Kimyo. Masala va mashqlar to

8.2. ERIGAN MODDANING HAJMIY ULUSHI
8.37. Zichligi 0,79 g/ml bo‘lgan 100 ml atsetonga 60 ml suv qo'shilganda hosil bo‘lgan eritmadagi atsetonning hajmiy va massa ulushlarini hisoblang.
Yechish: Atsetonning hajmiy ulushi formula yordamida hisoblanadi: . Atsetonning eritmadagi massa ulushini topish uchun avvalo atsetonning massasi topiladi:
m=·V=0,79·100=79 g va
8.38. Hajmiy ulushi 40 % bo‘lgan (=0,9352 g/ml) eritma tayyorlash uchun 950 g suvga 95 %-li (=0,8042 g/ml) etil spirti eritmasidan qancha hajm olish kerak? Hosil bo‘lgan eritmadagi etil siprtining massa ulushi qanday bo‘ladi?
(Javob: 633 ml va 0,33).
8.39. 400 ml (=1 g/ml) suvga 633 ml (=0,8042 g/ml) etil spirti aralashtirilganda zichligi 0,9003 g/ml bo‘lgan eritma hosil bo‘ldi. Bu eritmadagi etil spirtining hajmiy va massa ulushlarini toping. (Javob: 61,3; 56).
8.40. 4 l hajmiy ulushi 40 % bo‘lgan antifriz tayyorlash uchun etilenglikol (=1,1155 g/ml) va suvdan qancha massadan olish kerak? (Javob: 1,435 kg; 2,565 kg).


8.3. MOLYAR KONSENTRATSIYA
Erigan modda miqdorining (mol) eritma hajmiga (l) nisbati molyar konsentratsiyani ifodalaydi:
mol/l.
8.41. Suvda 8,0 g NaOH eritilib, eritmaning hajmi 1000 ml ga etkazilgan bo‘lsa, eritmaning molyar konsentratsiyasi qanday bo‘ladi?
Yechish: Masalani yechish uchun formuladan foydalanamiz: mol/l.
8.42. Erigan moddaning massasi va eritmaning hajmi asosida uning molyar konsentratsiyasini toping:

Variant	A	B	C	D	E	F
Modda	KNO3	NaOH	KOH	KMnO4	K2Cr2O7	KBrO3
m, g	10,1	6,0	11,2	15,8	29,4	12,4
V, l	0,3	0,2	0,5	0,4	0,6	0,3

(Javob: 0,33; 0,75; 0,4; 0,25; 0,17; 0,25 M).
8.43. Erigan kristallgidratning massasi va eritmaning hajmi bo‘yicha eritmadagi tuzning molyar konsentratsiyasini toping:

Variant	A	B	C	D	E
Modda	CuSO4·5H2O	Na2SO4·10H2O	Na2CO3·10H2O	CaCl2·6H2O	FeSO4·7H2O
M, g	25,0	32,2	28,6	42,8	27,8
V, l	0,5	0,4	0,6	0,3	0,7

(Javob: 0,2; 0,25; 0,167; 0,65; 0,14 M).
8.44. 26,4 g massali ammoniy sulfatni 61,6 g massali suvda eritganda 1,172 g/ml zichlikli eritma hosil bo‘lgan, shu eritmaning molyar konsentratsiyasini toping.
Yechish: Hosil bo‘lgan eritmaning massasi:
m=61,6+26,4=88 g.
Eritmaning massasi bo'yicha uning hajmini topsak:
ml. M.
8.45. Erigan modda va suvning massalari hamda hosil bo‘lgan eritmaning zichliklari asosida uning molyar konsentratsiyasini toping:

Variant	A	B	C	D	E
Modda, B	NaOH	KOH	Na2CO3	Na2SO4	KNO3
MB, g	40	112	10,6	28,4	20,2
, g	200	400	489,4	271,6	179,8
, g/ml	1,182	1,206	1,02	1,085	1,064

(Javob: 4,92; 4,71; 0,204; 0,204; 0,72; 1,06 M).
8.46. 136 g massali suvda (=1 g/ml) 80 ml (=0,8 g/ml) atseton eritilganda hosil bo‘lgan eritmaning molyar konsentratsiyasi topilsin.
Yechish: Suvning zichligi 1,0 bo‘lganligi uchun hosil bo‘lgan eritmaning hajmi V=136+80=216 ml. Eritilgan atsetonning massasi:
m=0,8·80=64 g bo‘ladi va M.
8.47. Erigan moddaning hajmi, zichligi va suvning massasi bo‘yicha eritmaning molyar konsentratsiyasini toping:

Variant	A	B	C	D	E
Modda, B	Glitserin	Sirka kislota	Metil pirt	Etil spirt	Atseton
VB, ml	120	45	60	80	40
B, g/ml	1,261	1,05	0,82	0,8014	0,802
, g	380	455	240	120	560

(Javob: 3,29; 1,58; 5,13; 7; 0,92 M).
8.48. Tayyorlanadigan eritmaning hajmi (V) va molyar konsentratsiyasi (c_B) bo‘yicha eritiladigan moddaning massasini aniqlang:

Variant	A	B	C	D	E
Modda, B	NaCl	KCl	Na2CO3	NaNO3	KNO3
CB, ml	0,5	0,2	1,5	1,0	2,0
V, ml	500	400	300	250	450

