Kasbiy psixologiya

 
fanga moyilligi, o‘z oldiga qo‘ygan maqsadi, unga
 
intilishi, qunti, kasb to‘g‘risidagi ma’lumoti, uning sihat - salomatligi, asab tizimining 

---

47 
xususiyati va temperamentining xususiyatlari kabi motivlarni sanab o‘tish mumkin. 
Biroq motivlarning boshqa xillari ham uchraydi. Lekin holatning o‘zgarishiga qarab 
ulardan unisi yoki bunisi bosh maqsadga aylanib turadi.
Mazkur holatni tadqiq etgan yirik psixolog E.A.Klimov o‘spirinlar kasb tanlash 
kezida; birinchidan, biror kasbning «nufuzli ekanligiga» baho berishdagi dogmalarga 
asoslanish, ikkinchidan, kasbga uzoq va noaniq tasavvurga binoan baho berish, 
uchinchidan, biror kasb egasi bo‘lmish kishiga nisbatan ijobiy yoki salbiy 
munosabatda bo‘lishni tegishli kasbga ko‘chirish, to‘rtinchidan, kasbning oddiy 
kundalik tomonini nazar - pisand qilmasdan, uning tashqi tomoniga, sirtiga mahliyo 
bo‘lish, beshinchidan, o‘rtoqlarining ta’siri ostida «kompaniya uchun» kasb tanlash 
kabi xatoliklarga duch kelishi mumkinligini ta’kidlab o‘tadi. 
O‘spirinlar kasb tanlash to‘g‘risida yaqqol tasavvurga ega bo‘lmaganliklari 
boisidan ko‘proq xatoga yo‘l qo‘yadilar. Tanlangan yoki tanlanishi zarur bo‘lgan 
kasb undan qanday shaxs fazilatlarini talab qilishini tushunib yetmaydilar. Ular o‘z 
layoqatlarini oqilona baholashga qurbi yetmaganligi uchun u yoki bu kasbni 
egallaganda qanday tezlikda va aniqlikda harakat qilishligini, sezish va idrok qilish 
xususiyatlarini, asab tizimining muvofiqlashishi mumkinligini bilmaydilar. 
Shuning uchun yuqorida bayon qilib o‘tilgan hatolarga yo‘l qo‘yadilar. Biroq 
hozirgi davrda bunday ko‘ngilsiz xolatlarni oldini olish imkoniyatlari mavjud. 
Buning uchun quyidagi pedagogik - psixologik va ijtimoiy xususiyatli umumiy 
tomonlarga alohida e’tibor berish maqsadga muvofiq. 
6.
Kasblarni o‘rganish metodlarini ishlab chiqish, ularni tasniflash va 
lo‘nda qilib ifodalash. 
7.
O‘qituvchining kasb maorifi yuzasidan tashviqot ishlarini olib 
borish, o‘quvchilar bilan kasbga doir individual konsultatsiyalar – maslahatlar 
uyushtirish, o‘spirin va uning ota-onasi bilan kasbga yo‘naltirish metodikasini 
birgalikda ko‘zdan kechirish. 
8.
O‘spirinlarni kasbning asosiy guruhlari, turlari bilan yaqindan 
tanishtirish; muayyan kasb oldiga qo‘yiladigan shaxsning fiziologik, psixologik 
fazilatlari hamda kasb o‘rganishning yo‘llari bilan tanishtirishni tashkil qilish. 

---

48 
9.
Mehnat 
ta’limi darslarida o‘quvchilarda dastlabki kasbiy 
tayyorgarlikni yuzaga keltirish va unga nisbatan mehr-muhabbat uyg‘otish. 
10.
Psixodiagnostik va kasb tanlashga doir metodlarni amaliyotga tadbiq 
qilishga moslashtirilgan turlarini ishlab chiqish. 
7.
Tuman va shaharlarda zamon talabiga javob beradigan kasb tanlash 
markazlarini jihozlash. 
7. Kasb tanlashni tashviqot qilish yuzasidan o‘spirinlarni ommaviy axborot 
vositasiga jalb qilish va ularni psixologik jihatdan tayyorlash kabilar. 
Mehnat psixologiyasi namoyondalari kasb tanlashning o‘zgacha usullarini 
tavsiya qilmoqdalar. Jumladan, barcha fanlarni o‘qitishda politexnik xususiyati va 
xossasini chuqurlashtirish; tabiiy - matematik sohadagi fanlarda atrofdagi ishlab 
chiqarishdan ob’yekt sifatida foydalanish; ijtimoiy turkumdagi fanlarni o‘qitishda 
o‘lkashunoslik materiallarini qo‘llagan holda faoliyat uyushtirish, o‘quvchilarning 
kasbga nisbatan qiziqishini orttirish va mehnat qilishga ularni axloqan tayyorlash; 
fan asoslarini egallashda kasb haqida axborotlar berib borish; mehnat sohalari 
to‘g‘risida kasb tanlovchiga mustaqil tanishish sharoitini yaratishdir. 
O‘quvchilarni professiogramma bilan tanishtirishda bosh maqsad quyidagi 
tarkibiy qismlarni, jihatlarni o‘z ichiga qamrab oladi: a) asosiy mehnat qurollari - 
kasb tanlovchining diqqati, shijoati, fikr - xayoli - xuddi shu qurollarga qaratilgan 
va yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak; b) asosiy mehnat operatsiyalari: mehnat quroli 
bilan qanday faoliyatni amalga oshirish imkoniyati mavjudligini aniqlash va qaysi 
sohalarda ishlatish mumkin ekanligini bilish; ishlab chiqarish jarayonidagi 
operatsiyalarning rolini to‘g‘ri tasavvur qila olish; operatsiyalarning yangi 
variantlarini qidirish va kashf qilish uchun harakat qilish; v) asosiy qurollar va 
vositalar: qo‘l aslahalaridan - slesar, xirurg, skripkachi, g‘ijjakchi, kamon 
chaluvchi kabi kasb egalari foydalanadi; g) mehnat sharoitlari: kasb tanlovchini 
o‘rab turgan tabiiy muhit va sharoitlar, kishilar va hokazo. 
Yuqoridagi mulohazalardan kelib chiqqan holda, o‘spirinlarning qiziqishi, 
mayli, ehtiyoji, iqtidori, malakasini hisobga olgan holda to‘g‘ri yo‘naltirish 

---

49 
mamlakat taraqqiyoti uchun puxta zamin hozirlaydi. Bu haqda “Kadrlar 
tayyorlashning milliy dasturi»da ibratli fikrlar bildirilgan.