Kimyo” kafedrasi “Himoyaga tavsiya etildi”

3.Sulfit kislota, uning xossalari
Oltingugurt (IV) oksid suvda yaxshi eriydi (1 hajm suvda 20 °C da 40 hajm S0₂ eriydi). Bunda faqat suvdagi eritmadagina mavjud boiadigan sulfit kislota hosil boiadi:
S0₂+H₂0 → H₂S0₃
S0₂ ning suv bilan birikish reaksiyasi qaytar reaksiya. Suvdagi eritmada oltingugurt (IV) oksid bilan sulfit kislota siljuvchan kimyoviy muvozanatda boiadi. H₂S0₃ ishqor bilan bogianganda (kislota neytrallanganda) reaksiya sulfit kislota hosil boiish tomoniga boradi; S0₂ yo'qotib turilsa (eritma orqali azot o'tkazilsa yoki eritma qizdirilsa), reaksiya boshlangich moddalar hosil bo`lish tomoniga boradi. Sulfit kislota eritmasida doimo oltingugurt (IV) oksid boiadi va u kislotaga o'tkir hid beradi.
Oltingugurt (IV) oksid va sulfit kislota ko'pchilik bo'yoqlarni rangsizlantiradi, chunki ular bilan rangsiz birikmalar hosil qiladi. Bu rangsiz birikmalar qizdirilganda yoki yorug'da yana parchalanishi mumkin, natijada rang qaytadan tiklanadi.
Demak, S0<sub>2</sub> bilan H<sub>2</sub>S0<sub>3</sub> ning oqartirish ta’siri xlorning oqartirish ta’siridan farq qilar ekan. Odatda jun, ipakvapoxol oltingugurt (IV) oksid ta’sirida oqartiriladi (xlorli suv bu materiallarni yemiradi).
Oltingugurt (IV) oksid ko'pchilik mikroorganizmlami o`ldiradi. Shu sababli mog'or zamburugiarini yo'qotish uchun yerto`lalar, vino bochkalari va boshqalar oltingugurt (IV) oksid bilan dudlanadi. Bu oksiddan mevalami tashish va saqlashda ham foydalaniladi. Oltingugurt (IV) oksidning ko‘p miqdori sulfat kislota olishda sarflanadi.
Н<sub>2</sub>SO<sub>3</sub> – erkin holda mavjud emas, suyultirilgan eritmalarda mavjud.
Н<sub>2</sub>SO<sub>3</sub>   H<sub>2</sub>O + SO<sub>2</sub>
H<sub>2</sub>SO<sub>3</sub>  H<sup>+</sup> + HSO<sub>3</sub> <sup>-</sup>  NaHSO<sub>3</sub> - gidrosulfitlar
HSO<sub>3</sub><sup>-</sup>   H<sup>+</sup> + SO<sub>3</sub> <sup>2-</sup> Na<sub>2</sub>SO<sub>3</sub> - sulfatlar
H<sub>2</sub>SO<sub>3</sub> va uning tuzlari ham oksidlovchilik, ham qaytaruvchilik xossasiga ega.
H<sub>2</sub>SO<sub>3</sub> + J<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O →H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> + 2HJ
3H<sub>2</sub>SO<sub>3</sub> + H<sub>2</sub>Cr<sub>2</sub>O<sub>7</sub> → 4H<sub>2</sub>O + Cr<sub>2</sub>(SO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>
4FeCl<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>SO<sub>3</sub> + 4HCl → FeCl<sub>3</sub> + 3H<sub>2</sub>O + S
2Zn + H<sub>2</sub>SO<sub>3</sub> + 4HCl → 2ZnCl<sub>2</sub> + 3H<sub>2</sub>O + S
2H<sub>2</sub>S + H<sub>2</sub>SO<sub>3</sub> + 4HCl → 3S + 3H<sub>2</sub>O
Ishqoriy metallar sulfitlaridan boshqa sulfitlar suvda erimaydi. Sulfitlar gidrolizga uchraydi:
Na<sub>2</sub>SO<sub>3</sub> + HOH ↔ NaHSO<sub>3</sub> + NaOH
Sulfitlarga kuchli kislotalar ta’sirida SO<sub>2</sub> hosil bo`ladi:
Na₂SO₃ + H₂SO₄ ↔ Na₂SO₄ + H₂O + SO₂
Kislotalar ta’siridan nordon tuzlar olinadi:
CaSO₃ + H₂SO₃ ↔ Ca(HSO₃)₂
Sulfitlar juda oson kompleks birikmalar hosil qiladi: [Me(SO₃)₂]; Na₆[Me(SO₃)₄]; Na₃[Me(SO₃)₄]; Na₃[Me(SO₃)₂]; Na₅[Me(SO₃)₄].
Sulfitlar ishqorlarga SO₂ ta’sir ettirish orqali:
NaOH + SO₂ → NaHSO₃
NaHSO₃ + NaOH → Na₂SO₃ + H₂O
Ular kabonatlarga SO₂ gazini ta’sir ettirish orqali ham olinishi mumkin:
Na₂CO₃ + SO₂ → Na₂SO₃ + CO₂
Almashinish reaksiyasi orqali:
Na₂SO₃ + CdCl₂ → 2NaCl + CdSO₃
Sul`fit kislotada kislotalarning barcha xossalari mavjud.
Kal`siy gidrosulfit Ca(HSO₃)₂ eritmasi (sul`fitli eritma) muhim ahamiyatga ega bo`lib, yog`och tolalari va qog`oz massaga shu eritma bilan ishlov beriladi.
Laboratoriyada oltingugurt (IV) oksid natriy gidrosulfit bilan sulfat kislotani o‘zaro ta’sir ettirib olinadi:
2NaHS0₃+H₂S0₄→Na₂S0₄+2S0₂+2H₂0
shuningdek, misni konsentrlangan sulfat kislota bilan birga qizdirish yoii bilan ham olinadi:
Cu+2H₂S0₄→CuS0₄+S0₂+2H₂0
Oltingugurt (IV) oksid oltingugurt yondirilganda ham hosil bo'ladi. Sanoatda S0₂ pirit FeS₂ yoki rangli metallarning oltingugurtli rudalarini (rux aldamasi ZnS, qo‘rg‘oshin yaltirog‘i PbS va b.) kuydirishda hosil bo'ladi. Bunda hosil bo'lgan oltingugurt (IV) oksid S0₂ asosan oltingugurt (VI) oksid S0₃ va sulfat kislota olishda ishlatiladi.