Teqvim-2015. pdf

367
Tarixdə bu gün
595 
illiyi
Şirvanşahlar sarayı   
1420-1460
2015
İçərişəhərdə orta əsr memarlığı-
nın  şah  əsərlərindən biri olan Şirvan 
hakimlərinin iqamətgahı - “Şirvanşahlar 
Saray Ansamblı” bu günə qədər öz tarixi-
memarlıq üstünlüyünü saxlamaqdadır. 
Şamaxıda baş verən zəlzələdən sonra 
paytaxt Bakıya köçürüldükdə, şəhərin ən 
yüksək nöqtəsində  Şirvanşahlar Sarayı 
ucaldılır. Sarayın ansamblı 9 tikilidən: 
Saray binasından, Divanxanadan, Dərviş 
türbəsindən,  Şərq darvazasından (por-
tal), saray məscidindən, Key-Qubad 
məscidindən, saray türbəsindən, hamam 
və ovdandan ibarətdir.
Kompleks binalarının biri digərindən 
5,6 metr hündürlükdə yerləşən 3 həyətdən 
ibarətdir. Sarayın yerləşdiyi  ərazi 
mürəkkəb relyefli olduğu üçün, saray 
vahid memarlıq planına malik deyildir. 
Lakin ən müxtəlif nöqtələrdən baxarkən 
onların saray ansamblının tərkib hissələri 
olduğu aydın görünür.
Kompleksin bütün tikintiləri  əhəng 
daşı olan yerli bədamdam daşından inşa 
olunmuşdur. Kompleksin bütün tikililəri 
arasında ən çox dağılmaya məruz qalan 
saray binası olmuşdur.
1500-cü ildə Şirvanşahlarla Səfəvilər 
arasındakı döyüş zamanı  Fərrux Yassar 
öldürüldükdən sonra saray talan olun-
muşdur.  Şirvanşahlardan sonra sarayda 
kimlərin yaşadığı məlum deyil.
1723-cü ildə I Pyotr qoşunlarının 
Bakıya top atəşi açması zamanı sa-
ray məscidinin  şimal-şərq fasadı ziyan 
çəkmişdir.
Saray binası - Saray ikimərtəbəli 
düzgün olmayan düzbucaqlı formaya 
malik bir binadır. Sarayı yaxşı  işıqlan-
dırmaq üçün binanın cənubi-şərq bu-
cağı girintili-çıxıntılı hazırlanmışdır. 
İlk vaxtlar sarayda 52 otaq varmış, on-
lardan 27-si I, 25-ci isə II mərtəbədə 
yerləşirmiş. Otaqlar simmetrik şəkildədir. 
II mərtəbədə tağ tavanla örtülmüş  Şa-
hın özü və ailəsinin otaqları yerləşir. II 
mərtəbənin pəncərələri Bakı buxtası-
nın gözəl mənzərəsinə açılır. Onları daş 
şəbəkələr daha da gözəlləşdirir. Girişdə 
XV əsr Azərbaycan memarlığının bütün 
elementlərini özündə cəmləşdirən və heç 
bir bəzək elementi olmayan əzəmətli 
portal diqqəti cəlb edir. Girişin sağ və sol 
tərəfində dərin divar oyuğu vardır.
Divanxana kompleksi yuxarı həyətdə 
yerləşir və onun şimal tərəfi ilə bir tini 
yaşayış binasına bitişmişdir. Divanxa-
na 8 guşəli rotondadan ibarət olub, 12 
tərəfli günbəzlə tamamlanır. O, 8 guşəli 
zaldan açıq eyvanla birləşir. Tağların 
xarici hissəsində azadlıq rəmzi olan 
göyərçin  şəkilli daş  və 2 ədəd su axarı 
üçün daş növ vardır. Belə bir ehtimalı da 
təkzib etmək olmaz ki, Şirvanşah Fərrux 
Yasər Divanxana kompleksini özü üçün 
məqbərə olaraq tikdirmişdir. Lakin tikin-
ti işləri başa çatmamış, yarımçıq qalmış-
dır. Divanxana gözəlliyinə və incəliyinə 
görə nəinki Azərbaycanın, həm də Yaxın 
Şərqin uyğun memarlıq abidələrənin şah 
əsəri sayılır.
Dərviş türbəsi - Xalq arasında “Dərviş