Kirish I. Bob. Biblografik ma'lumotlar ba'zalari

Ma’lumot-bibliografiya fondi (MBF)

Kutubxonaning MBF an’anaviy ma’lumot-bibliografiya apparatining bir qismi bo‘lib, o‘zida kutubxona-bibliografik faoliyatining hamma jarayonlarini olib borish uchun zarur bo‘lgan va turlituman axborotni o‘zida to‘plagan nashrlar va materiallardan iborat. MBFga kutubxona fondidan quyidagi materiallar ajratib olinadi:
— rasmiy va nodavriy nashrlar — O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Axborotlari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Axborotnomasi, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsion Sudining materiallari, O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining Axborotnomasi, kutubxonachilik ishiga oid Davlat va hukumatimiz qarorlari, Prezident Farmonlari, buyruqlari aks etgan to‘plamlar;
—kitob ichi va kitobdagi bibliografiyalarga ega bo‘lgan ayrim ilmiy nashrlar;
— ijtimoiy sohaga oid o‘quv dasturlari, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari;
—biror bilim sohasiga oid yangi axborotga ega bo‘lgan ilmiyommabop nashrlar, masala yoki muammoga oid qo‘shimcha adabiyotlar ro‘yxati;
—ma’lumotnoma nashrlar—qomusnomalar (ensiklopediya), qomusiy lug‘atlar, ma’lumotnomalar (spravochnik), lug‘atlar, yo‘l ko‘rsatkichlar;
— hududdagi yirik axborot markazlarining axborot va bibliografik nashrlari, ilmiy-yordamchi, kasbiy-ishlab chiqarishga oid, nashriyot va kitob savdosi, o‘lkashunoslik, tavsiyaviy va ommabop ko‘rsatkichlar;
— kutubxonachilik va bibliografik xizmat ko‘rsatishni tashkil etish haqidagi va boshqa maxsus masalalarga oid amaliy va uslubiy nashrlar;
— kutubxonachilik ishi, bibliografiya ishi va kitob ishiga, axborot xizmati ko‘rsatishga oid gazeta va jurnallar (masalan, «Biblioteka», «Bibliografiya», «Ìèð áèáëèîãðàôèè», «O‘zbekiston matbuoti», «Kitob dunyosi», «Íàó÷íûå è Tåõíè÷åñêèå áèáëèîTåêè», «ÈíôîðìàTèêà è îáðàçîâàíèå» va boshqalar), ularda axborot bilan birgalikda qo‘shimcha adabiyotlar ro‘yxati ham berib boriladi;
— bajarilgan ma’lumotlar fondi ham MBAning bir qismi va o‘zida bir qancha mavzularga oid bajarilgan yozma bibliografik so‘roqlarni aks ettiradi. Unda so‘ralgan murakkab mazmundagi, alohida bibliografik qidirish va tahlilini talab qilgan savolga yoki masalaga oid bajarilgan javobning nusxasi saqlanadi, bundan tashqari, dolzarb hamda muntazam so‘ralishi mumkin bo‘lgan siyosiy va ilmiy mazmundagi so‘roqlarning javobi ham to‘planadi. Bu materiallar nafaqat shu kutubxona, balki boshqa kutubxonalarning kitobxonlari uchun ham zarur bo‘lib qolishi mumkin.
