Kichik yoshdagi bolaning maktab moslashishi muammosi

KICHIK YOSHDAGI BOLANING MAKTAB MOSLASHISHI MUAMMOSI
REJA:

1. 
   Kichik yoshdagi bolaning maktab moslashishi muammosi
   
2. 
   Kichik yoshdagi maktab o'quvchilarining maktabga mos kelmasligining oldini olish xususiyatlari.
   
3. 
   Boshlang'ich maktab yoshidagi noto'g'ri moslashish sabablari
   

Birinchi marta maktabga qadam qo`yadigan birinchi sinf o`quvchilarining maktabga borganda maktab talablariga sharoitlariga moslashish uchun ma`lum vaqt kerak bo`ladi. Aynan bu ishlar maktab psixologining boshlang`ich sinf o`quvchilari bilan olib boradigan psixologik xizmat faoliyatining muhim jihati hisoblanadi. Amalda moslashish vaqti hamma bolalarda ham bir xilda samarali o`tmasligi mumkin. Bolaning maktabda moslashishdagi qiyinchiliklar faqat ota - onalar arzlaridagina emas, balki o`qituvchilarning o`quvchilarga berayotgan xarakteristikalarida ham qayd etilmokda.
Masalan, ota-onalar bolaning maktabga borishi, uy vazifasini bajarishni xohlamayotganini, uning tutqich bermasligi, juda asabiy bo`lib qolganini aytishsa, o`qituvchilar bu bolalarning darsda diqqatsizligida tartibsizligida, tingdoshlari bilan tez-tez aytishib qolishlariga e`tibor berishmokda. Bunday bolalarda asabiy ruhiy buzilish, psixik rivojlanishda orqada qolish vujudga keladi. Bolalar maktabda o`qishga qanchalik tayyor bo`lmasalar, maktabda moslashish davri shunchalik qiyin va uzoq o`tadi.
Psixologlar bolani maktabda o`qishga tayyor, deganlarida uning jismoniy, psixologik va shaxsiy tayyorgarligini nazarda tutadilar. Mavzuning dolzarbligi – hozirgi vaqtda bog`cha maktab va boshqa ta`lim muassasalarida rivojlanishda nuqsoni bo`lgan bolalar aniqlanadi. Maktabgacha va boshlang`ich maktab tizimi shu muammolarni bartaraf qilishga ham mas`ul bo`lib hisoblanadi. Rivojlanishida ba`zi engil (nutqiy, eshituv va boshqa) nuqsoni bo`lgan bolalar bog`cha va umumta`lim maktab muassasalarida tarbiyalanadilar. Og`ir nuqsonlari bo`lgan bolalar esa maxsus turdagi bolalar bog`chasi yoki maktabga qabul qilinadi, bu muassasalar zarur davolash-sog`lomlashtirish va korrektsion, psixologik-pedagogik yordamni bera olish imkoniyatiga ega. Albatta, ta`lim jarayonida har bir holatga alohida yondoshuv zarur.
Chunonchi, og`ir nutqiy nuqsonli bolalar alohida xususiyatlarga ega bo`ladilar. Shu sababli ularda, umumta`limiy tayyorgarlikdan tashqari, korrektsion (tuzatish) yo`nalishdagi ta`limga ehtiyoj bor. 4 Bizda mavjud maxsus bolalar bog`cha-maktablari oldida turgan muammolardan biri maktab, oila, jamoat tashkilotlari, mahallada shaxsni tarbiyalash va shakllantirishning korrektsion-pedagogik-psixologik reabilitatsiya tizimi etarli darajada ishlab chiqilmagan. Ma`naviy-axloqiy, intellektual va jismoniy tarbiya masalalarining talab darajasiga ko`tarilmaganligi, ota-onalar, o`qituvchilarning zarur malakaga ega emasligi, shuningdek, xalq pedagogikasi boy merosidagi bilimlardan to`la xabardor bo`lmaganligidadir.
Tadqiqot maqsadi – Boshlang`ich sinfda psixologik xizmat faoliyati bilan tanishish Tadqiqot predmeti – Kichik maktab yoshidagi psixologik muammolar va ular bilan olib boriladigan korrektsion ishlar Tadqiqot vazifalari – boshlang`ich sinfda psixologik xizmatni tashkil qilish borasidagi ilmiy –uslubiy adabiyotlar, yo`riqnomalar bilan tanishish, bu yo`nalishlar faoliyatini, xujjatlarini, strukturasini tadqiq qilish.
Tadqiqot metodlari – tadqiqot mavzusi yuzasidan psixologik-pedagogik ilmiy ishlarni tahlil qilish, kuzatish, ilmiy manbalar bilan ishlash. Tadqiqotning metodologik asoslari – Boshlang`ich sinf psixologik xizmatni tashkil qilish bo`yicha olimlarning mehnatlari, psixologik xizmatni tashkil qilish haqida Qonun va shu bilan bir qatorda Prezidentimiz I.A.Karimovning mehnatlari asos qilib olindi. Tadqiqot ishining tuzilishi: Bu ish kirish, ikkita bob, uchta paragraf, xulosa bo`limlari va foydalangan adabiyotlar ro`yxatidan iborat.