(Javob: 14,63; 5,96; 47,7; 21,25; 90,9 g).
8.49. Zichligi 1,226 g/ml bo‘lgan 30 %-li natriy nitrat eritmasining molyar konsentratsiyasini toping.
Yechish: Molyar konsentratsiya 1 l eritmadagi erigan moddaning mollar soni bo‘lganligi uchun 1 l eritmaning massasini topamiz:
m=1,226·1000=1226 g.
Eritmaning massa ulushi va massasidan foydalanib, unda erigan modda massasini hisoblaymiz: m=·m=0,3·1226=367,8 g.
Eritmaning molyar konsentratsiyasi: M.
8.50. Eritmaning zichligi va massa ulushi asosida uning molyar konsentratsiyasini toping:

Variant	A	B	C	D	E
Modda, B	KNO3	NaOH	KOH	Na2CO3	Na2SO4
, g/ml	1,076	1,41	1,32	1,17	1,091
, %	12	38	33	16	10

(Javob: 1,28; 13,39; 7,77; 1,77; 0,77 M).
8.51. Eritmaning molyar konsentratsiyasi va zichligi bo‘yicha uning massa ulushini toping:

Variant	A	B	C	D	E
Modda, B	KNO3	NaOH	KOH	NaNO3	Na2SO4
CB, mol/l	1,28	3,08	2,16	6,2	1,3
, g/ml	1,076	1,12	1,1	1,317	1,153

(Javob: 12; 11; 11; 40; 16,0 %).
8.52. Zichligi 1,84 g/ml bo‘lgan 98 %-li H₂SO₄ eritmasidan 400 ml 5 M eritma tayyorlash uchun qancha hajm kislota olish kerak?
Yechish: Masalani yechish uchun formuladan erigan modda massasi m ni topamiz: m=5·98·0,4=196 g. Tarkibida 196 g H₂SO₄ bo‘lgan 98 %-li eritmaning massasi:
g. Bu eritmaning hajmi: ml.
8.53. Tayyorlanadigan eritmaning molyar konsentratsiyasi (c_B), hajmi (V), hamda mavjud eritmaning zichligi () va massa ulushi () bo‘yicha shu eritmadan qanday hajmi sarflanishini hisoblang:

Variant	A	B	C	D	E
Modda, B	HNO3	HCl	H3PO4	NaOH	KOH
CB, mol/l	3,0	2,5	6,0	4,0	2,0
VB, ml	500	400	300	200	800
, g/ml	1,4	1,18	1,72	1,53	1,53
, %	67,0	36,23	88,06	50,5	51,6

(Javob: 100,75; 85,4; 116,5; 41,4; 113,5 ml).
8.54. Tayyorlanadigan eritmaning zichligi (), massa ulushi () va hajmi (V) asosida molyar konsentratsiyali eritmadan qancha hajm olish kerakligini aniqlang:

Variant	A	B	C	D	E
Modda, B	NaCl	KCl	NaNO3	KNO3	K2CO3
, %	6,0	8,0	10,0	8,0	6,0
V, ml	200	400	300	250	500
, g/ml	1,041	1,05	1,067	1,049	1,053
CB, mol/l	4,0	3,5	5,0	6,5	2,5

(Javob: 53,4; 129; 75,3; 32; 91,6 ml).
8.55. 500 g massali suvga 100 ml 3 M HCl eritmasidan (=1,051 g/ml) qo‘shilganda hosil bo‘lgan eritmaning zichligi, massa ulushi va molyar konsentratsiyasi topilsin.
Yechish: Dastlabki eritmaning massasi: m=1,051·100=105,1 g,
undagi HCl massasi: m_HCl=cMV=3·36,5·0,1=10,95 g.
Yangi hosil qilingan eritmaning massasi: m=500+105,1=605,1 g.
Bu eritmada erigan HCl ning massa ulushi:
yoki 1,81 %.
Mazkur eritmaning hajmi: V=500+100=600 ml bo‘lsa, uning zichligi: g/ml va molyar konsentratsiyasi:
M.
8.56. Massa ulushi 5 %-li ortofosfat kislota eritmasini tayyorlash uchun 400 g suvga 2 M H₃PO₄ eritmasidan (=1,1 g/ml) necha ml qo‘shish kerak?
Yechish: Agar 2 M H₃PO₄ eritmasining massa ulushi topilsa, masalani

formula yordamida yechish qiyin emas. Buning uchun H₃PO₄ massasi:
m=cMV=2·98·1=196 g
va H₃PO₄ eritmasining massasi: m=1000·1,1=1100 g topiladi. Bular asosida: va m=156 g
va undan ml kelib chiqadi.
8.57. 700 ml 5 %-li (=1,25 g/ml) va 300 ml 15 %-li (=1,17 g/ml) natriy gidroksid eritmalari aralashtirilganda hosil bo‘lgan eritmaning molyar konsentratsiyasini aniqlang. (Javob: 2,41 M).
8.58. 140 g massali 0,2 massa ulushli (=1,25 g/ml) va 120 ml 1,5 M KOH eritmalari aralashtirilganda hosil bo‘lgan eritmaning molyar konsentratsiyasini toping. (Javob: 2,93 M).