Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlariga xizmat kо’rsatish

Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarida audit va auditorlik taftishini 
o’tkazish 
Tadbirkorlarning iqtisodiy faoliyat yuritishlarida moliyaviy va buxgalteriya 
hisob-kitoblarini to’g’ri amalga oshirishlarida auditorlik firmalari ham muhim rol 
o’ynaydi. Auditorlik firmalari bozor infratuzilmasining eng muhim elementlaridan biri 
bo’lib, mulkdorlar va davlatning mulkiy manfaatlarini himoya qilish maqsadida 
mustaqil moliyaviy nazoratni amalga oshiradi. 
O’zbekistonda 
audit 
O’zbekiston 
Respublikasi 
«Auditorlik faoliyati 
to’g’risida»gi qonuni asosida amalga oshiriladi. 
Audit xo’jalik yurituvchi subyektlarni mustaqil ekspertiza va moliyaviy 
hisobotini tahlil etuvchi tashkilotdir. Buni shunga vakil qilingan shaxslar auditorlar 
(auditorlik firmalari) bajaradilar 
Auditning asosiy maqsadi moliyaviy va xo’jalik operatsiyalarining to’g’riligi va 
ularning O’zbekiston Respublikasi qonunchiligi va boshqa me’yoriy hujjatlariga 
nechog’lik mosligini aniqlash, bularning to’la-to’kisligi, aniq - ravshanligi, 
"Science and Education" Scientific Journal
May 2021 / Volume 2 Issue 5
www.openscience.uz
1018

---

buxgalteriya hisobi yoki boshqa moliyaviy hisob yuritishga qo’llanilayotgan 
talablarga nechog’lik monandligini aniqlashdan iboratdir. Audit tarkibiga yana 
konsalting, ya’ni mijoz bilan shartnoma tuzib, xizmatlar ko’rsatish ham kiradi. 
Auditorlik faoliyati xo’jalik yurituvchi subyektlarning faoliyati ustidan maxsus 
vakolat olgan davlat idoralarining nazorati o’rnini bosmaydi. Auditning asosiy 
«harakatlanuvchi shaxsi» auditor va auditorlik firmasidir. Auditor belgilangan tartibda 
auditorlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqini olgan hamda auditorlik kasbi 
ro’yxatiga kiritilgan mutaxassisdir. Auditorlik firmasi yuridik va jismoniy shaxs 
tomonidan tuzilib, belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tgach, ustaviga ko’ra auditorlik 
xizmati ko’rsatish bilan shug’ullanuvchi tashkilot. 
Biznes faoliyatini yetarli va aniq axborotlarsiz amalga oshirish mumkin emas. 
Bu axborotlar biznes uchun zarur ma’lumotlar, xabarlar majmuasidan iborat bo’ladi. 
Axborot ishlab chiqaruvchilar, tovarni sotuvchilar va xaridorlar o’rtasidagi aloqa 
shaklidir. 
Ishbilarmonlar asosan turli xil axborotlar statistik, moliyaviy, operativ, tashkiliy 
axborotlar, farmoyish tarzidagi axborot, buxgalterlik, marketing axboroti, ta’minot, 
xodimlar bo’yicha, ma’lumotga oid axborot va boshqa axborotlar bilan ishlaydilar. 
Axborotlar yana ichki va tashqi, dasturiy va me’yoriy axborotlarga bo’linadi. 
Ichki axborot kichik korxona yoki savdo tashkiloti ichki materiallaridan iborat 
bo’ladi hamda korxona faoliyati, uning texnik iqtisodiy ko’rsatkichlarini moddiy va 
mehnat xarajatlari hajmi, naqd pul harakati, debitorlik va kreditorlik qarzlari haqidagi 
ma’lumotlarni o’zida aksettiradi. 
Tashqi axborotlar mahsulot ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar, hokimiyat 
idoralari, banklar, raqobatchilar va boshqa tashkilotlar bilan bo’ladigan aloqalarni 
ifodalaydi. U tovarlarni sotish va xarid qilish shartlari haqidagi tashqi muhit 
xabarlaridan iborat bo’ladi. 
Foydalanish vaqti bo’yicha axborotlar operativ, davriy va uzoq muddatli, 
o’zgarish darajasi bo’yicha birlamchi va ikkilamchi axborotga bo’linadi. 
Tadbirkorlikda iqtisodiy axborotlar yetakchi rol o’ynaydi, chunki ular tovar 
ishlab chiqarish, moddiy boyliklarni taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish 
jarayonidagi munosabatlarni aks ettiradi. 
Kichik korxonalar uchun fan-texnika axborotlarning roli ham muhim, ular ishlab 
chiqarishni ilmiy-texnik taraqqiyot asosida rivojlanishni aks ettiradi. 
Doimiylik darajasi bo’yicha axborotlar doimiy, shartli-doimiy va o’zgaruvchan 
bo’ladi. Doimiy axborot o’z ma’nosini uzoq vaqt davomida o’zgartirmaydi (shaharlar, 
korxonalar, savdo tashkilotlari nomlari, tovar turiari va boshqalar haqidagi 
axborotlar). 
Shartli-doimiy axborotlar ma’lum vaqt davomida o’z ma’nosini saqlab turadi. 
Unga mahsulot tayyorlash uchun texnik shartlar, me’yorlar, tarif miqdorlari, lavozim, 
"Science and Education" Scientific Journal
May 2021 / Volume 2 Issue 5
www.openscience.uz
1019

---

ish haqi va hokazolar kiradi. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik korxonalarining asosiy faoliyati banklar 
bilan chambarchas bogliq bo’lib, ular olib borayotgan faoliyat xomashyoni sotib olish, 
ishlab chiqarilgan tovariar, ko’rsatiladigan xizmatlarga haq to’lash, ishlovchilarni ish 
haqi bilan ta’minlash, turli toifadagi korxonalar, firmalar va boshqa yuridik shaxslar 
bilan bo’ladigan iqtisodiy munosabatlar, ya’ni olingan daromaddan soliq to’lash, 
transport, kommunal xizmatlari uchun barcha turdagi to’lovlar, shuningdek 
olinadigan kreditlar va boshqa hisob-kitoblar banklar orqali amalga oshiriladi. 
Bank operatsiyalari aktiv va passiv operatsiyalardan iborat bo’ladi. Passiv 
opreratsiyalar pul mablag larini ma’lum bir yo’nalishga safarbar etishga qaratilgan 
bo’ladi. Aktiv opeiabiyalai turli xaiakterdagi kreditlar berish bilan bog’liqdir. 
Soliqlar qonun bilan belgilangan, budjetga majburiy to’lanadigan pul to’lovlaridir. 
Soliqlar, avvalo, davlatning vazi-falarini moliyaviy mablag’lar bilan ta’minlash 
zaruratidan kelib chiqadi. O’zbekiston Respublikasida umumdavlat va mahalliy 
soliqlar amal qiladi. 2005-yilning 1-iyulidan boshlab, mikrofirmalar va kichik 
korxonalar uchun yagona soliq tizimijoriyetilgan. 
Tadbirkorlikning iqtisodiy faoliyat yuritishiari, moliyaviy va buxgalteriya hisob-
kitoblarini to’g’ri amalga oshirishlarida auditorlik xizmati muhim o’rin tutadi. 
Auditning asosiy maqsadi korxonalarning moliyaviy va xo’jalik operatsiyalari 
to’griligi va O’zbekiston qonunchiligiga mosligini aniqlashdan iborat.