BOSHLANG`ICH SINFDA PSIXOLOGIK XIZMAT FAOLIYATI
O`rganish ishlari Maktabgacha bolalik davrida u yoki bu sababga ko`ra yoshiga muvofiq, to`laqonli rivojlanmagan ko`plab bolalar uchun maktabga kelish murakkab sinov bo`lishi mumkin va ular qator muammolarga duch keladi. Bu kabi alohida qiyinchiliklarning pedagogik psixologiya fanida to`rtta guruhi farqlanadi:
1. Kun tartibi bilan bog`liq qiyinchiliklar (ko`proq bolalar bog`chasiga qatnamagan bolalarda kuzatiladi va ixtiyoriylik, o`zini boshqarish, uyushqoqlikning nisbatan past darajasida namoyon bo`ladi).
2. Kommunikativ qiyinchiliklar (tengdoshlari bilan muloqot tajribasi etarli bo`lmagan bolalarda sinf jamoasi, undagi o`z o`rniga o`rganishga qiynalishda namoyon bo`ladi).
3. O`qituvchilar bilan o`zaro munosabatlardagi qiyinchiliklar.
4. Oilaviy sharoitdagi o`zgarishlar bilan bog`liq muammolar.
Afsuski, ko`pchilik o`quvchilar uchun bu muammolar hal etib bo`lmasligicha qoladi. Agar bu holatlarda maktab psixologi, pedagog, ota - onalar tomonidan yordam berilmasa, bolada turli ko`rinishdagi maktab nevrozlari maktabga tayyor emaslikning noadekvat kompensatsiyasi sifatida yuzaga kelishi mumkin. Shu sababli maktab nevrozlarini erta diagnostikalash, korrektsiyalash va profilaktika qilish dolzarb va favqulodda muhim muammo sanaladi.
6-9 yoshdagi bolalarda nevrotik holat ichki (ortiqcha xavotir, notinchlik, o`ta senzitivlik kabi) va tashqi ijtimoiy omillar sababli kelib chiqishi mumkin: - oilada noto`g`ri tarbiya (haddan tashqari g`amxo`rlik, ortiqcha talabchanlik, egotsentrik tarbiya); - tarbiyasidagi bolaga psixologik savodsiz ta`sir, ko`pincha o`quvchini noadekvat baholashga olib keladi; - kommunikativ malaka va ko`nikmalar etishmasligi; - o`quvchi pozitsiyasi shakllanmaganligi.
Bu kabi noadaptiv xulqni psixologlar didaktogen yoki maktab nevrozi deb ta`riflaydilar. Bu o`rinda nevroz tibbiy jihatidagi tor ma`noda emas, balki ko`proq 6 maktab hayotidagi u yoki bu murakkabliklarga noadekvat reaktsiya qilish ma`nosida tushuniladi.
Yana bir tez-tez uchraydigan atama - "Psixogen maktab dezadaptatsiyasi'' muammosidir. Mazkur muammo, fikrimizcha, favqulodda dolzarb bo`lgani bois uning xususiyatlari ustida yana bir bor to`xtalamiz.
Psixogen maktab dezadaptatsiyasi bola shaxsining maktab va oiladagi ob`ektiv mavqeini buzadigan psixogen reaktsiyalar kasalliklar va tuzilmalarni aks ettiradi. Odatda, maktab nevrozlari besabab agressivlik, maktabga borishdan qo`rqish, darslarga kirish, sinf taxtasi yonida javob berishdan bosh tortish va shu kabi me`yordan chetlangan dezadaptiv xulqda namoyon bo`ladi. “Maktab xavotirliligi - emotsional beqarorlikning nisbatan engil shakli bo`lib, hayajon, o`quv vaziyatlarida, sinfda ortiqcha notinchlik o`ziga nisbatan yomon munosabat, pedagoglar, tengdoshlari tomonidan salbiy baho kutishda namoyon bo`ladi” - A.M. Prixojan. Maktab nevrozlari namoyon bo`lishi diapozoni ancha keng, bu ularni tashxislashda aniq mezonlarni belgilashni qiyinlashtiradi.
Shu bois maktab nevrozlarining oldini olish va korrektsiyalash uchun kompleks o`yinlar zarur. Ular kichik o`quvchi shaxsi rivojlanishini erta tashxislash, uning yosh va individual xususiyatlari va imkoniyatlarini, o`qituvchilar va ota - onalar bilan doimiy ishlashni talab etadi.
Maktab nevrozlarini tadqiq etish uchun bolani uning maktab va maktabdan tashqari hayotida turli vaziyatlarda kuzatish, o`qituvchilar ota - onalar o`quvchilar bilan suhbatlashish va maxsus psixodiagnostik metodlar zarur. Olingan barcha natijalarni professional talqin qilish psixologga bola muammolarini hal etish imkonini beradi.
Maktab psixologik amaliyotida maktab nevrozi bo`lgan bolalarning bir necha turi farqlanadi:
1. Xulqida aniq chetlanishlar bo`lgan bolalar (darsda o`zlarini yomon tutadi, dars paytida sinfda turib yuradi, o`qituvchiga qo`pollik qiladi, boshqarish qiyin, 7 faqat sinfdoshlari emas, o`qituvchiga ham agressiv). Odatda, yomon o`qiydi, o`zo`zini yuqori baholaydi. Ular uchun giperdinamik sindrom, patologik fantaziya sindromi xarakterli. Ko`pincha o`qituvchilar bunday bolalarni pedagogik “qarovsiz”, yoki xatto aqli zaif deb hisoblaydilar.
