Gördüyümüz kimi bir sıra məhsullar üzrə daxili tələbat idxal hesabına (duru bitki yağları, düyü) digərləri böyük həcmdə yerli istehsal hesabına ( un, marqarin yağı, şəkər, meyvə tərəvəz şirələri, meyvə və tərəvəz konservləri) təmin edilir. Lakin, bəzi məhsullar isə böyük həcmdə ixrac edilir. Məsələn ölkədə istehsal edilən şəkərin həcmi daxili tələbatdan 2 dəfə artıqdır ki, nəticədə bu məhsullun 50%-dən artığı ixrac edilir. Onu da qeyd etmək istərdik ki, Azərbaycan əhalisinin ərzaq təhlükəsizliyini, daha keyfiyyətli məhsullarla təmin edilməsini və ölkədə yeyinti məhsullarının ehtiyatının yaradılmasını qarşıya məqsəd qoyan “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair” dövlət proqramı icra edilməkdədi. Dövlət proqramı 2015-ci il üçün aşağıdakı hədəfləri müəyyənləşdirib. Beləki, 2015-ci ildə dənli bitkilərin əkin sahələrini 900 min hektara, yağlı bitkilərin əkin sahələrini 135 min hektara məhsuldarlığı 32 s/ha-ya, ümumi istehsalı 2,8 milyon tona, şəkər çuğundurunun əkin sahəsini 20 min hektara, kartof istehsalının həcmini 1,12 milyon tona, tərəvəz və bostan bitkilərinin istehsalını 1,72 milyon tona, meyvə istehsalını 800 min tona, çay yarpağı istehsalını 3 min tona, ət istehsalını 340 min tona, süd və süd məhsullarının istehsalını 2,4 milyon tona, sənaye üsulu ilə illik quş əti istehsalını 80 min tona, yumurta istehsalını 1,3 milyard ədədə çatdırılması nəzərdə tutulub. Təbii ki, proqramın sonuna bir il qaldığı bir dönəmdə yuxarıda sadaladığımız məqsədlərə necə əməl edildiyi maraq doğurmaya bilməz. Məsələn dənli bitkilərin əkin sahəsi 2013-cü ildə 1074 min hektar olub ki, bu da hədəfdən 174 min hektar artıqdır. Eyni zamanda ölkədə 2007-ci ildə 2004.4 min ton məhsul istehsal edilmişdisə bu göstərici 2013-cü ildə təxminən 50% artıq 2955.3 min ton olub. Lakin, bu müddət ərzində hər hektara 27.5 sentner olmaqla məhsuldarlığın artırılmasına nail olmaq mümkün olmayıb. Başqa sözlə, yenə də ekstensiv inkişaf baş verib. Nəticədə əkin sahələrinin nəzərdə tutulandan 24% çox artırılmasına baxmayaraq bu sahədə idxaldan asılılıq 2007-ci il ilə müqayisədə cəmi 7% azalaraq 36.1%-ə düşüb. Buna bənzər mənzərə ilə kartof üçün balansın təhlili zamanı da qarşılaşırıq. Beləki, dövlət proqramında 2015-ci ildə bu məhsul üzrə istehsalı 1037.3 min tondan 1120 min tona çatdırılması nəzərdə tutulsada əksinə proses baş verib və 2013-cü ildə hasilat 992.8 min tonadək azalıb və nəticədə paralel olaraq ölkənin kartof ixracı da azalıb. İdxaldan asılılıq səviyyəsi isə 8% səviyyəsində qalıb. Paradoksal vəziyyət həmçinin süd və süd məhsullarının istehsalı ilə bağlı vəziyyətə də şamil etmək