3. Qattiq jismlarda tovush tarqalishi. Buni o‘rganish uchun
o‘yinchoq telefon yasaymiz. Yog‘ochdan yasalgan ikkita gugurt qutisini
olib, uning donalarini chiqarib qo‘yamiz. Har birida bittadan cho‘pni
qoldirib, belidan bitta ipning ikkita uchini gugurtga teshib kiritib
cho‘plarga bog‘laymiz. Qutilarni yopib ipni tarang qilib tortamiz.
Telefon tayyor! O‘rtog‘ingizga birini berib, qulog‘iga tutishini so‘rang.
O‘zingizdagi qutini tortib, ipni taranglashtirib qutiga gapirsangiz,
o‘rtog‘ingiz bemalol eshitadi. Bunda tovush ip orqali uzatiladi. Poyezd
yo‘li relslariga quloq tutgan odam, poyezdni ko‘rmasa-da, uning
kelayotganini eshitadi. Ba’zi filmlarda «hindu»larning yerga yotib
otliqlar yoki hayvonlar to‘dasi yaqinlashayotganini bilib olganligini
ko‘rgan bo‘lsangiz kerak. Qattiq jismlarda tovushning tarqalish tezligi
eng katta ekanligi 5-jadvaldan ko‘rinib turibdi.
5-jadval Gazlar
, m/s
0°C da
Suyuq liklar
, m/s
20°C da
Qattiq
jismlar
, m/s
Uglerod (II) oksid
338
Glitserin
1923
Alyuminiy
6260
Azot
333,6
Dengiz suvi
1490
Temir
5850
Argon
319
Simob
1451
Mis
4700
Kislorod
316
Atseton
1192
Kumush
3620
Xlor
206
Etil spirti
1188
Oltin
3240