2. Shunday holatlar bo`ladiki, yaxshi o`zlashtiradigan, darsda o`zini yaxshi tutadigan o`quvchilar ortiqcha yuklama yoki emotsional hayajon natijasida birdan o`zgarib qoladi. Ularda depressiya, apatiya paydo bo`ladi. O`qituvchilar o`quvchini go`yo almashtirib qo`yishdi, u o`qishga qiziqmay qo`ydi deb aytadilar. Bola maktabga borishdan bosh tortadi, qo`pollik qila boshlaydi. Nevrotik depressiya, bog`lanishli hodisalar sindromi kabilar kayfiyat tushishi emotsional labillik, xavotir fonida namoyon bo`ladi. Ba`zan bu guruh bolalarida autizm, to`liq yoki qisman mutizm kuzatiladi.
Maqsad: Kichik yoshdagi o'quvchilarning maktabga mos kelmasligining oldini olish xususiyatlarini ko'rib chiqish
Ilmiy kontseptsiya sifatida "maktabning moslashuvi" hali aniq talqinga ega emas.
"Maktabning noto'g'ri moslashuvi" - bu har qanday patologik omillar tufayli bolaning aqliy moslashuvining umumiy qobiliyatining buzilishining o'ziga xos hodisasi bo'lib xizmat qiladigan o'quvchi shaxsining maktab sharoitlariga moslashuvining buzilishi. Shu nuqtai nazardan, maktabning noto'g'ri moslashuvi tibbiy va biologik muammo sifatida ishlaydi (Vrono M.V., 1984; Kovalev V.V., 1984). Shu nuqtai nazardan qaraganda, ota-onalar, o'qituvchilar va shifokorlar uchun maktabning noto'g'ri moslashuvi, qoida tariqasida, "salomatlik, rivojlanish yoki xatti-harakatlarning kasalligi / buzilishi" vektori doirasidagi buzilishdir. Bu nuqtai nazar aniq yoki bilvosita maktabning noto'g'ri moslashuviga munosabatni rivojlanish va salomatlik patologiyasi o'zini namoyon qiladigan hodisa sifatida belgilaydi.Bunday munosabatning noqulay oqibati maktabga kirishda yoki rivojlanish darajasini baholashda test nazoratiga e'tibor qaratishdir. bolaning bir ta'lim darajasidan ikkinchisiga o'tishi munosabati bilan, bola o'qituvchilar tomonidan taklif qilinadigan dasturlarda va ota-onalar tomonidan tanlangan maktabda o'qish qobiliyatida hech qanday og'ishlar yo'qligini isbotlashi talab qilinganda.
maktabdagi noto'g'ri adaptatsiya - bu ta'lim jarayonining shartlari va talablari, eng yaqin ijtimoiy muhit, uning psixofiziologik imkoniyatlari va ehtiyojlari o'rtasidagi nomuvofiqlik natijasida bolaning o'rganish qobiliyatini pasaytirish va buzishning ko'p omilli jarayoni (Severny AA, 1995). ). Bu pozitsiya ijtimoiy jihatdan mos kelmaydigan yondashuvning ifodasidir, chunki asosiy sabablar, bir tomondan, bolaning xususiyatlarida (uning shaxsiy sabablarga ko'ra o'z qobiliyatlari va ehtiyojlarini amalga oshira olmasligi) va boshqa tomondan ko'rinadi. mikroijtimoiy muhitning xususiyatlari va maktabda o'qish uchun etarli sharoitlar. . Maktabdagi noto'g'ri moslashuvning tibbiy va biologik kontseptsiyasidan farqli o'laroq, noto'g'ri kontseptsiya ijobiy taqqoslanadi, chunki u o'rganishdagi nogironlikning ijtimoiy va shaxsiy jihatlarini tahlil qilishda asosiy e'tiborni qaratadi. U maktabdagi qiyinchiliklarni faqat patologik alomatlarning "tashuvchisi" emas, balki maktabning har qanday bola bilan adekvat o'zaro ta'sirining buzilishi deb hisoblaydi. Ushbu yangi vaziyatda bolaning mikroijtimoiy muhit sharoitlariga, o'qituvchi va maktab talablariga mos kelmasligi uning (bolaning) nuqsonliligidan dalolat berishdan to'xtadi.
Maktabning noto'g'ri moslashuvi asosan ijtimoiy-pedagogik hodisa bo'lib, uning shakllanishida jami pedagogik va maktab omillarining o'zi hal qiluvchi rol o'ynaydi (Kumarina G.F., 1995, 1998). Ko'p yillar davomida maktabni ushbu jihatga juda ijobiy ta'sir ko'rsatadigan manba sifatida hukmronlik qilish, o'quvchilarning katta qismi uchun maktab xavf zonasiga aylanadi degan oqilona fikrga o'z o'rnini bosmoqda. Maktabdagi nomutanosiblikni shakllantirishning tetik mexanizmi sifatida bolaga qo'yiladigan pedagogik talablar va uning ularni qondirish qobiliyati o'rtasidagi nomuvofiqlik tahlil qilinadi. Bolaning rivojlanishiga va ta'lim muhitining ta'sirining samaradorligiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan pedagogik omillar qatoriga quyidagilar kiradi: maktab rejimi va o'quv ishining sur'ati va ta'limning sanitariya-gigiyena sharoitlari o'rtasidagi nomuvofiqlik, keng qamrovli tabiat. o'quv yuklamalari, salbiy baholovchi rag'batlantirishning ustunligi va shu asosda yuzaga keladigan "semantik to'siqlar" bolaning o'qituvchilar bilan munosabatlarida, ta'limdagi muvaffaqiyatsizliklar asosida shakllanadigan oila ichidagi munosabatlarning ziddiyatli tabiati.
