Kashfiyot va ixtirolar

kamon 
va 
nayzaning 
paydo bo'lishi taxminan eramizdan ol- 
dingi VIII-VI ming yilliklarga to'g'ri keladi. Inson kamonni harbiy va ov 
quroli sifatida ishlatib, undan XIX asrning oxirlarigacha foydalanib kel­
gan. Hozirda esa kamondan sport quroli sifatida foydalanilmoqda.
Eramizdan oldingi IV asrda xitoyliklar kamonga qo'ndoq o'rnatishdi 
va unga tepki mexanizmini moslashtirishdi va shu yo'sinda 
arbalet
deb nomlanuvchi qurol vujudga keldi. Arbaletni o'qlangan holatda 
ham ko'tarib yurish mumkin bo'lgan va to'satdan nishon paydo bo'lib 
qolganda, bir zumda arbaletni unga yo'naltirib tepkini bosib o'q uzil- 
gan. Arbaletdan otilgan «bolt» deb ataluvchi kalta nayza hattoki so- 
vutni ham teshib o'ta olgan.
Arbalet va uning nayzalari

---

Avtom atik q и ro liar
eng yuqori tezotarlik
xususiyatiga ega
Xitoy - qurol texnikasining rivojlanishida muhim ahamiyatga ega 
bo'lgan yana bir kashfiyot - poroxning ham vatani hisoblanadi. 01- 
tingugurt, selitra va pista ko'mirdan tayyorlangan aralashma juda tez 
yonadi va yopiq holatda kuchli portlashni sodir etadi. Taxminan VI 
asrlardan boshlab Xitoyda porox aralashmasidan bayramlarda mu- 
shakbozlik uchun raketalar yasashni boshlashgan. Ammo tez orada 
harbiylar undan o'z maqsadlarida foydalanish yo'lini topdilar va po- 
roxdan birinchi bomba va granatalarni yaratdilar.
To'plardan o'q otishda porox birinchi bor VII asrda Xitoyda 
qo'llangan. O'sha davrlarning o'zida vizantiyaliklar neft va selitra birik- 
malaridan o'q-dorilar yaratishgan. Uning asosida yaratilgan birinchi 
eng sodda «Yunon olovi» deb nomlanuvchi o'qsochar qurol hamma- 
ni larzaga solgan edi. XI asrda porox bilan otuvchi to'plar arablarda 
paydo bo'lgan. Ehtimol arablar poroxdan foydalanish g'oyasini xi- 
toyliklardan olgan bo'lsa ajab emas, chunki ular selitrani «xitoy tuzi» 
deb atashgan. XIII asrga kelib ular zaryad (qurol og'ziga joylangan 
portlovchi modda) deb ataluvchi o'q-doridan foydalanishni o'rganib 
olishdi. Yevropaga olovli o'q-dorilar aynan Arabiston yarimorolidan ki­
rib kelgan. Yevropada birinchi o't-oldirgich teshikli va qo'rg'oshin o'qli 
miltiqlar Ispaniyada paydo bo'lgan va ular karabalar deb atalgan.
Bombard, arkebuz, m ushket deb ataluvchi qadim gi
o 'q ota r qurollarning m erganlikxususiyatlariyetishm agan. XVII
asrdan boshlab m iltiqlarning uzoqqa va aniq otish xususiyat-
larini oshirish m aqsadida uning dulosi ichiga vintsimon ariq-
chalar kesilgan - shu yo'sinda vintovka paydo bo'lgan.

---

Qurol va tarix
Mana uch yuz yildan oshib- 
diki, dunyodagi barcha armiya- 
larning eng ko'p tarqalgan qu­
roli - bu o'q yoki boshqa yengil 
snaryad asosida ishlaydigan 
o'qotar qurollardir. Zamonaviy 
revolver!
armiyaning qurollanish daraja- 
si borgan sari takomillashmoqda. Biroq, qurollarning ba’zi turlari sezi- 
larli darajada iz qoldirgan holda tarix sahifalaridan o'rin olgan.
Jasur kovboylar yoki ziyrak ayg'oqchilar haqidagi film larda 
biz hammamiz, albatta 
revolver 
deb atalgan to'pponcha turini 
ko'rganmiz. Revolver birinchi m arta XVI asrda paydo bo'lgan va ay­
nan o'sha davrda revolverli baraban - dumaloq aylanuvchi moslama 
kashf etilgan. To'pponchaning bu yengil va uncha katta bo'lmagan 
turi o'z nomini ingliz tilidagi «aylantirmoq» so'zidan olgan. 1869- 
yilda am erikaliklar