Katta o‘yin

“Katta o‘yin” kontseptsiyasi va uning geosiyosiy mohiyati


Reja:

1. 
   O‘rta Osiyoda Angliya va Rossiya manfaatlari doirasining to‘qnashuvi va uning asosiy sabbalari.
   
2. 
   Rossiya tomonidan Raim va Kopal qal’alarining barpo etilishi.
   
3. 
   Ikki qutbli dunyoning barham topishi, «sovuq urush» ning tugashi. Dknyoning yangi siyosiy xaritasi.
   
4. 
   Insoniyatga xavf solayotgan tahdidlar. Mintaqaviy mojaro mohiyati va O‘zbekistonning geosiy manfaatiga zidligi.
   

O‘rta Osiyoda Angliya va Rossiya manfaatlari doirasining to‘qnashuvi va uning asosiy sabbalari.
Angiliya uchala xonlikni Rossiyaga qarshi qo‘yishga urinadi. 1841-42 yillarda Stotdart va Kannolini boshchiligida maxsus missiya yuborildi. Ularning taklifiga Xiva va Qo‘qon xoni ko‘nadi. Buxoro Amiri esa ularni zindonga tashlaydi, keyinchalik esa qatl qildiradi. 1843 yilda Volf Buxoroga yuboriladi. U Stoddart va Konnolini ozod etishi kerak edi. Rossiya bundan foydalanib 1853 yilda Oqmachitni egalladi. Inglizlar to‘p quyuvchi muhandisni «Mustafo» ismli ostida Qo‘qonga qaratilgan edi. Ruslar qavmlar o‘rtasiga nizo og‘dirib olishdi. Afg‘oniston Angliyaga O‘rta Osiyoga yurish paytida ko‘prik vazifasini bajarishi lozim edi. Shu bois Angliya maxsus «Afg‘oniston siyosatini» ishlab chiqdi. Mohiyati: Hirotni egallash va u erda garnizon tashkil etish; Amirning ichki va tashqi siyosati ustidan nazorat o‘rnatish; Hirotni ingliz mulklariga qo‘shib olish va hinddagi temir yo‘l bilan bog‘lash; strategik joylarga josuslarni joylashtirish. 1838-1842 va 1878-1880 yillarda ingliz-afg‘on urushlari bo‘lib o‘tdi.
Turkiston XIX asrning ikkinchi yarmida Rossiya tomonidan bosib olindi va mustamlakaga aylantirildi. Bu mustamlakachilik mohiyatini Turkiston o‘lkasi general-gubernatorlaridan biri A.N. Kuropatkinning o‘z kundaliklarida, biz Turkiston xalqlarini yarim asr mobaynida jahon madaniyati va tsvilizatsiyasidan chetda tutib turdik, degan so‘zlari yaqqol anglatadi. Lekin, ayni paytda, rus taraqqiyparvar ziyolilari orqali rus va jahon ilm-fani va madaniyati ham chor ma’muriyati to‘siqlari orasidan sizib kirar edi. SHu ijobiy ta’sir asta-sekinlik bilan mazlum Turkistonda yangi Uyg‘onish davrini boshlab berdi. Mahalliy ziyolilar orasida o‘z xalqini ozod ko‘rishga va jahonning boshqa millatlari bilan tenglasha oladigan darajaga olib chiqishga intilish natijasida bu Uyg‘onish Ovro‘pa ma’rifatchiligiga nisbatan juda shiddatkor hamda miqyosli bo‘ldi. SHuningdek, o‘rta asrlar o‘rtaga tashlagan ma’rifatparvarlik g‘oyalari uchun ham endilikda amaliy shakllarda yangicha- ma’rifatchilik tarzida namoyon bo‘lish imkoniyati yaratildi. Zero o‘sha g‘oyalarni yangilangan shakllarda amalga oshira oladigan faoliyatli ziyolilar vujudga kelgan edi.