Kashfiyot va ixtirolar

seppelinlar 
deb ataldi. 
dirijabl havodan yengil

---

d B M K > ж ;
K ashfiyot va ixtirolar
Pianerlar va aeroplanlar
Havo sharlarining va dirijabllarning yaratilishi zaminida osmon­
da uchishning quyidagi asosiy prinsipi shakllandi: havodan yen­
gil bo'lishga harakat qilgin va sen ham uchasan. Lekin, axir qushlar 
havodan og'ir-ku? - degan savol tug'iladi. Ular qanday qilib uchadi? 
Uzoq yillar mobaynida havodan og'ir bo'lgan uchish apparatlarining 
ko'plab hisob-kitoblari va loyihalari ishlab chiqildi. Bu hisob-kitoblarda 
va loyihalarda ko'tarilish kuchi qushlarning qanoti ko'rinishidagi qa- 
notlar atrofidan havoning aylanib o'tishi bilan bog'liq ekani e’tiborga 
olindi.
Qushlarning qanotiga o'xshash bo'lgan birinchi uchish apparati- 
ning chizmasini bizlarga qoldirgan inson - Uyg'onish davrining buyuk 
rassomi va olimi 
Leonardo da Vinchi. 
XIX asrning oxirlarida nemis 
muhandisi 
O tto Liliyental 
qushlarning uchish siri nimada ekani­
ni aniqlashga kirishdi. 1890-yilda u 
planer 
deb nomlangan birinchi 
motorsiz yengil samolyotni yaratdi. U planerning qovurg'alarini yengil 
tol navdalaridan yasadi va uni zich to'qilgan mato bilan o'radi. Liliyen­
tal o'zi yasagan planerlarda tepalik uchidan sakrab, 3000 ga yaqin 
uchishlarni amalga oshirdi. 1896-yilda u o'zining yangi tayyorlagan 
planerini sinovdan o'tkazish vaqtida halok bo'lgan.
Liliyental planerlaridan biri ning rasmi,
uning shakli tropik o'simlikning
qanotli urug'ini eslatadi

---

Aka-uka Raytlarning sam olyoti uchar javonga o'xshab ketadi
Shundan key in ixtirochilar va sinovchi-uchuvchilar uchish appa- 
ratiga vintlar va dvigatellar o'rnatish shart ekanini tushinib yetishdi. 
Afsuski, bug' va elektr dvigatellari o'ta og'ir bo'lgani tufayli planerni 
yerdan qiyinchilik bilan uza olardi. Benzinda ishlaydigan dvigatellar 
paydo bo'lgach sharoit o'zgardi. 1903-yil 17-dekabr kuni Amerikada 
«Flayyer-1» deb nomlangan birinchi aeroplan havoga ko'tarildi. Varrak- 
ka o'xshash bu mashinani aka-uka Uilbert va Orvill Raytlar yaratishdi. 
Bu aka-ukalarning velosiped yasaydigan ustaxonasi bo'lib, ular bo'sh 
vaqtlarida planer yasash bilan shug'ullanar edilar. Bir kuni Raytlarning 
xayoliga yasagan planerlardan biriga mototsikl motorini o'rnatish fikri 
kelib qoldi. Shunday qilib ular samolyot kashf qilishgan. Orvill Rayt bu 
samolyotda maxsus katapulta yordamida 250 metr masofaga uchish- 
ga muvaffaq bo'ldi. U 1 minut davomida, aniqrog'i 59 sekund davomi­
da uchdi. Shu kun dunyo aviatsiyasi kuni deb e’tirof etildi.