Umumishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlash qaydnomasi № 2
Mahsulot turi
|
Tsex № 1
|
Tsex № 2
|
Umum ishlab chiqarish xarajatlari (ming so’m)
|
Ishchilarning asosiy ish haqi
|
Umumtsex xarajati, (ming so’m)
|
Ishchilarning asosiy ish haqi
|
Umumtsex xarajati, (ming so’m)
|
(ming so’m)
|
solishtirma og’irlik, %
|
(ming so’m)
|
solishtirma og’irlik, %
|
Televizorlar
|
49 800
|
55,56
|
62 419
|
51 200
|
54,16
|
61 496
|
123 915
|
Muzlatkichlar
|
27 040
|
30,16
|
33 883
|
25 400
|
26,87
|
30 510
|
64 393
|
Gaz plitalar
|
12 800
|
14,28
|
16 043
|
17 940
|
18,97
|
21 540
|
37 583
|
Jami
|
89 640
|
100
|
112 345
|
94 540
|
100
|
113 546
|
225 891
|
Davr xarajatlari hisobi
Davr xarajatlari hisobi (hisobvaraq № 9400):
№
|
Xo’jalik operatsiyalari mazmuni
|
Summa (so’m)
|
Hisobvaraqlarning bog’lanishi
|
Debet
|
Kredit
|
1
|
Amortizatsiya hisoblandi
|
6 900 000
|
9420
|
0200
|
2
|
Materiallar hisobdan chiqarildi
|
112 360 000
|
9420
|
1000
|
3
|
Materiallar qiymatidagi og’ishlar hisobdan chiqarildi
|
15 730 000
|
9420
|
1610
|
4
|
Ma’muriy-boshqaruv xodimlariga ish haqi hisoblandi
|
151 400 000
|
9420
|
6710
|
5
|
Ijtimoiy to’lovga ajratma qilindi
|
18 168 000
|
9420
|
6520
|
6
|
Safar xizmati xarajatlari hisobdan chiqarildi
|
48 200 000
|
9420
|
4220
|
7
|
Orgtexnikani ta’mirlash bo’yicha bajarilgan ishlar uchun «Orgservis» MChJ hisobvarag’i to’lashga qabul qilindi
|
8 540 000
|
9420
|
6010
|
8
|
Elektr energiyasi uchun energota’minot tashkiloti hisobvarag’i to’lov uchun qabul qilindi
|
11 400 000
|
9420
|
6010
|
9
|
Kelgusi davr xarajatlari bir qismi hisobdan chiqarildi
|
15 000 000
|
9420
|
3100
|
10
|
Jami davr xarajatlari:
|
414 950 000
|
|
|
11
|
Hisobot davri oxirida davr xarajatlari yakuniy moliyaviy natija hisobvarag’i bilan yopildi
|
414 950 000
|
9910
|
9420
|
Hisobot davrida to’g’ri keladigan kelgusi davr xarajatlarini hisobdan chiqarish summasini aniqlash:
“Kelgusi davr xarajatlari hisobi” ma’lumotlari asosida
№
|
Xo’jalik operatsiyalar mazmuni
|
Summa (so’m)
|
Hisobvaraqlarning bog’lanishi
|
Debet
|
Kredit
|
1
|
Hisoblash mashinalarni ishga tushirish bo’yicha taqdim etilgan hisobvaraq summasiga
|
45 000 000
|
3100
|
6010
|
2
|
QQS summasiga
|
8 100 000
|
4410
|
6010
|
3
|
Ishga tushirish bo’yicha hisobvaraq summasi to’landi
|
53 100 000
|
6010
|
5110
|
4
|
QQS summasi byudjet oldida hisobga olindi
|
8 100 000
|
6410
|
4410
|
5
|
Kelgusi davr xarajatlarini muayyan qismi hisobdan chiqarildi (45 000 000 /6 • 2)
|
15 000 000
|
9420
|
3100
|
Tuzatiladigan va tuzatib bo’lmaydigan (yakuniy) yaroqsiz mahsulotlardan yuqotishlarni hisoblash qaydnomasi
Kalkulyatsion xarajat moddalari
|
Tuzatiladigan yaroqsiz mahsulot (ming so’m)
|
Yakuniy yaroqsiz mahsulot (ming so’m)
|
Jami (ming so’m)
|
Ichki yaroqsiz mahsulot
|
Materiallar hisob narxi bilan
|
2 450
|
3 200
|
5 650
|
Hisob narxidan og’ishlar
|
343
|
448
|
791
|
Jami:
|
2 793
|
3 648
|
6 441
|
Mehnat haqi
|
1 450
|
1 500
|
2 950
|
Ijtimoiy to’lovga ajratmalar
|
174
|
180
|
354
|
Umumishlab chiqarish xarajatlari bir qismi hisobdan chiqarildi (aniqlang)
|
1 791
|
1 836
|
3 627
|
Jami xarajatlar:
|
6 469
|
7 434
|
13 903
|
Tashqi yaroqsiz mahsulot
|
|
6850
|
6850
|