Bajarilgan ma’lumotlar arxivi yoki fondi xizmat xarakteriga ega, u turli kutubxonalarda turlicha tashkil etiladi. Ba’zi kutubxonalar bilim sohalari yoki mavzular bo‘yicha katalog yashiklarida saqlasa, ayrim kutubxonalar alohida hujjatlar saqlanuvchi jildlarda (papka) yoki konvertlarda saqlaydi. Bu fonddan foydalanishni osonlashtirish uchun kartochkalar ko‘rinishida alifbo-predmet ko‘rsatkichi tuziladi, unda mavzusi, so‘roqning maqsadi, predmet rubrikasi, so‘roqning tartib raqami, uning bajarilgan vaqti ko‘rsatiladi. Kitobxonning talabiga ko‘ra axborotlashgan kutubxona kataloglarini, bibliografik qo‘llanma va ko‘rsatkichlarning elektron shakllarini ham to‘plab borish hozirgi kun talabi bo‘lib qoldi. MBF kutubxona fondining bir qismi bo‘lib, o‘ziga xos xususiyatga va ahamiyatga egaligi uchun alohida bo‘lim sifatida tashkil etilgan xonada yoki axborot bibliografiya bo‘limida joylashtiriladi.
"Scopus" yoki "Scopus" (rasmiy nomining so'nggi versiyasi: SciVerse Scopus) - bibliografik va referativ ma'lumotlar bazasi va ilmiy jurnallarda chop etilgan maqolalarning iqtiboslarini kuzatish uchun vosita. 24 ming texnika, tibbiyot va gumanitar fanlar bo'yicha ilmiy nashrlar nomlari, 5 ming nashriyot Indekslanadi. Ma'lumotlar bazasi ilmiy jurnallarni, konferentsiya materiallarini va seriyali kitoblarni, shuningdek, "professional" jurnallarni (Trade Journals) indekslaydi. Scopus tizimi ishlab chiquvchisi va boshqaruvchisi Elsevier nashriyot korporatsiyasi hisoblanadi. Ma'lumotlar bazasi veb-interfeys orqali obuna asosida mavjud. Qidiruv tizimi Scirus veb-qidiruv tizimi va patent ma'lumotlar bazasi bilan birlashtirilgan.
Scopus ma'lumotlari dastlab Times Higher Education Supplement: World University Rankings (QS TopUniversities) da ishlatilgan . Biroq so‘nggi yillarda bu tahlil va reyting
Clarivate Analytics kompaniyasining Web of Science ma’lumotlar bazasiga asoslanadi.
Academic Analytics Fakultet ilmiy unumdorligi indeksini (AQSh universitetlaridagi tadqiqot sifatini baholash uchun metrik ko'rsatkich) hisoblash uchun Scopus ma'lumotlaridan foydalanadi.
Scopus tasnifi tizimi 24 ta tematik bo'limni o'z ichiga oladi. Tematik qamrov quyidagicha taqsimlanadi [3]: • Fizika fanlari (32%) o Kimyoviy texnologiyalar; o Kimyo; o Kompyuter fanlari; o Yer va sayyoralar haqidagi fanlar; o Energiya; o ishlab chiqarish; o
Materialshunoslik; o Matematika; o Fizika va astronomiya.
• Tibbiyot fanlari (31%) o Tibbiyot va stomatologiya; o Hamshiralik va tibbiy kasblar; o Farmakologiya, toksikologiya va farmatsevtika fanlari; o veterinariya va veterinariya. • Hayot haqidagi fanlar (20%)
qishloq xo'jaligi fanlari;
Biokimyo, genetika va molekulyar biologiya; o Atrof-muhit
fanlari; o Immunologiya va mikrobiologiya; o Neyrologiya fanlari.
• Ijtimoiy fanlar (17%) o San'at tarixi va gumanitar fanlar; o Biznes, boshqaruv va buxgalteriya; o qaror qabul qilish nazariyasi; o Iqtisodiyot, ekonometriya va moliya; o Psixologiya; o Ijtimoiy fanlar.
Scopus turli tillarda nashr etilgan ilmiy manbalarni, agar ularda izohlarning inglizcha versiyalari mavjud bo'lsa, indekslaydi. Dunyo mintaqalari bo'yicha nashriyotlarning geografik qamrovi quyidagicha taqsimlanadi [2]:
Yevropa, Yaqin Sharq va Afrika (52%);
Shimoliy Amerika (36%); Osiyo Tinch okeani (9%); Janubiy Amerika (3%).