To'rtinchi pozitsiya: Maktabdagi dezadaptatsiya - bu murakkab ijtimoiy-psixologik hodisa bo'lib, uning mohiyati bolaning maktab ta'limi sohasida "o'z o'rnini" topa olmaslik, uni o'zi kabi qabul qilish, o'z shaxsiyatini saqlab qolish va rivojlantirish; va o'z-o'zini anglash va o'zini namoyon qilish imkoniyati. Ushbu yondashuvning asosiy vektori bolaning ruhiy holatiga va ta'lim davrida rivojlanadigan munosabatlarning o'zaro bog'liqligi va o'zaro bog'liqligining psixologik kontekstiga qaratilgan: "oila-bola-maktab", "bola-o'qituvchi", "bola-tengdoshlar", "individual ravishda afzal - maktab o'quv texnologiyalari tomonidan qo'llaniladi". Qiyosiy baholashda maktabning noto'g'ri adaptatsiyasini talqin qilishda ijtimoiy mos kelmaydigan va ijtimoiy-psixologik yondashuvlar pozitsiyalarining yaqinligi haqidagi illyuziya paydo bo'ladi, ammo bu illyuziya shartli.
Ijtimoiy-psixologik nuqtai nazar, bolaning moslashishga qodir bo'lishi kerak deb hisoblamaydi va agar u buni qila olmasa yoki qanday qilib bilmasa, unda "nimadir noto'g'ri". Ijtimoiy-psixologik yondashuv tarafdorlari maktabdagi nomutanosiblikni muammoli tahlil qilishning boshlang'ich nuqtasi sifatida bolani emas, balki o'quv muhitiga moslashish yoki moslashishni tanlash oldida turgan inson sifatida, balki uning o'ziga xosligini ajratib ko'rsatishadi. inson", uning hayotining ushbu davridagi mavjudligi va hayotiy faoliyati noto'g'ri moslashuv bilan murakkablashadi. rivojlanish. Agar o'zaro kesishgan munosabatlarda shakllanadigan qat'iy tajribalar, hozirgi madaniyatning ta'siri va munosabatlarning avvalgi tajribasi, qoida tariqasida, maktabgacha yoshdagi bolalarning maktabgacha ta'lim muassasasining dastlabki bosqichlarida paydo bo'lgan tajribani hisobga oladigan bo'lsak, maktabning moslashuvining ushbu yo'nalishini tahlil qilish ancha qiyinlashadi. sotsializatsiya. Maktab moslashuvining bunday tushunchasini insonparvarlik va psixologik deb atash kerak va u bir qator muhim oqibatlarga olib keladi, xususan:
Maktabning moslashuvi - bu patologik, salbiy ijtimoiy yoki pedagogik omillarni xarakterlash muammosi emas, balki maxsus ijtimoiy (maktab) sohasidagi insoniy munosabatlar muammosi, bular bag'rida shakllanadigan shaxsiy ahamiyatga ega bo'lgan ziddiyat muammosi. munosabatlar va uni mumkin bo'lgan hal qilish usullari;
Ushbu pozitsiya bizga maktabdagi moslashuvning tashqi ko'rinishlarini ("patologizatsiya" yoki aqliy, psixosomatik kasalliklarning rivojlanishi; "muxolif" xatti-harakatlar va bolaning qobiliyatsizligi, ijtimoiy "normativ" ta'lim sharoitlaridan chetga chiqishning boshqa shakllari) "niqob" sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi. Ota-onalar, boshqa kattalarni tarbiyalash va o'qitish uchun mas'ul bo'lgan shaxslar uchun nomaqbul bo'lgan, o'quv vaziyati bilan bog'liq bo'lgan bolaning ichki, sub'ektiv ravishda hal qilib bo'lmaydigan nizolarning reaktsiyalari va nizoni hal qilishning u (bola) uchun maqbul usullari. Noto'g'ri moslashishning turli ko'rinishlari, aslida, himoya adaptiv reaktsiyalar uchun variant sifatida harakat qiladi va bola adaptiv qidiruv yo'lida maksimal va malakali yordamga muhtoj;
Tadqiqotlarning birida moslashuv jarayoni maxsus nazorat qilingan yuz nafar bola o'quv yili oxirida nevropsikolog tomonidan tekshirildi. Ma'lum bo'lishicha, beqaror moslashuvga ega bo'lgan maktab o'quvchilarida neyropsik sohaning individual subklinik kasalliklari qayd etilgan, ularning ba'zilarida kasallanish darajasi oshgan. O'quv yili davomida moslashmagan bolalarda psixonevrolog chegaradagi neyropsikiyatrik kasalliklar ko'rinishidagi aniq astenonevrotik og'ishlarni qayd etdi.
