari uchun innovatsion loyihalar ustida birgalikda ishlashlari uchun imkoniyatlar yaratishlari kerak. Bu hamkorlik g‘oyalar almashinuvini rag‘batlantiradi, bilim almashishni osonlashtiradi va pirovardida tashkilotning innovatsion yechimlarni ishlab chiqish qobiliyatini oshiradi.
Iqtisodiyotda innovatsiyalarni muvaffaqiyatli boshqarish aniq maqsad va vazifalarni belgilashni talab qiladi. Bu tashkilot uchun innovatsiya nimani anglatishini aniqlash va uni umumiy biznes strategiyasiga moslashtirishni o'z ichiga oladi. Menejerlar ushbu maqsadlarni barcha xodimlarga aniq etkazishlari kerak, har bir kishi tashkilot muvaffaqiyatiga erishishda innovatsiyalar muhimligini tushunishini ta'minlashi kerak. Tashkilotlar o'lchanadigan maqsadlarni belgilash orqali taraqqiyotni kuzatib borishlari va innovatsion harakatlarni samarali boshqarish uchun asosli qarorlar qabul qilishlari mumkin.
Innovatsion faoliyatning 20 dan ortiq yoʻnalishlari mavjud. Ulardan baʼzilari ^[4]:
• Texnologik innovatsiyalar
• Mahsulot innovatsiyasi
• Xizmat innovatsiyasi
• Biznes modeli innovatsiyasi
• Ishlab chiqarish samaradorligi innovatsiyasi
• Resurslardan (aktivlardan) foydalanishda innovatsiyalar
• Innovatsiyalar kerak
• Dizayn innovatsiyasi
• Marketing innovatsiyasi
• Ochiq innovatsiyalar
Innovatsion iqtisodiyotda o'zgarish doimiydir. Samarali boshqaruv strategiyalari bozor o'zgarishlariga, texnologik yutuqlarga va mijozlar ehtiyojlariga tezda javob bera oladigan tezkor va moslashuvchan tashkilotni yaratishni o'z ichiga oladi. Menejerlar tezkor qaror qabul qilish, tezkor prototiplash va bozor mulohazalari asosida tuzatishlar kiritish imkonini beruvchi moslashuvchan tuzilmani targ'ib qilishlari kerak. Xodimlarni rivojlantirishga sarmoya kiritib, tashkilotlar innovatsiyalarni rivojlantirish va innovatsion iqtisodiyotning o'zgaruvchan talablariga javob beradigan malakali ishchi kuchini rivojlantirishi mumkin.
Bundan tashqari, texnologik yutuqlar innovatsion iqtisodiyotda birinchi o'rinda turadi. Menejerlar texnologiyani qabul qilishlari va tashkilot ichidagi raqamli transformatsiya tashabbuslarini qo'llab-quvvatlashlari kerak. Bu rivojlanayotgan texnologiyalarga sarmoya kiritish, tushunchalar uchun ma'lumotlar tahlilidan foydalanish va jarayonlarni soddalashtirish, mahsuldorlikni oshirish va butun qiymat zanjiri bo'ylab innovatsiyalarni rivojlantirish uchun raqamli vositalarni joriy etishni o'z ichiga olishi mumkin.
Xulosa
Innovatsion iqtisodiyotning tez sur'atda va o'zaro bog'langan dunyosida samarali boshqaruv strategiyalari doimiy o'zgaruvchan landshaftni boshqarish va muvaffaqiyatga erishish uchun juda muhimdir. Tashkilotlar innovatsiya madaniyatini o‘zlashtirib, o‘zaro funktsional hamkorlikni rag‘batlantirish, aniq maqsadlarni belgilash, moslashuvchan tashkilotni qurish, uzluksiz o‘rganishga urg‘u berish va texnologiyani qo‘llash orqali o‘zlarini kapitallashtirish uchun joylashishi mumkin. Innovatsion iqtisodiyot tomonidan taqdim etilgan imkoniyatlar ushbu boshqaruv strategiyalarini amalga oshirish orqali tashkilotlar dinamik va innovatsiyalarga asoslangan biznes muhitida gullab-yashnashi, raqobatbardoshligini saqlab qolishi va barqaror muvaffaqiyatlarga erishishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
^[1] .Rukavitsina. Innovatsion boshqaruv asoslari. O'quv qo'llanma.
^[2]. Hargadon Endryu. Innovatsiyalarni boshqarish. Etakchi kompaniyalarning tajribasi (https://archive.org/details/isbn_9781578519040)
^[3].Innovatsion boshqaruv, 500 экз, M., 2017. ISBN 978-5-406-04985-3. (https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Maxsus:BookSources/978-5-406-04985-3) 
^[4]. Jdankin N.A 2017.
^[5]. The. Shumpeter