Xulosa
Bibliografik aniqlash—belgilangan mezonlarga ko‘ra hujjatlarni bibliografiyalash obyekti sifatida aniqlash jarayonidir. Bibliografik tanlash — tanlangan materiallar orasidan keyingi bibliografik ishlovga mos holda hujjatlarni ajratib olish. Bunda hujjatning ilmiy ahamiyati, axborotga to‘laligi, obyektivligi, bibliografik axborotga mosligi hisobga olinadi. Bibliografik qidirish — bibliografik ma’lumotlarga asoslangan axborot qidiruvi. Bu manzilli, mavzuli, aniqlovchi, faktik va boshqa xil bo‘lib, zamonaviy axborot resurslarini, bibliografik qo‘llanmalarni, ma’lumotlar bazasi va ma’lumotlar bankini bilishga asoslanadi hamda ilmiy asoslangan dastur asosida olib boriladi. Bibliografik qidiruvning umumiy dasturi o‘ziga xos mantiqiy zanjirni hosil qiladi va maqsadga hamda ilmiy natijalarga erishishga qaratilgan bo‘ladi. Bibliografik ishlov —bibliografik yozuvni kutubxonaning an’anaviy katalogida, kartotekalar, bibliografik ko‘rsatkichlar, qo‘llanmalar va zamonaviy elektron katalogda aks ettirish uchun bajariladigan jarayonlar yig‘indisi. Bibliografik ishlov bibliografik tavsifni tuzish, bibliografik yozuv elementlarini aniqlash, tavsif boshini shakllantirish, indekslash, annotatsiyalash yoki referat tuzish va boshqa elementlarni berish bo‘lib, uning maqsadi hujjatni tanlash, o‘rganish, o‘qish, ko‘rib chiqish, qo‘shimcha materiallar bilan tanishish, asar haqidagi ma’lumotlardan foydalanish, tanqidiy maqolalarni ko‘rib chiqish jarayonida u haqda to‘liq axborot tayyorlash va uni iste’molchiga yetkazish maqsadida chiqish ma’lumotlarini tayyorlashdan iborat. Asarni indekslashga asarni mazmuniga ko‘ra bilim sohalari yoki fan tarmoqlari bo‘yicha sistemalashtirish va predmetlashtirish kiradi. Sistemalashtirish — belgilangan axborot-qidiruv tili qoidasiga ko‘ra indekslar qo‘yib chiqish va shu asosda tartiblashtirishdan iborat. Predmetlashtirish— predmet rubrikalari tili yordamida predmetli indekslash. Bibliografik guruhlashtirish — bibliografik yozuvni hujjatlarning xususiyatlariga ko‘ra ajratish. Maqsad — samarali axborot berish uchun bibliografik yozuvni tartibga solish, bir tizimda yetkazib berish. Bibliografik faoliyatda bibliografik tavsifni tuzish muhim va mas’uliyatli jarayon hisoblanadi. Bibliografik tavsifni tuzishga oid bir qator standartlar qabul qilingan. Lekin hali shu kunga qadar O‘zbekiston kutubxonalari uchun alohida GOSÒ qabul qilinmagan, barcha respublikalar kabi bizda ham GOSÒ 7.1.-84, GOSÒ 7.12-93, GOSÒ 7.1-2003, GOSÒ 7.40-82, GOSÒ 7.702003 lardan foydalaniladi. Bibliografik tavsif bir qancha elementlardan iborat. Òavsif elementlari majburiy va fakultativ elementlardan tashkil topadi va quyidagi tavsif sohalarini aks ettiradi:

Ilova
Scopus turli tillarda nashr etilgan ilmiy manbalarni, agar ularda izohlarning inglizcha versiyalari mavjud bo'lsa, indekslaydi. Dunyo mintaqalari bo'yicha nashriyotlarning geografik qamrovi quyidagicha taqsimlanadi:
Yevropa, Yaqin Sharq va Afrika (52%);
Shimoliy Amerika (36%); Osiyo Tinch okeani (9%); Janubiy Amerika (3%).