Tibbiyot fanlari doktori, professor V.F. Bazarniy, ayniqsa, maktabda ildiz otgan bunday an'analarning bolalarga salbiy ta'siriga e'tibor qaratadi:
1) Dars paytida bolalarning odatiy holati, tarang va g'ayritabiiy. Olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, bunday psixomotor va neyrovegetativ qullik bilan, 10-15 daqiqadan so'ng, talaba parvoz paytida kosmonavtlar boshdan kechirganlari bilan taqqoslanadigan nevropsik stress va stressni boshdan kechiradi;
2) Tabiiy stimullar bilan qashshoqlashgan o'quv muhiti: yopiq xonalar, monoton, sun'iy ravishda yaratilgan elementlar bilan to'ldirilgan cheklangan joylar va bolalarni yorqin hissiy taassurotlardan mahrum qilish. Bunday sharoitda dunyoni obrazli-sezuvchi idrok etish susayadi, vizual ufqlar torayadi, hissiy soha tushkunlikka tushadi.
3) Ta'lim jarayonini qurishning og'zaki (og'zaki-axborot) tamoyili, hayotni "kitob" o'rganish. Tayyor ma'lumotni tanqidiy idrok etish bolalarning tabiatan ularga xos bo'lgan potentsialni amalga oshira olmasligiga, mustaqil fikrlash qobiliyatini yo'qotishiga olib keladi.
4) Bilimlarni kasr, elementma-element bo‘yicha o‘rganish, bolalarda dunyoqarash va dunyoqarashning yaxlitligini buzuvchi parcha-parcha ko‘nikma va malakalarni egallash.
5) hissiy, hissiy-obrazlilikka zarar etkazadigan aqliy rivojlanish usullariga haddan tashqari ishtiyoq. Haqiqiy obrazli-sezgi dunyosi o‘rnini sun’iy ravishda yaratilgan (virtual) harflar, raqamlar, belgilar dunyosi egalladi, bu esa insondagi hissiy va intellektualning bo‘linishiga, eng muhim psixik funksiya – tasavvurning parchalanishiga olib keladi. Va natijada shizoid ruhiy konstitutsiyaning erta shakllanishiga olib keladi.
Boshlang'ich maktab yoshi - bola hayotidagi eng qiyin davrlardan biri. Bu erda kattalar bilan munosabatlar tizimida o'zining cheklangan o'rni ongining paydo bo'lishi, ijtimoiy ahamiyatga ega va ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lgan faoliyatni amalga oshirish istagi paydo bo'ladi. Bola o'z harakatlarining imkoniyatlaridan xabardor bo'ladi, u hamma narsa ham mumkin emasligini tushuna boshlaydi. Maktab ta'limi masalalari nafaqat ta'lim, bolaning intellektual rivojlanishi, balki uning shaxsiyatini shakllantirish va tarbiyalash masalalaridir.
2. Maktab dezadaptatsiyasining xususiyatlari (turlari, darajalari, sabablari)
Noto'g'ri adaptatsiyani turlarga bo'lishda S.A. Belicheva shaxsning jamiyat, atrof-muhit va o'zi bilan o'zaro munosabatlaridagi nuqsonning tashqi yoki aralash ko'rinishini hisobga oladi:
a) patogen: asab tizimining buzilishi, miya kasalliklari, analizatorlarning buzilishi va turli xil fobiyalarning namoyon bo'lishi natijasida aniqlanadi;
b) psixososyal: yosh-jinsiy o'zgarishlar, xarakterning aksentsiyasi (me'yorning haddan tashqari namoyon bo'lishi, ma'lum xususiyatning namoyon bo'lish darajasining oshishi), hissiy-irodaviy soha va aqliy rivojlanishning salbiy namoyon bo'lishi;
v) ijtimoiy: axloqiy va huquqiy me'yorlarning buzilishida, xulq-atvorning asotsial shakllarida va ichki tartibga solish tizimlarining deformatsiyasida, ma'lumot va qadriyat yo'nalishlari, ijtimoiy munosabatlarda namoyon bo'ladi.
Ushbu tasnifga asoslanib, T.D. Molodtsova moslashuvning quyidagi turlarini aniqlaydi:
a) patogen: nevrozlarda, tantrumlarda, psixopatiyada, analizator buzilishlarida, somatik kasalliklarda namoyon bo'ladi;
b) psixologik: fobiyalar, turli xil ichki motivatsion to'qnashuvlar, ijtimoiy rivojlanish tizimiga ta'sir qilmagan, ammo patogen hodisalarga bog'liq bo'lmagan ba'zi bir urg'u turlari.
