Kimyo fakulteti noorganik vanalitik kimyo kafedrasi

II. O’quv faning maqsadi va vazifasi

Fanni o’qitishdan maqsad - talabalarga kimyoviy ajratish va konsentrlash qоnunlarining ma’nosini yoritib berish , shu qonunlarning qo’llanish соhаlarini o’rgatish va аниq кимёвий масалаларни hаl qilishda ushbu qonunlarning amaliy imkoniyatlarini тo’g’ri tushuntirish. Shu sababli , kimyoviy ajratish va konsentrlash аasoslarini o’rganishda , bu fanning barcha bo’limlari o’rtasidagi mavjud bog’liqligi bo’yicha ko’rsatmalar berishdan iboratdir. Kimyoviy ajratish va konsentrlash fani kimyo fanida qo’llaniladigan usullar va sanoatda hаmda turmushda keng qo’llaniladigan moddalarni ajratish va konsentrlash metodlari umumiy qonuniyatlar zaminiga mos keladi.

Fanning vazifasi – kimyoning nazariy qоnunlaridan turli masalalarni hаl qilishda uddaburonlik bilan foydalanish qоbiliyatini rivojlntirish, kimyoviy reaksiyalar mahsuldorligini aniq hisoblash .Turli hisoblash ishlarida ma’lumotlardan unumli foydalana olish. Termodinamik kattaliklarning taqribiy qiymatlarini topish. Turli xolat diagrammalaridan to’g’ri foydalanish, kimyoviy jarayonlarning kinetik kattaliklarni aniqlashda , kimyoviy jarayonlarning berilgan mexanizmlari uchun kinetik tenglamalarni hisoblab topishni chuqur o’rgatishdan iborat..

Fan bo’yicha talabalarning bilim , ko’nikma , va malakalarga quyidagi talablar quyiladi. Talaba:

Kimyoviy ajratish va konsentrlash fani , uning vazifalari, tadqiqot usullari; statistik termodinamikaning analitik kimyodagi roli ; nomuvozanat jarayonlarning termodinamikasi Gaz xromatografiyasi usulida harakatchan faza sifatida tashuvchi deb ataladigan inert gaz ishlatiladi. Bu usulda aniqlanadigan modda, albatta, gaz holiga o‘tkazilishi zarur. Gaz xromatografiyasi gaz-qattiq (gaz-adsorbsion) va gaz-suyuqlik xromatografiyasi usullariga bo‘linadi. Gaz adsorbsion usulda turkun faza sifatida qattiq adsorbent ishlatiladi. Gaz-suyuqlik xromatografiyasi usulida turkun faza sifatida biror qattiq moddaga yupqa qavatbilan kiritilgan suyuqlik ishlatiladi. Gaz suyuqlik xromatografiya-

si gaz-adsorbsion usul sifatida ko‘proq qo‘llaniladi.

__ Keng qo‘llamda ma’lum bo‘lgan ajratish metodlari - disstillatsiya kristallizatsiya, ekatraksiya va adsorbsiya asosida fazoviy muvozanatning o‘zgarishi yotadi. Bu jarayonlarda aralashmani tashkil etuvchi moddlar molekulalari fazalar orasidagi taqsimlanishga intilib ikki faza chegara sirtidan o‘tadi. Bunda ularni xar biri doimiy muvozanat konsentratsiya o‘rnatiladi. Agar ajratiladigan aralashma komponentlari xossalari bir-biriga yakin bo‘lsa, u holda faqatgina ajratish elementar aktini juda ko‘plab marta takrorlansagina ajratish yetarlicha bo‘lish mumkin. Bunday jarayon, masalan, nasadkali yokt rektifikatsion kolonalarda amalga oshiriladi. Bu kabi hollarda tula ajratish fakat oddiy sistemalar uchun mumkin ekanligini ta’kidlash lozim. Kinetik hodisalardan foydalanilgan holda chegara sirt buylab, bir yunalishda faqat bir modda molekulalari o‘tadi. Agar aralashma komponentlarini ajratinshi fazalardan birini ikkinchisina nisbatan harakatlanishiga asoslangan bo‘lsa, molekulalarni bilishi va ulardan foydalana olishni :