SCOPUS ma'lumotlar bazasiga kiritish uchun nashrlarni tanlash mezonlari quyidagi ro'yxatni o'z ichiga oladi, lekin ular bilan cheklanmaydi:
nashr ingliz tilidagi nomga ega bo‘lishi va barcha ilmiy maqolalar tezislarining ingliz tilidagi versiyalarini nashr etishi kerak (ingliz tilidagi tezislarning sifati baholanadi); maqolalarning toʻliq matnlari istalgan tilda chop etilishi mumkin;
davriy nashr yiliga kamida bir marta muntazam ravishda yangi sonlarni nashr etishi
shart;
nashrning umumiy sifati yuqori bo‘lishi kerak: o sifatni baholash quyidagi mezonlar bo'yicha amalga oshiriladi:
ishonchlilik: shu jumladan, tijorat nashriyoti yoki ilmiy hamjamiyatning obro'si; mualliflarning ish joylarining xilma-xilligi, tahririyatning etakchi a'zolarining xalqaro ilmiy obro'si va ish joylarining xilma-xilligi (boshqalar qatorida, Scopus tomonidan indekslangan nashrlarda tahririyat a'zolari va jurnallar mualliflarining iqtiboslari). hisobga olinadi); mashhurlik va mavjudlik: shu jumladan Scopus ma'lumotlar bazasidagi nashrga havolalar soni, emitent institutlari soni; nashr allaqachon indekslangan axborot agregatorlarining ma'lumotlar bazalari, nashrni Scopus tizimiga kiritish bo'yicha so'rovlar soni; o nashr siyosati nashrlar sifati ustidan nazoratning qandaydir shakllarini (masalan, ilmiy ekspertiza) ta'minlashi kerak;
nashr sahifalarining ingliz tilidagi versiyalari bilan o‘z veb-saytiga ega bo‘lishi kerak (nashrning bosh sahifasining sifati baholanadi); To'liq matnli maqolalar veb-saytda mavjud bo'lishi shart emas, lekin Scopus sahifalaridan to'liq matnli sahifalarga uzluksiz o'tishni yoqish maqsadga muvofiqdir ("Nashriyotda ko'rish").
CSAB Ekspertlar kengashi Scopus-ga nashrlarning yangi nomlarini kiritish bo'yicha barcha so'rovlarni ko'rib chiqadi, ammo Ekspertlar kengashi deyarli har doim mavjud bo'lmagan nashrlarni kiritish so'rovlarini rad etadi [4]:
ISSN;
yangi masalalarning barqaror muntazamligi;
keltirilgan bibliografiyalar ro'yxati;
Har bir maqola uchun ingliz tilidagi izohlar;
ko'rib chiqish apparati;
o'z veb-sayti.
1996 yildan keyin nashr etilgan ilmiy manbalar maqola bibliografiyalari roʻyxati bilan birga Scopus maʼlumotlar bazasida indekslanadi. Ma'lumotlar bazasidagi iqtiboslar ushbu ro'yxatlar mazmunini avtomatlashtirilgan tahlil qilish orqali hisoblanadi. Shunday qilib, Scopus barcha indekslangan resurslarga havolalar sonini hisoblaydi, lekin faqat 1996 yildan beri nashr etilgan manbalarda.
Web of Knowledge ma'lumotlar bazasidan farqli o'laroq, Scopus ta'sir omillari tushunchasidan foydalanmaydi, ammo Hirsch indeksi juda keng qo'llaniladi.
Ko'pgina mamlakatlardagi Scopus ma'lumotlar bazasi davlat va / yoki korporativ darajadagi tadqiqotlarni baholash uchun ilmiyometrik ma'lumotlarni olishning asosiy manbalaridan biridir.