Bunday disadaptatsiya asosan yashirin va ancha barqaror. Bu shaxsning farovonligiga ta'sir qilgan, stress yoki umidsizlikka olib kelgan, shaxsni shikastlagan, lekin hali xatti-harakatlariga ta'sir qilmagan ichki buzilishlarning barcha turlarini (o'zini o'zi qadrlash, qadriyatlar, orientatsiya) o'z ichiga oladi;
v) ijtimoiy-psixologik, psixososyal: akademik muvaffaqiyatsizlik, intizom, nizo, qiyin ta'lim, qo'pollik, munosabatlarning buzilishi. Bu moslashuvning eng keng tarqalgan va oson namoyon bo'ladigan turi;
Ijtimoiy-psixologik moslashuv natijasida bolada, birinchi navbatda, faoliyatning buzilishi bilan bog'liq bo'lgan o'ziga xos bo'lmagan qiyinchiliklarning butun majmuasini ko'rsatishini kutish mumkin. Darsda moslashmagan o'quvchi tartibsiz, ko'pincha chalg'itadi, passiv, faollik sekinlashadi, ko'pincha xatolarga yo'l qo'yiladi. Maktabdagi muvaffaqiyatsizlikning tabiati turli omillar bilan belgilanishi mumkin, shuning uchun uning sabablari va mexanizmlarini chuqur o'rganish pedagogika doirasida emas, balki pedagogik va tibbiy (va yaqinda) nuqtai nazardan amalga oshiriladi. ijtimoiy) psixologiya, defektologiya, psixiatriya va psixofiziologiya
d) ijtimoiy: o'smir jamiyat hayotiga aralashadi, deviant xulq-atvori bilan ajralib turadi (me'yordan chetga chiqadi), asotsial muhitga osongina kiradi (asotsial sharoitga moslashish), huquqbuzarlikka aylanadi (delikvent), noto'g'ri adaptatsiyaga moslashish (giyohvandlik) bilan tavsiflanadi. , alkogolizm, sarsonlik), buning natijasida kriminogen darajaga erishish mumkin.
Bunga oddiy muloqotdan "tashlangan", uysiz qolgan, o'z joniga qasd qilishga moyil bo'lgan va hokazo bolalar kiradi. Ushbu tur ba'zan jamiyat uchun xavfli bo'lib, u psixologlar, o'qituvchilar, ota-onalar, shifokorlar, adliya xodimlarining aralashuvini talab qiladi.
Bolalar va o'smirlarning ijtimoiy moslashuvi to'g'ridan-to'g'ri salbiy munosabatlarga bog'liq: bolalarning o'qishga, oilaga, tengdoshlariga, o'qituvchilarga, boshqalar bilan norasmiy muloqotga bo'lgan salbiy munosabati qanchalik aniq bo'lsa, moslashuv darajasi shunchalik kuchli bo'ladi.
Moslashuvning u yoki bu shakllarini bartaraf etish, avvalo, uni keltirib chiqargan sabablarni bartaraf etishga qaratilishi tabiiy. Ko'pincha bolaning maktabda noto'g'ri moslashishi, o'quvchi rolini bajara olmaslik uning boshqa muloqot muhitiga moslashishiga salbiy ta'sir qiladi. Bunday holda, bolaning umumiy ekologik moslashuvi yuzaga keladi, bu uning ijtimoiy izolyatsiyasini, rad etilishini ko'rsatadi.
Ko'pincha maktab hayotida bola va maktab muhiti o'rtasidagi muvozanat, uyg'un munosabatlar dastlab paydo bo'lmagan holatlar mavjud. Moslashuvning dastlabki bosqichlari barqaror holatga o'tmaydi, aksincha, noto'g'ri adaptatsiya mexanizmlari ishga tushadi, natijada bola va atrof-muhit o'rtasida ko'proq yoki kamroq aniq ziddiyatga olib keladi. Bunday hollarda vaqt faqat talabaga qarshi ishlaydi.
Noto'g'ri adaptatsiya mexanizmlari ijtimoiy (pedagogik), psixologik va fiziologik darajalarda namoyon bo'lib, bolaning atrof-muhitning tajovuzkorligiga munosabati va bu tajovuzdan himoyalanishini aks ettiradi. Moslashuv buzilishlarining namoyon bo'lish darajasiga qarab, akademik va ijtimoiy xavf, sog'liq uchun xavf va murakkab xavf holatlarini ajratib ko'rsatish bilan birga, maktab moslashuvining xavfli holatlari haqida gapirish mumkin.
Agar birlamchi moslashish buzilishlari bartaraf etilmasa, u holda ular chuqurroq "qavatlarga" tarqaladi - psixologik va fiziologik.
1) Maktab dezadaptatsiyasining pedagogik darajasi
Bu o'qituvchilar tomonidan eng aniq va idrok etilgan darajadir. U o'zini bolaning o'rganishdagi muammolari (faoliyat jihati) sifatida ochib beradi, u uchun yangi ijtimoiy rol - talaba (munosabat aspekti) rivojlanishida. Faoliyat rejasida, voqealarning bola uchun noqulay rivojlanishi bilan, uning asosiy o'rganishdagi qiyinchiliklari (1-bosqich) bilimdagi muammolarga (2-bosqich), bir yoki bir nechta mavzu bo'yicha materialni o'zlashtirishda kechikish (3-bosqich), qisman rivojlanadi. yoki umumiy (4-bosqich), va mumkin bo'lgan ekstremal holat sifatida - ta'lim faoliyatini rad etishda (5-bosqich).
Munosabatlar nuqtai nazaridan, salbiy dinamika shundan iboratki, dastlab bolaning o'qituvchilar va ota-onalar bilan munosabatlarida akademik muvaffaqiyatsizlik asosida paydo bo'lgan (1-bosqich) semantik to'siqlarga (2-bosqich), epizodik (3-bosqich) va tizimli to'qnashuvlar (4-bosqich) va ekstremal holatda, u uchun shaxsiy ahamiyatga ega bo'lgan munosabatlardagi tanaffusga (5-bosqich).