mümkündür. Beləki, hədəf 2015-ci ildə 2007-ci il ilə müqayisədə 80% artırılaraq 2400 min tona çatdırılması nəzərdə tutulsada ötən müddət ərzində istehsalın həcmi cəmi 36% artıb ki, bu da ölkədaxili tələbatın artım tempindən azdır. Nəticədə ölkə bu məhsul növü üzrə 2007-ci ildə olan 12.5%-lik asılılıq 2013-cü ildə 24%-dək yüksəlib. Bütün növ ət məhsulları üzrə balans isə nisbətən fərqli istiqamətdə dəyişib. Beləki, ötən 6 il ərzində mal və qoyun ətində idxaldan asılılıq müvafiq olaraq 5.3%-dən 14.6%-ə və 0.2%-dən 2.2%-ə dək artdığı halda, quş əti üzrə anoloji göstərici 25.5%-dən 3.8%-ə dək azalıb. Ümumiyyətlə isə dövlət proqramında quş əti üzrə istehsalın həcmini illik 80 min tonadək artırmaq nəzərdə tutulsada 2013-cü ildə bu göstərici 88 min ton olub ki, bu da 2 il sonra üçün nəzərdə tutulduğundan belə 10% artıqdır. Yumurta istehsalı da 2007-ci illə müqayisədə 46% artaraq nəzərdə tutulan 1.3 milyon ədədi üstələyərək 1.4 milyon ədəd olub. Lakin, bununla belə bu məhsul növü üzrə tələbatın sürətli artımı nəticəsində idxaldan asılılıq səviyyəsi 2%-dən 3.3%-ə yüksəlib. Bəzi məhsullar üzrə istehsalın daxili tələbatı ödəmə səviyyəsi haqqında daha dolğun təsəvvür formalaşdırmaq üçün aşağıdakı cədvəllərə diqqət etmək məqsədəuyğundur. Göründüyü kimi bitkiçilik məhsullardan dənli və paxlalılar növü üzrə idxaldan ciddi asılılıq olduğu halda katof, üzüm, bostan və tərəvəz məhsulları üzrə istehsal tələbatı ödəyə bilir. Meyvə və giləmeyvə məhsullarının istehsalı isə daxili tələbatı ödəməklə yanaşı ciddi ixrac potensialına malikdir.
Cədvəl 6: Bitkiçilik məhsulları ilə özünütəminetmə səviyyəsi, faiz
|
|
|
2007
|
2008
|
2009
|
2010
|
2011
|
2012
|
2013
|
2014
|
Dənlilərin cəmi
|
57,0
|
63,3
|
74,0
|
56,5
|
64,8
|
64,3
|
64,0
|
60.6
|
Buğda
|
48,0
|
55,7
|
69,2
|
48,9
|
57,7
|
56,8
|
56,0
|
54.1
|
Arpa
|
99,2
|
97,2
|
98,7
|
87,7
|
93,7
|
95,1
|
97,8
|
84.6
|
Qarğıdalı
|
76,4
|
68,1
|
67,2
|
64,5
|
68,0
|
67,3
|
60,0
|
56.7
|
vələmir
|
68,2
|
88,6
|
94,5
|
80,6
|
82,8
|
84,4
|
89,3
|
62.1
|
sair növ dənlilər
|
10,0
|
4,4
|
0,4
|
1,0
|
4,0
|
8,7
|
2,3
|
1.1
|
Paxlalılar
|
76,4
|
77,7
|
68,9
|
65,8
|
70,4
|
71,6
|
76,6
|
76.5
|
Kartof
|
98,0
|
103,6
|
104,7
|
100,5
|
101,6
|
98,2
|
97,6
|
89.7
|
Bütün növ tərəvəz
|
98,8
|
104,6
|
101,2
|
97,6
|
95,7
|
98,9
|
102,3
|
103.4
|
Bostan məhsulları
|
100,1
|
100,2
|
100,2
|
100,0
|
100,2
|
100,1
|
100,0
|
100.4
|
Meyvə və giləmeyvə
|
138,1
|
161,4
|
136,0
|
107,9
|
116,8
|
125,7
|
121,8
|
120.1
|
Üzüm
|
93,7
|
93,3
|
90,7
|
90,4
|
89,9
|
94,3
|
95,0
|
97.9
|
Mənbə: Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, 2015
|
Dostları ilə paylaş: |
