Kastamonu üNĠversġtesġ

9. Mevlana Muhyiddin Muhammed Karabaği 

Mevlana  Muhyiddin  Muhammed  Karabaği,  Kanuni  Sultan  Sülеyman  döneminin 

önemli alimlerinden biri olmuĢtur. O, Azerbaycan‘nın Karabağ bölgesinde dünyaya gelmiĢtir. 

Muhyiddin  Muhammed  X/XVI.  asırda  yaĢamıĢtır.  Muhammed  Karabaği,  Adudiddin 

Abdürrahman  bin  Ahmed  es-Sıddîkî  el-Ġci‘nin  Edebü‟l-Bahs  adlı  eserine  çok  geniĢ  bir  Ģerh 

yazmıĢtır.  Bu  Ģerh  ġerhü‟r-Risaleti‟l-Adudiyye  ve  ġerhu‟l-Hanefîyye  adları  ile  de  

bilinmektedir.

46

 

 

10.  Seyyid  Muhammed  Rafi‟  b.  Abdurrahman  eĢ-ġirvani  Nureddin  el-Hanefî 

(1065/1654) 

Azerbaycanlı  alimlerinden  olan  Seyyid  Muhammed,  Ebû  Hanife‘nin  Fikhu‟l-Ekber 

eserine ġerhu Fıkhi‟l-Ekber li Ġmam Ebi Hanefî isimli Ģerh yazmıĢtır.

47

 

 

11. Sadreddinzâde Muhammed Emin eĢ-ġirvânî 

Tam adı Muhammed Emin b. Sadruddin eĢ-ġirvânî (1036/1627) olan müellifin,doğum 

yeri  hakkında  kaynaklarda  kesin  bir  açıklama  yer  almamakla  birlikte,  yaĢadığı  ve  nispet 

edildiği bölge göz önüne alınarak, Azerbaycan'ın kuzeyinde bulunan ġirvan isimli bir Buhara 

kasabasında  dünyaya  geldiği  kabul  edilmektedir.  Temel  Ġslâm  ilimlerindeki  ilk  eğitimine 

babasından  ders  alarak  baĢlayanġirvânî,  daha  sonra  Molla  Hüseyin  Halhâlî'nin  (1014/1605) 

talebesi  olmuĢtur.YaĢadığı  bölgenin  Safevîlerin  eline  geçmesi  akabinde,  Ehl-i  sünnet 

mensuplarına  çeĢitli  baskılar  yapıldığı  için,  ailesiyle  beraber  önce  Halep'e,  daha  sonrada 

Diyarbekir'e göç etmiĢ ve burada ġâfii mezhebinden ayrılıp Hanefî mezhebine geçmiĢtir. 

Aklî  ve  nakli  ilimlerde eĢsiz  biri  olduğu  belirtilen  ġirvânî'nin  tefsir,  hadis,  kelâm  ve 

mantık  dâhil  olmak  üzere  pek  çok  alanda  çeĢitli  problemleri  ele  alan  bir  kısmı  risâle 

niteliğinde muhtelif çalıĢmaları bulunmaktadır. Bunlar arasında kelâm ve  akaid  konularında 

Ģu  eserleri  sayılabilir:  Risâle  fî  tahkîki'l-mebde'  vel  me'âd,  Risâle  fî  mes'eleti'l-îmân,  HâĢiye 

alâ dîbâceti ġerhi'd-Devvânî 'ale'l-'Akâ'id, Risâle fî iĢkâli kevni'l-vahdeh fî KelimetiĢ-Ģehâdeh, 

Tercümânü'l-ümem.  Burada  HâĢiye  'alâ  Tefsîri'l-Beyzâvî  isimli  tefsir  çalıĢması  ile 

araĢtırmacılar  tarafından  Kâtib  Çelebi'nin  (1067/1657)  KeĢfüz-zunûn'una  örnek  ve  kaynak 

olduğu  belirtilen  54  ilim  dalının  tanıtıldığı  el-Fevâ'idü'l-Hâkâniyye  adlı  eseri  özellikle 

zikredilmelidir.Yine  Osmanlıca  yazılmıĢ  bir  mezhepler  tarihi  olan  Tercümânü'l-ümem  adlı 

eserinin Abdülkadir Karahan tarafından Türk ilim dünyasına tanıtıldığı da belirtilmelidir.Daha 

sonra  Ethem  Ruhi  Fığlalı,  hem  ġirvânî  ve  eserini  tanıtan  bir  makale  kaleme  almıĢ,  hem  de 

eserin  tenkitli  basımını  gerçekleĢtirmiĢtir.Ayrıca  günümüz  araĢtırmacıları  tarafından, 

ġirvânî'nin Fetih sûresi tefsirini yaptığı bir çalıĢması tahkik edilmiĢ,ibadet üzerine yazdığı bir 

risâlesi de sadeleĢtirilerek yayımlanmıĢtır.

48

 

 

                                                 

45

 Nesirov, Elnur, Orta Esrlerde YaĢamıĢ Azerbyacanlı Âlimler, s. 284-5. 

46

Mehreliyev, E. - Ahundov, E., ġirvaniler, Bakü, 1996.,  s. 60. 

47

 ġirinova, Yusif Dövletoğlunun “Menzum Fiqh” Tercüme Abidesi, s. 61. 

48

Hülya Alper, ―VII. Yüzyü Osmanlı DüĢünce Dünyasında Bir Gazzâlî ġ ilrilti Otamk Sadreddinzâde eĢ-ġirvânî 

ve ġerhu'r-Risâleti'l-Kudsiyye Örneğinde ġerh Geleneği‖, Ġstanbul Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, 

21, 59-80; Abdülkadir Karahan, "Tercümânü'l-ümem (Ġtikad Mezhepleri Üzerine Türkçe Bir Yazma)",  Ġstanbul 

Yüksek  Ġslâm  Enstitüsü  Dergisi,  I  (Ġstanbul  1962),  s.  4-21.Ethem  Ruhi  Fığlalı,  "Ġbn  Sadru'din  eĢ-ġirvânî  ve 

Ġtikâdî Mezhepler Hakkındaki Türkçe Risalesi", Ankara Üniversitesi Ġlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXIV (Ankara 

1981),  s.  249-276;  a.  mlf.  ,  "Tercümânü'l-Ümem",  Ankara  Üniversitesi  Ġlâhiyat  Fakültesi  Dergisi,  XXIV 

(Ankara 1981), s. 277-335. 

---

 

Kastamonu Üniversitesi

 

302