Brakdan zarar so’ndirildi:
- imkon foydalanish narxi bo’yicha materiallar qabul qilindi;
- javobgar shaxslardan undirildi
|
-
1 550
|
420
1 754
|
420
3 304
|
Yaroqsiz mahsulotdan yuqotishlar
|
4 919
|
12 110
|
17 029
|
Yaroqsiz mahsulotlardan yuqotishlar hisobi qaydnomasi
№
|
Xo’jalik operatsiyalari mazmuni
|
Summa (so’m)
|
Hisobvaraqlarning bog’lanishi
|
Debet
|
Kredit
|
1
|
Asosiy ishlab chiqarishdan yakuniy yaroqsiz mahsulot hisobdan chiqarildi
|
7 434 000
|
2610
|
2010
|
2
|
Materiallar hisob narxi bilan hisobdan chiqarildi
|
2 450 000
|
2610
|
1010
|
3
|
Materiallar qiymatidan og’ishlar hisobdan chiqarildi
|
343 000
|
2610
|
1610
|
4
|
Tuzatiladigan yaroqsiz mahsulotni tuzatish uchun ish haqi hisob qilindi
|
1 450 000
|
2610
|
6710
|
5
|
Ijtimoiy to’lovlar uchun ajratma qilindi
|
174 000
|
2610
|
6520
|
6
|
Umumishlab chiqarish xarajatlarini bir qismi hisobdan chiqarildi
|
1 791 000
|
2610
|
2510
|
7
|
Iste’molchilar tomonidan aniqlangan yaroqsiz mahsulot hisobdan chiqarildi
|
6 850 000
|
2610
|
4010
|
8
|
Foydalanish mumkin narx bilan materiallar qabul qilindi
|
420 000
|
1090
|
2610
|
9
|
Javobgar shaxs hisobidan yaroqsiz mahsulot uchun mablag’ undirib olindi
|
3 304 000
|
6710
|
2610
|
10
|
Tuzatiladigan yaroqsiz mahsulotdan yuqotishlar hisobdan chiqarildi
|
4 919 000
|
2010
|
2610
|
11
|
Yakuniy yaroqsiz mahsulotdan yuqotishlar hisobdan chiqarildi
|
11 849 000
|
2010
|
2610
|
Tekshirish: hisobvaraq № 2610ning debet va kredit aylanmasi farqi nolga teng bo’lish kerak:
(7434 + 2450 + 343 + 1450 + 174 + 1791 + 6850) – (420 + 3304 + 4919 + 11 849) = 0
Chiqarilgan mahsulotning haqiqiy tannarxi quyidagi formula bilan hisoblanadi:
TMh = TIChb + X - HCh – TICho
bu erda:
TMh – tayyor mahsulotni haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi;
TIChb – tugallanmagan ishlab chiqarish hisobot davri boshida (2010 hisobvaraqning oy boshidagi qoldig’i);
X – hisobot davri xarajatlari (2010 hisobvaraqning debet aylanmai);
HCh – hisobot davri qaytarishlar va hisobdan chiqarish (2010 hisobvaraqning kredit aylanmai);
TICho – tugallanmagan ishlab chiqarish hisobot davri oxirida (2010 hisobvaraqning oy oxiridagi qoldig’i).
TMh = 12 654 000 + (1 044 917 140 + 15 134 000 + 112 345 000 + 113 546 000 + 11 849 000) – 7 434 000 – 15 452 000 = 1 287 559 140 so’m.
“Tayyor mahsulot sotishi hisobi” bo’yicha buxgalteriya yozuvlari tuzamiz:
№
|
Xo’jalik operatsiyalari mazmuni
|
Summa (so’m)
|
Hisobvaraqlarning bog’lanishi
|
Debet
|
Kredit
|
1
|
Mahsulot sotishdan olingan tushum
|
2 655 000 000
|
4010
|
9010
|
2
|
Mahsulot realizatsiyasidan hisoblangan QQS
|
405 000 000
|
4010
|
6410
|
3
|
Sotilgan mahsulot tannarxi hisobdan chiqarildi
|
1 672 730 000
|
9110
|
2810
|
4
|
Mahsulot sotish xarajatlari hisobdan chiqarildi (qara yordamchi ishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlash qaydnomasi)
|
6 758 000
|
9910
|
9410
|
5
|
Sotishdan yakuniy moliyaviy natija aniqlandi (foyda) (2 655 000 – 405 000 – 1 672 730 – 6758)
|
570 512 000
|
9910
|
8710
|
Xarajatlar – ishlab chiqarish – foyda tahlili
Korxonalar iqtisodiy faoliyatida boshqaruv qarorlari qabul qilish jarayoni alohida o’rin tutadi, u yuqori malaka va amaliy tajribaga ega bo’lishni talab qiladi.