Xususan, Rossiya Federatsiyasida 2010 yildan boshlab Rossiya Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan nashrning “Etakchi ilmiy jurnallar va dissertatsiyalarning asosiy ilmiy natijalari taqdim etiladigan nashrlar roʻyxati”ga kiritilishi uchun yetarli shart-sharoitlar yaratilgan. fanlar doktori va nomzodi ilmiy darajalari e'lon qilinishi kerak bo'lsa, uni iqtiboslarni kuzatish bo'yicha dunyodagi etakchi ikkita ma'lumotlar bazalaridan birida indekslash: Web of Knowledge (Science Citation Index Expanded, Social Sciences Citation Index, Arts and Humanities Citation Index) yoki Scopus.
2010 yil yanvar oyida Sankt-Peterburg davlat universitetida "Sankt-Peterburg davlat universitetida ilmiy va pedagogik xodimlar lavozimlarini to'ldirishda ilmiy va o'quv-uslubiy ishlarga havolalarni hisobga olish to'g'risida" gi buyrug'i kuchga kirdi. Ushbu buyruqqa muvofiq, o'qituvchilar lavozimlarini egallash uchun nomzodlarga Web of Knowledge, Scopus va RSCI ilmiyometrik ma'lumotlar bazalarida so'nggi besh yil davomida nashr etilgan ishlarning iqtiboslari to'g'risidagi ma'lumotlarni taqdim etish taklif etiladi.
Granada universiteti (Ispaniya) Scopus ma'lumotlariga asoslanib, SCImago Journal & Country Rank (SJR) ni qo'llab-quvvatlaydi, uning mohiyati jurnallar va mamlakatlar tomonidan ilmiy va tahliliy hisobotlarni nashr etish, shuningdek nashr faoliyati reytinglari va iqtiboslar statistikasi. jurnallar va dunyo mamlakatlari. SJR ma'lumotlari asosida ilmiy tadqiqotlarning jahon tuzilmasini grafik tarzda aks ettirishi kerak bo'lgan "Science Atlas" ni yaratish loyihasi ishga tushirildi. Ispaniya, Portugaliya va Janubiy Amerikaning sakkizta davlatida fan atlasi ustida ish olib borilmoqda.
Scopus ma'lumotlari dastlab Times Higher Education Supplement: World University Rankings (QS TopUniversities) da ishlatilgan. Biroq so‘nggi yillarda bu tahlil va reyting
Clarivate Analytics kompaniyasining Web of Science ma’lumotlar bazasiga asoslanadi.
Academic Analytics Fakultet ilmiy unumdorligi indeksini (AQSh universitetlaridagi tadqiqot sifatini baholash uchun metrik ko'rsatkich) hisoblash uchun Scopus ma'lumotlaridan foydalanadi.
https://www.scopus.com







W eb of Science (ingliz tilidan Web of Science (WoS) - "Fan tarmog‘i", inglizcha ISI Web of Knowledge ning oldingi nomi) - ilmiy jurnallar va patentlardagi nashrlarning referativ ma'lumotlar bazalarini, shu jumladan, nashrlarning o'zaro iqtiboslarini hisobga olgan holda, ma'lumotlar bazalarini birlashtiruvchi Internet qidiruv platformasidir. Web of Science fan, tabiiy, texnologiya, ijtimoiy, gumanitar fanlar va sanʼat sohasi bo‘yicha materiallarni qamrab oladi. Platformada bibliografik ma'lumotlarni qidirish, tahlil qilish va boshqarish uchun o'rnatilgan imkoniyatlar mavjud.
2016 yilgacha tizim Thomson Reuters tomonidan ishlab chiqilgan va unga tegishli edi.
2016 yil 3 oktabrdan boshlab u yangi mustaqil kompaniya - Clarivate Analytics tomonidan boshqariladi.
Thomson Reuters - 2008 yil aprel oyida Thomson Media korporatsiyasi tomonidan Reutersni sotib olish natijasida tashkil etilgan media kompaniyasi.
