Kashfiyot va ixtirolar

Paroxodlar va teploxodlar
XIX asrning boshlarida o'sha davrda dunyoning eng katta va eng 
tezyurar k lip e r deb nomlangan yelkanli kemalari dengiz kenglikla- 
riga chiqdi. O'zining ensiz gavdasi va yelkanlari maydonining juda 
kattaligi hisobiga ular katta tezlik bilan suzgan. Afsuski, eng tez­
yurar kliper ham shamolsiz ob-havoda joyidan qo'zg'alolm as edi. 
Mabodo, yo'lovchilar bilan to'la reys shamol yo'qligi tufayli man- 
zilga vaqtida yetib borolmasa, suv va oziq-ovqatning tanqisligidan 
kemadagi odamlarni ocharchilik kutardi.
Bundan ikki yuz yil ilgari odam lar shamol kuchiga bog'liq 
bo'lmagan va bug' mashinasi yordamida harakatlanadigan kema- 
larni ixtiro qilishdi. 
Paroxodni 
birinchilardan bo'lib amerikalik kash- 
fiyotchi 
R obert Fulton 
bunyod etdi. 1807-yilda «Klermont» nomli 
paroxod birinchi marta Gudzon daryosiga tushirildi. Uning yon de- 
vorlariga eshkak vazifasini bajaruvchi charxpalaklar o'rnatilgan edi.
Bug' bilan ishlaydigan dvigatellar juda ko'p yonilg'i talab qilgan. 
Shu tufayli, ochiq dengizga chiqqanda ko'm ir tugab qolishi mumkin- 
ligini hisobga olib, birinchi yaratilgan paroxodlarda eshuvchi charx- 
palaklardan tashqari qo'shimcha yelkanlar ham o'rnatilgan bo'lgan. 
XIX asrning oxirlariga kelib bug' dvigatellari o'rnini bug' turbinalari 
egalladi. Eshuvchi charxpalaklar o'z o'rnini turbovintlarga bo'shatib 
berdi, kemalarning korpusini esa mustahkam temirdan yasay bosh-
ladilar. Bunday paroxodlar yel­
kanli kemalarni dengiz kenglik- 
laridan deyarli siqib chiqardilar.
Kemalarga dizel yonilg'ida 
ishlovchi ichki yonur dvigatel­
lari o'rnatila boshlagach, yel­
kanli 
kemalardan 
bo'lajak
«Qirolicha Missisipi»
nomli daryo paroxodi

---

A tom li m uzyorar kema
dengizchilam i tayyorlashda o'quv maydoni sifatida foydalana 
boshlandi. Uning bortida kursantlar o'zlarining tanlagan ma- 
shaqqatli kasblarini mukammal egallash maqsadida amaliyot 
mashg'ulotlarini o'tkazadigan bo'ldilar.
Bizning zamonamizga kelib, hozirgi kunda dengiz va okean sath- 
larida turli maqsadlarga yo'naltirilgan minglab kemalar suzmoqda. 
Ulardan o g 'ir yuklarni va yo'lovchilar tashishda, baliqchilik bilan 
shug'ullanishda, okeanni o'rganishda keng miqyosda foydalanil- 
moqda. Shimoliy dengizlardagi muzliklarni yorib yuk kemalariga 
yo'l ochib berish uchun mo'ljallangan