Boshqaruv qarorlari qabul qilish korxona oldiga qo’yilgan maqsad va vazifalarni aniqlashdan boshlanadi.
Boshqaruv qarorlari amal qilish davriga ko’ra strategik (uzoq muddatli) va qisqa muddatli qarorlarga bo’linadi.
Strategik boshqaruv qarorlari korxonaning oldiga qo’ygan maqsadiga erishishida muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Mazkur qarorlar korxona rahbariyati tomonidan istiqbolli rivojlantirish dasturlarini amalga oshirish maqsadida qabul qilinadi.
Qisqa muddatli qarorlar qo’yilgan maqsadga erishishda qabul qilinadigan tezkor qarorlardir. Ular korxonaning joriy rejalarini tuzish, kadrlar masalasini hal qilishning muhim vositasi hisoblanadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarda qabul qilinadigan boshqaruv qarorlariga bir qancha talablar qo’yiladi. Bu talablar boshqaruv qarorlarining ishonchliligini ta’minlash va iqtisodiy samaradorligini oshirish zarurati bilan izohlanadi.
Boshqaruv qarorlarini qabul qilish jarayoniga quyidagi talablar qo’yiladi:
– aniq yo’nalishga ega bo’lishi va korxona manfaatlarini to’liq ifoda etishi. Bunda boshqaruv qarorlarining korxona oldida turgan maqsad va vazifalarni amalga oshirishga hamda yning foydasini oshirishga yo’naltirilishi nazarda tutiladi;
– ilmiy-amaliy jihatdan asoslanishi. Boshqaruv qarorlarini qabul qilishda korxonaning moliyaviy-xo’jalik faoliyati tahlili natijalari, uning iqtisodiy imkoniyatlari hamda zamonaviy fan-texnika yutuqlarini to’liq hisobga olish zarur;
– aniq muddatlarda qabul qilinishi va amalga oshirilishi. Boshqaruv qarorlarini amalga oshirish davri belgilab olinishi lozim. Bu holat uning o’z vaqtida va oqilona bajarilishini nazorat qilishga ko’maklashadi;
– tezkor bo’lishi. Boshqaruv qarorlari bozor talablari va korxona moliyaviy-xo’jalik faoliyatidagi o’zgarishlardan kelib chiqib zapyr hollarda tezkor qabul qilinishi shart;
– yuqori iqtisodiy samaradorlikka ega bo’lishi. Boshqaruv qarorlarini qabul qilishda unumsiz va ortiqcha xarajatlarni rejalashtirilishiga yo’l qo’ymaslik lozim.
Shuningdek, boshqaruv qarorlarini qabul qilishda xodimlar manfaatlari korxonaning umumiy manfaatiga mos bo’lishi, moddiy, moliyaviy va mehnat resurslaridan tejamli foydalanish, korxonaning iqtisodiy, texnikaviy salohiyatini tahlil etish kabi jihatlarga ham alohida e’tibor qaratish maqsadga muvofiq.
Boshqaruv hisobida oqilona boshqaruv qarorlari qabul qilishda mavjud muammolar echimiga ko’p variantlilik tamoyili asosida yondashish talab qilinadi. Bunda muhokama qilinayotgan masalaning ikki yoki undan ortiq variantdagi echimi mavjud bo’lsa, ular orasida eng maqbulini tanlab olish boshqaruv hisobidagi muhim vazifalardan hisoblanadi.
Tanlash jarayonida menejer uchun boshqaruv samaradorligini baholash muhim hisoblanadi.
Qo’yilgan muammoni echish uchun talab qilinadigan barcha axborotlar olingach, menejerlar qarorlar qabul qilishning samarali variantlarini tanlashlari mumkin.
Keyingi bosqichda korxona buxgalteri qabul qilingan qarorlar natijalarini tahlil qiladi va o’z xulosalarini rahbariyatga taqdim etadi.
Agar mavjud muammolarning echimlarini topish borasida boshqa choralar ko’rish zarurati bo’lmasa, boshqaruv qarorlari qabul qilish jarayoni tugallangan hisoblanadi, aks holda barcha bosqichlar qaytadan amalga oshiriladi.
Dostları ilə paylaş: |