Statistik ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, ta'lim va munosabatlardagi muammolar barqaror barqarorlikni ko'rsatadi va yillar davomida kamaymaydi, faqat yomonlashadi. So'nggi yillardagi umumlashtirilgan ma'lumotlar dastur materialini o'zlashtirishda qiyinchiliklarga duch kelganlar sonining o'sishini ko'rsatmoqda. Kichik maktab o'quvchilari orasida bunday bolalar 30-40% ni, boshlang'ich sinf o'quvchilarida 50% gacha. Maktab o'quvchilari o'rtasida o'tkazilgan so'rovlar shuni ko'rsatadiki, ularning atigi 20 foizi maktabda va uyda o'zlarini qulay his qilishadi. 60% dan ortig'i maktabda rivojlanayotgan munosabatlardagi muammolarni tavsiflovchi norozilikka ega. O'qituvchilar uchun tushunarli bo'lgan maktabdagi noto'g'ri rivojlanishining bu darajasini aysbergning uchi bilan taqqoslash mumkin: bu o'quvchining psixologik va fiziologik darajasida - uning xarakterida, aqliy rivojlanishida yuzaga keladigan chuqur deformatsiyalarning signalidir. va somatik salomatlik. Ushbu deformatsiyalar yashirin va, qoida tariqasida, o'qituvchilar maktabning ta'siri bilan bog'liq emas. Va shu bilan birga, ularning paydo bo'lishi va rivojlanishidagi roli juda katta.
2) Noto'g'ri adaptatsiyaning psixologik darajasi
O'qishdagi muvaffaqiyatsiz ta'lim faoliyati, shaxsiy ahamiyatli odamlar bilan munosabatlardagi muammolar bolani befarq qoldira olmaydi: ular uning individual tashkilotining chuqurroq darajasiga salbiy ta'sir qiladi - psixologik, o'sib borayotgan shaxsning xarakterini shakllantirishga, uning hayotiy munosabatiga ta'sir qiladi.
Birinchidan, bolada o'quv faoliyati bilan bog'liq vaziyatlarda tashvish, ishonchsizlik, zaiflik hissi bor: u darsda passiv, tarang, javob berishda o'zini tutadi, tanaffus paytida nimadir qilishni topa olmaydi, bolalarning yonida bo'lishni afzal ko'radi, lekin ular bilan yaqin aloqaga kirmaydi.aloqa qiladi, oson yig‘laydi, qizarib ketadi, o‘qituvchining arzimagan gapida ham yo‘qoladi.
Noto'g'ri moslashishning psixologik darajasini bir necha bosqichlarga bo'lish mumkin, ularning har biri o'ziga xos xususiyatlarga ega.
Birinchi bosqich - Vaziyatni o'zgartirishga qo'lidan kelganicha harakat qilib, sa'y-harakatlarning befoydaligini ko'rgan bola, o'zini himoya qilish rejimida harakat qilib, o'zini o'zi uchun juda katta yuklardan, mumkin bo'lgan talablardan instinktiv ravishda himoya qila boshlaydi. Boshlang'ich keskinlik endi ahamiyatli hisoblanmaydigan o'quv faoliyatiga munosabatning o'zgarishi tufayli kamayadi.
Ikkinchi bosqich - ko'rsatiladi va o'rnatiladi.
Uchinchi bosqich - turli xil psixoprotektiv reaktsiyalar: sinfda bunday o'quvchi doimiy ravishda chalg'itadi, derazadan tashqariga qaraydi va boshqa narsalarni qiladi. Yosh o'quvchilar orasida muvaffaqiyatga bo'lgan ehtiyojni qoplash usullarini tanlash cheklanganligi sababli, o'z-o'zini tasdiqlash ko'pincha maktab me'yorlariga qarshi chiqish va intizomni buzish orqali amalga oshiriladi. Bola ijtimoiy muhitda obro'siz mavqega qarshi norozilik bildirish yo'lini qidiradi. To'rtinchi bosqich - faol va passiv norozilik usullari mavjud, ehtimol uning asab tizimining kuchli yoki zaif turi bilan bog'liq.
3) Noto'g'ri adaptatsiyaning fiziologik darajasi
Maktab muammolarining bolaning sog'lig'iga ta'siri bugungi kunda eng ko'p o'rganilgan, ammo ayni paytda o'qituvchilar tomonidan eng kam narsa tushuniladi. Ammo bu erda, fiziologik darajada, insonning eng chuqur tashkilotida, ta'lim faoliyatidagi muvaffaqiyatsizliklar, munosabatlarning qarama-qarshi tabiati, o'rganishga sarflangan vaqt va kuchning haddan tashqari ko'payishi yopiladi.
Maktab hayotining bolalar salomatligiga ta'siri masalasi maktab gigienistlarining tadqiqot mavzusidir. Biroq, mutaxassislar paydo bo'lishidan oldin ham, ilmiy, tabiiy pedagogika klassiklari maktabning unda o'qiyotganlarning sog'lig'iga ta'siri haqidagi o'z baholarini avlodlarga qoldirgan. Shunday qilib, G. Pestalozzi 1805 yilda ta'limning an'anaviy tashkil etilgan maktab shakllari bilan bolalar rivojlanishining tushunarsiz "bo'g'ilishi", "ularning sog'lig'ini o'ldirishi" sodir bo'lishini ta'kidladi.
