Kashfiyot va ixtirolar

A rtille riy a q u r o l-y a r o g ‘lari
Jang maydoniga to 'p o ta r zam baraklarning chiqqaniga, y‘ani 
ar-
tilleriyaning 
paydo bo'lganiga ham deyarli olti asrdan oshdi. Birin­
chi zambaraklar XVI asrda Germaniyada yaratilgan deb hisoblana­
di. Ularning stvolini yerga chuqur qazib bronzadan quyganlar. Yangi 
zambarakka 
bom bard 
(lotin tilidagi «bomba» - «gumburlash» va 
«adere» - «yonish» so'zlaridan olingan) nom berganlar. Bombard- 
dan otilgan toshli yadrolar baland va qalin devorli qal'alarning kulini 
ko'kka sovurgan. Bunday bahaybat zambarakni, uning snaryadlari 
va poroxlarini jang maydoniga olib kelish uchun yuzlab askar va ara­
valar ovora bo'lgan. Bunday og 'ir zam baraklar asosan katta shahar 
va qal'alarni ishg'ol qilishda qo'llanilgan. Keng maydonlarda bo'lib 
o'tadigan janglarda artilleriyaning xizmati kamroq bo'lgan.
XVIII asrga kelib, tum shug'i kalta to'plar - g a u b its a la r paydo 
bo'ldi. Ular nisbatan yengil va uzoqqa otish qobiliyatiga ega bo'lgan. 
Hozirgi zamonaviy armiyalarda ham gaubitsalar mavjud bo'lib, ular
o'ziyurar va nishonni aniq 
mo'ljalga oluvchi kom puter- 
lashgan novigatsion sistema- 
lar bilan jihozlangan.
Reaktiv snaryadlarni otuv­
chi to'plarning yaratilishi har­
biy texnikaning rivojlanishini 
tubdan 
o'zgartirib yubordi. 
Ikknchi jahon urushi davrida 
rus konstruktori 
Vladim ir Ar­
tem yev 
mashhur 
«Katusha»
minomyoti 
uchun jangovar
Mashhur «Katusha»ning reaktivsnaryadi
raketa " reaktiv snaryadni ix-
8 km dan ortiq masofaga uchgan
tiro qildi. «Katusha» birinchi

---

Birinchi artilleriya qurollariga ularning yaratilish jara-
yonidayoq nom lari m a ’lum b o 'lar edi. Masalan, katta
artilleriya qurollariga «Sher», «Ayiq», «Fil» kabi nom lar berilsa,
kichikroqlariga «Kuchuk», «Tulki», «Bars» nom lari berilar edi.
m arta 1941-yil 14-iyulda Orsha 
shahri yaqinidagi jangda qo'llanildi 
hamda nemislarning askarlari va 
texnikasi joylashgan vokzalni yer 
yuzidan supurib tashladi. 
O'sha 
paytlarda nemislar orasida shunday 
gap tarqalgan: «Katusha» go'yoki bir 
otganda «o'q-dori to'la ombor»ni 
osm onga uchiradi.
XX asr boshlarida sam olyot­
lar ixtiro qilinishi bilan b o g '­
langan holda jang maydonlari 
osm onida havo dushmanlari 
vujudga kela boshladi. Shunda, 
artilleriya saflarida yuqoridan 
kelayotgan dushmanni o'qqa
tutish uchun uzoq balandlikka snaryadlarni otishga mo'ljallangan 
qurollar paydo bo'ldi. Havodagi nishonni o'qqa tutadigan bunday 
artilleriya qurollari zenitlar deb atalgan. Zamonaviy zenitli snaryad- 
lar, bamisoli kamondan otilgan o'q-yoy kabi, istalgan nishonni tez va 
aniq nishonga olish qudratiga ega. Masalan, juda murakkab ishlan­
gan