Clarivate Analytics — Ilmiy axborot instituti boʻlib, 2016-yilda tashkil etilgan mustaqil
Amerika kompaniyasidir, oʻz xizmatlariga obuna boʻlish orqali moliyalashtiriladigan intellektual mulk boʻyicha maʼlumotlar bazalari, axborot tizimlari va toʻplamlarini boshqaradi.
Kompaniya ilmiy va akademik tadqiqotlar, patentlarni tahlil qilish va tartibga solish, farmatsevtika va biotexnologiya tadqiqotlari, tovar belgilarini himoya qilish, brend va intellektual mulkni himoya qilishga qaratilgan.
Базы данных: Web of Science Core Соllection; Current Contens Connect; BIOSIS Citation Index; Data Citation index; KCI-Korean Journal Database; Russian Science Citation Index; SciELO Citation Index; Zoological Record; Derwent Innovations Index; Medline.
10. Conference Proceedings Citation Index - ijtimoiy va gumanitar fanlar (CPCI-SSH) - bu quyida keltirilgan ijtimoiy, gumanitar va san’at sohasiga oid konferensiya materiallarini manbalarini ko‘rsatkichidir:
San’at
Iqtisod
Tarix
Adabiyot
Menejment
Falsafa
Psixologiya
Sog‘liqni saqlash
Sotsiologiya
WOS MEDLINE 1990-yildan hozirgi vaqtga qadar AQSHning National Library of Medicine ning asosiy ma’lumotlar bazasi hisoblanadi. U biologiya fanlari, shu jumladan, ayniqsa, biomeditsina sohasiga oid jurnal maqolalarining 12 milliondan ortiq yozuvlarini taqdim etadi. MEDLINE yozuvlari NLM va hamkorlar tomonidan shakllantirilgan bo‘lib, to‘liq matnli manbalarga havolalari mavjud.
MEDLINE dagi asosiy manba nashrlari biomeditsina va klinik meditsina tadqiqotlariga oid. Asosiy sohalari: stomatologiya, veterinariya, farmasevtika, davolash ishi va klinikagacha bo‘lgan fanlar. 1950-yildan to hozirgi vaqtga qadar. Shuningdek, MEDLINE biomeditsina sohasiga oid amaliyotchi mutaxassislar, tadqiqotchilar uchun zarur bo‘lgan biologiya, ekologiya, dengiz biologiyasi, o‘simlikshunoslik va zootexnika, shuningdek, biofizika va ximiyaga oid fanlarni ham qamrab oladi.
BOOK CITATION INDEX - ilmiy yo‘nalishlarning yetakchi olimlarini 28 000 dan ortiq ilmiy adabiyotlar va momnografiyalarning indeksi haqida bibliografik axborotlarini o‘z ichiga oladi. Shuningdek, to‘liq matnli manbalarga havolalar ham mavjud.
Indeks institutlarning resurslariga kirish imkoniyatini beradi. To‘g‘ridan to‘g‘ri elektron kitoblar va kutubxona kataloglariga murojaat qiluvchi tizim asosida ijtimoiy va gumanitar fanlar bo‘yicha kitoblarning kolleksiyalaridan foydalanishga imkon beradi.
Book Citation Index Web of Science kutubxonalarning kitob fondlarini tadqiqot instrumentlari bilan ta’minlaydi. Bu orqali kerakli axborotni tez va oson topishga imkon beradi. Web of Science taqdim etadigan kitoblar, jurnallar, konferensiya materiallari havolalari bo‘yicha qulay navigatsiyani taqdim etadi. Mualliflar va tadqiqotchilar ilmiy tadqiqotlar bo‘yicha kitoblarni havola qilinishini dunyo tadqiqotlari bilan solishtirish imkoniga ega bo‘ladilar.

Foydalanilgan adabiyotlar

1.