Kimyo fakulteti noorganik vanalitik kimyo kafedrasi

Aralash kompleklar.

Me

⁺ →Am-X^- ; Am-trioktilamin (TOA) difenilguanidin

X ^--galogenlar, - CN, SCN- va xok.

[MeAm_mX_n]X ^– ning ichki yoki tashqi sferada bo‘lishi pH ga bog‘liq bo‘ladi, m+n metallning koordinatsion sonidan katta bo‘lmasa aralash kompleks hisoblanadi.

Aralash komplekslar asosan ekstraksiyada qo‘llaniladi.

Ichki kompleks birikmalarning asosiy turlari.

Органик реагентлар ва уларнинг хелатлари, ранглилиги, хелатларнинг асосий турлари: нейтрал, катионли, анионли, бир турли, аралаш, координацион тўйинган.

Аналитик кимёда кўпчилик ҳолларда полидентант хоссаларини ҳосил қилувчи лигандлар қўлланилади. Органик реагентларнинг анорганик бирикмалар ионлари билан ҳосил қиладиган бирикмалари ҳалқа (хелат) характерга эга. Бунинг учун органик реагент бидентант ёки полидентант характерга эга бўлиши керак . Бундай комплекс бирикмаларнинг барқарорлиги ҳалқалар сони ва ҳалқа аъзолари сони билан аниқланади. Бундай эффектни хелат эффекти дейилади. 5ва 6 аъзоли ҳалқалар тутган комплекс бирикмалар энг барқарорлиги билан ажралиб туради, уларда лиганддаги аплент бурчаклар унинг деформацияланиши натижасида пайдо бўладиган кучланиш энг камдир. Масалан нинг оксалат кислота билан комплекси (5 аъзоли) қаҳрабо кислотаси билан ҳосил қиладиган етти аъзоли комплексига қараганда барқарордир.

Битта комплекс ҳосил қилишга тўғри келадиган ҳалқалар сонининг ортиши ҳам комплекс бирикмаларнинг барқарорлигини оширади. ЭДТА Са2 ёки билан учта беш аъзоли ҳалқа ҳосил қилади ва барқарор.

Аралаш комплеклар.

Am-триоктиламин

X ^- -галогенлар, - CN, SCN- ва хок.

X ^–нинг ички ёки ташқи сферада бўлиши pH га боғлиқ бўлади, m+n металлнинг координацион сонидан катта бўлмаса аралаш комплекс ҳисобланади.

Аралаш комплекслар асосан экстракцияда қўлланилади.

Ички комплекс бирикмаларнинг асосий турлари.

1. 
   Полифеноллар ва оксокислоталар Солицил кислотаси ва унинг сулфоҳосилалари, хромотроп кислотаси ва ҳосилалари, диоксинафталин
   

ва ҳок;

, , ,

Bu organik reagentlar o‘zi rangsiz, xromofor guruhlar tutmaydi, shuning uchun ularning xromofor xossaga ega bo‘lgan metallar bilan rangli birikmalar hosil qiladi (Cu, Cr, Co, Ti, V) va boshqalar. Bularning reaksiyalari yuqori tanlab ta’sir etuvchan ammo sezgirligi kam.

2. 
   -OH guruhlari tutgan trifenilmetan, bo‘yoqlari alizarin, algominon, xromazurol S, pirokatexin binafshasi, fluoronlar, oksiflovan bo‘yoqlari, marin tipidagi va boshqalarning IKB lari.
   

Bunday reagentlar rangli bo‘ladi, yani xromofor xossaga ega o‘tish metallari va boshqa metallar bilan reaksiyaga kirishadi. Tanlab ta’sir etuvchanligi kam, ammo sezgirligi yuqori Ԑ≈ 10⁴-10⁵ , pH- indiqator xossalariga ega (eritma pH i asosida o‘z rangini o‘zgartiradi). Ularni kompleksonometriyada metalloxrom indikatori sifatida spektrofotometriyada ishlatiladi.

3. 
   O‘zida OH ­^– va N tutgan IKB lar.
   

Amin azoti tutgan organik reagent ( 8 oksixinolin, EDTA, KO) va boshqalar;

Azo birikmalar

;

Azometin bo‘yoqlari birikmalari

modda bilan ta’sirlashmasa begona moddlar ishtirokiga bog‘liq bo‘lmaydi.

Eritilgan modda ikkala fazada ham bir xil shaklda bo‘lsagina taqsimlanish qonuni o‘rinli bo‘ladi. Ya’ni:

MAn_(c)MA_n(o)

Haqiqatda esa ikkala fazaga taqsimlangan modda dissotsilanish, gidrolizlanish, kompleks hosil qilish hisobiga har xil formada bo‘lishi mumkin.

Shu sababli analitik kimyoda taqsimlanish konstantasi (“R”) o‘rniga taqsimlanish koeffitsienti “D” ishlatiladi.

Taqsimlanish koeffitsienti quyidagi faktorlarga bog‘liq:

a) suvli fazaning rN iga

b) ekstraksiyalanadigan modda konsentratsiyasiga

v) ekstraksion reagentga, chunki ular kompleks hosil bo‘lish jarayoniga va ekstraksiyalanadigan modda dissotsiasiyasiga ta’sir etadi. Shu bilan birga rN ning ma’lum oraliqlarida D doimiy qiymatdir.

Agar sistema oddiy bo‘lsa, masalan, I₂, u holda R=D bo‘ladi.

Ekstraksiya jarayonini miqdoriy baholashni ajratish darajasi kattaligi (R) yordamida amalga oshirish mumkin.

R-moddaning umumiy miqdorini hamma formalaridan ekstraksiyalanadigan moddaning organik fazaga ajratilish foiz miqdorini ko‘rsatadi. (R) %

V₀₌V_C bo‘lganda

bo‘ladi.

S₀-organik fazadagi analitik konsentratsiya

S_umum- moddaning yig‘indi analitik konsentratsiyasi

V₀₌V_C – lar organik va suvli fazalar hajmi

D va R orasida bog‘lanish mavjud:

Teng hajmlarda V₀₌V_C bo‘lganda

R-organik fazaga qancha foiz modda o‘tganligini ko‘rsatadi.

Shunday qilib ikkita aralashmaydigan suyuqliklar geterogen muvozanatini tashkil etadi, u holda ekstraksiya jarayoni Gibbsning fazalar qoidasiga bo‘ysunishi kerak:

N+F=K+2

Bunda N- fazalar soni;

F- erkinlik darajasi;

K- komponentlar soni;

Gibbs qoidasiga muvofiq, agar ikki fazali sistema bir komponentni ajratsa, u holda bir fazadagi konsentratsiyani bilgan holda fazadagi konsentratsiyasini hisoblash mumkin.