Bugungi kunda birinchi sinfda maktab ostonasini bosib o'tgan bolalarda nevropsik sohadagi og'ishlar (54% gacha), ko'rishning buzilishi (45%), duruş va oyoq (38%) aniq ko'tariladi. ovqat hazm qilish tizimi kasalliklari (30%). To'qqiz yillik maktabda (1-sinfdan 9-sinfgacha) sog'lom bolalar soni 4-5 barobar kamayadi.
Maktabni tugatish bosqichida ularning atigi 10 foizini sog'lom deb hisoblash mumkin.
Olimlarga aniq bo'ldi: qachon, qaerda, qanday sharoitda sog'lom bolalar kasal bo'lib qolishadi. O'qituvchilar uchun eng muhimi, salomatlikni saqlashda hal qiluvchi rol tibbiyotga emas, sog'liqni saqlash tizimiga emas, balki bolaning sharoiti va turmush tarzini oldindan belgilab beradigan ijtimoiy institutlarga - oila va maktabga tegishli.
Bolalarda maktabga moslashishning sabablari butunlay boshqacha bo'lishi mumkin. Ammo o'qituvchilar va ota-onalar e'tibor beradigan uning tashqi ko'rinishlari ko'pincha o'xshashdir. Bu o'rganishga bo'lgan qiziqishning pasayishi, maktabga borishni istamaslik, o'quv faoliyatining yomonlashishi, tartibsizlik, e'tiborsizlik, sekinlik yoki aksincha, giperaktivlik, tashvish, tengdoshlar bilan muloqot qilishda qiyinchiliklar va boshqalar. Umuman olganda, maktabdagi dezadaptatsiya uchta asosiy xususiyat bilan tavsiflanishi mumkin: maktabda hech qanday muvaffaqiyatning yo'qligi, unga nisbatan salbiy munosabat va tizimli xatti-harakatlarning buzilishi. 7-10 yoshli kichik maktab o'quvchilarining katta guruhini tekshirganda, ularning deyarli uchdan bir qismi (31,6%) doimiy maktab dezadaptatsiyasini shakllantirish xavfi guruhiga tegishli ekanligi va bu uchdan yarmidan ko'pi maktabda etishmovchilikka duchor bo'lganligi ma'lum bo'ldi. nevrologik sabablar va eng avvalo, minimal miya disfunktsiyasi (MMD) deb ataladigan sharoitlar guruhi. Aytgancha, bir qator sabablarga ko'ra, o'g'il bolalar qizlarga qaraganda MMDga ko'proq moyil. Ya'ni, miyaning minimal disfunktsiyalari maktabning moslashuviga olib keladigan eng keng tarqalgan sababdir.
SD ning eng keng tarqalgan sababi - minimal miya disfunktsiyasi (MBD). Hozirgi vaqtda MMD disontogenezning alohida shakllari sifatida qaraladi, ular individual yuqori aqliy funktsiyalarning yoshga bog'liq etukligi va ularning nomutanosib rivojlanishi bilan tavsiflanadi. Shu bilan birga, shuni yodda tutish kerakki, murakkab tizimlar sifatida yuqori aqliy funktsiyalarni miya yarim korteksining tor zonalarida yoki izolyatsiya qilingan hujayra guruhlarida lokalizatsiya qilish mumkin emas, balki birgalikda ishlaydigan zonalarning murakkab tizimlarini qamrab olishi kerak, ularning har biri o'z hissasini qo'shadi. miyaning butunlay boshqacha, ba'zan bir-biridan uzoqda joylashgan qismlarida joylashgan murakkab aqliy jarayonlarni amalga oshirishga. MMD bilan xulq-atvor, nutq, e'tibor, xotira, idrok va yuqori aqliy faoliyatning boshqa turlari kabi murakkab integrativ funktsiyalarni ta'minlaydigan miyaning ma'lum funktsional tizimlarining rivojlanish tezligida kechikish mavjud. Umumiy intellektual rivojlanish nuqtai nazaridan, MMD bilan og'rigan bolalar me'yor darajasida yoki ba'zi hollarda subnormdir, lekin ayni paytda ular maktabda o'qishda sezilarli qiyinchiliklarga duch kelishadi. Muayyan yuqori aqliy funktsiyalarning etishmasligi tufayli MMD yozish ko'nikmalarini shakllantirishda buzilishlar (disgrafiya), o'qish (disleksiya), hisoblash (diskalkuliya) shaklida namoyon bo'ladi. Faqat alohida holatlarda, disgrafiya, disleksiya va diskalkuliya izolyatsiya qilingan, "sof" shaklda namoyon bo'ladi, ko'pincha ularning belgilari bir-biri bilan birlashtiriladi, shuningdek og'zaki nutqning rivojlanishi buzilgan.
Maktabdagi muvaffaqiyatsizlikning pedagogik tashxisi odatda ta'limning muvaffaqiyatsizligi, maktab intizomini buzish, o'qituvchilar va sinfdoshlar bilan nizolar bilan bog'liq holda amalga oshiriladi. Ba'zida maktabdagi muvaffaqiyatsizlik o'qituvchilardan ham, oiladan ham yashirin bo'lib qoladi, uning alomatlari o'quvchining o'sishi va intizomiga salbiy ta'sir ko'rsatmasligi mumkin, bu o'quvchining sub'ektiv tajribalarida yoki ijtimoiy ko'rinishlarda namoyon bo'ladi.